Η επιστροφή του μινιμαλισμού

Πριν λίγο καιρό μου συνέβη ένα περιστατικό τρομερά γοητευτικό: είχα την τύχη να περάσω δύο ώρες στο ακριβώς κάτω διαμέρισμα από το δικό μου. Ένα διαμέρισμα ολόιδιο με το δικό μου σε τετραγωνικά και διαρρύθμιση, αλλά όχι (προφανώς) σε ύφος. Σκεφτείτε να μπαίνετε σε ένα δωμάτιο, το δικό σας δωμάτιο, στο ίδιο που μπαίνετε κάθε μέρα, με τα ίδια κουφώματα, τις ίδιες πόρτες, το ίδιο απαράλλαχτο πάτωμα, τις ίδιες ακριβώς διαστάσεις, αλλά να είναι τελείως διαφορετικό από αυτό που έχετε συνηθίσει λόγω των χρωμάτων, των επίπλων, των αντικειμένων, όλων δηλαδή των μικρών λεπτομερειών του. Ήταν σαν να μπαίνω σε ένα παράλληλο σύμπαν. Κι αυτό δεν ήταν καν εκείνο που μου έκανε τη μεγαλύτερη εντύπωση.

Οι γείτονές μου είναι αρχιτέκτονες. Πράγμα που σημαίνει αφενός ότι αντιλαμβάνονται τον χώρο τελείως διαφορετικά από εμένα κι αφετέρου ότι έχουν δημιουργήσει οι ίδιοι πολλά από τα αντικείμενα και τα έπιπλά τους. Αλλά η μεγαλύτερη διαφορά που εντόπισα σε σχέση με το δικό μου διαμέρισμα, ήταν αυτή η ηρεμία του χώρου, που ποτέ δεν αισθάνθηκα στο σπίτι μου. Τέτοια γαλήνη απέπνεε όλη αυτή η παντοκρατορία του λευκού, οι απελευθερωμένοι από μικροέπιπλα χώροι, η απουσία των άχρηστων αντικειμένων, που με έκανε να αναθεωρήσω τις επιλογές στο γεμάτο χρώμα κι αντικείμενα σπίτι μου. Και έτσι ανακάλυψα τον μινιμαλισμό.

Τι είναι ο μινιμαλισμός;

Η λέξη minimal προέρχεται από το λατινικό minimus και σημαίνει «ελάχιστος». Για αυτό και ο μινιμαλισμός είναι γνωστός και ως η «Τέχνη του ελάχιστου». Ο όρος μινιμαλισμός δημιουργήθηκε για να περιγράψει ένα νέο καλλιτεχνικό ρεύμα, που άρχισε να αναδύεται στην Αμερική τη δεκαετία του ’60. Καλλιτέχνες, όπως οι Dan Flavin, Donald Judd, Carl Andre, Robert Morris κ.ά., πειραματίστηκαν με τον συλλογισμό της αφαίρεσης, με σκοπό να φτάσουν στον πυρήνα του, στη πραγματική ουσία του. Πίστευαν ότι η τέχνη πρέπει να έχει τη δική της πραγματικότητα αντί να μιμείται ένα τοπίο ή να αντανακλά ένα συναίσθημα. Έτσι, στον μινιμαλισμό δεν γίνεται καμία προσπάθεια αναπαράστασης της εξωτερικής πραγματικότητας, ο καλλιτέχνης επιθυμεί ο θεατής να ανταποκρίνεται μόνο σε αυτό που έχει μπροστά του. Όπως έλεγε και ο μεγάλος μινιμαλιστής καλλιτέχνης Frank Stella, «Αυτό που βλέπετε είναι αυτό που βλέπετε».

Το καλλιτεχνικό αυτό κίνημα που ξεκίνησε από τις εικαστικές τέχνες και τη γλυπτική, επηρέασε επίσης τη μουσική, την αρχιτεκτονική και φυσικά το design.

Ο μινιμαλισμός στην αρχιτεκτονική

Στοιχεία του μινιμαλισμού υπάρχουν στην αρχιτεκτονική πριν καν εφευρεθεί ο όρος, όπως για παράδειγμα στην ιαπωνική αρχιτεκτονική που κρατά μόνο τα απολύτως απαραίτητα, στην αυστηρή γεωμετρία του κυβισμού, στη λειτουργικότητα του design όπως το εξέφρασε το κίνημα του Bauhaus. Παρ’ όλο που καθένα από τα παραπάνω ρεύματα έχουν τα δικά τους ξεχωριστά χαρακτηριστικά, όλα μοιράζονται ένα κοινό στοιχείο: την καθαρότητα, την απογύμνωση από καθετί περιττό, με σκοπό να δημιουργηθεί ένας ήρεμος, γαλήνιος χώρος.

Πατέρας του αρχιτεκτονικού μινιμαλισμού θεωρείται ο αρχιτέκτονας Ludwig Mies van der Rohe. Είναι αυτός που είπε την περιβόητη φράση «Less is More» (βασικά, είπε «weniger ist mehr!», μια που ήταν Γερμανός), φράση που μέχρι σήμερα παραμένει το βασικό μότο του μινιμαλισμού. Ο Mies van der Rohe άλλαξε την αρχιτεκτονική γλώσσα του 20ού αιώνα εισάγοντας ένα αρχιτεκτονικό στιλ βασισμένο στην απλότητα. Πίστευε ότι η αρχιτεκτονική θα πρέπει να επικεντρωθεί περισσότερο στη λειτουργικότητα, παρά στον οπτικό εντυπωσιασμό (γεγονός καθόλου τυχαίο, αφού ο Mies van der Rohe διατέλεσε, μεταξύ άλλων, και διευθυντής της περίφημης σχολής Bauhaus). Έτσι, η δουλειά του χαρακτηρίζεται από απλές γεωμετρίες με εκτεταμένη χρήση των γυάλινων προσόψεων, τους μεγάλους, ανοιχτούς χώρους και τα αυστηρά περιγράμματα. Ο ίδιος χαρακτηρίζει την αρχιτεκτονική του ως «skin and bones» (μτφ. πετσί και κόκαλα). Στα πιο διάσημα έργα του ανήκουν το The Seagram Building στη Νέα Υόρκη, το The Chicago Federal Complex, η Εθνική Πινακοθήκη του Βερολίνου (Neue Nationalgalerie), αλλά και η περίφημη Barcelona Chair – το object of desire κάθε ορκισμένου design lover εκεί έξω.

Ο μινιμαλισμός στην αρχιτεκτονική απογειώνεται τη δεκαετία του ’60 στις ΗΠΑ, μαζί με το αυξανόμενο ενδιαφέρον για τα μινιμαλιστικά έργα τέχνης. Γιατί τότε όμως; Γιατί ακριβώς εκείνη τη στιγμή ο κόσμος αλλάζει τελείως. Οι πόλεις γίνονται ολοένα μεγαλύτερες, πιο χαοτικές, ακόμη πιο θορυβώδεις και ο μινιμαλισμός φαίνεται να έχει την απάντηση σε όλη αυτή την «αναστάτωση». Η μινιμαλιστική αρχιτεκτονική, όπως και το design, στοχεύουν στο να μειώσουν στο ελάχιστο την οπτική ακαταστασία και τον θόρυβο. Για να το καταφέρουν, εστιάζουν στο φως, τα υλικά, τα δομικά στοιχεία του χώρου, αφαιρώντας κάθε περιττό ή διακοσμητικό στοιχείο και αναδεικνύοντας την ομορφιά της απλότητας, ακολουθώντας κατά γράμμα τη φράση κλειδί «Less is More» του Ludwig Mies van der Rohe.

Σε άλλα αρχιτεκτονικά στιλ η απλότητα μπορεί να μην πετυχαίνει πολλά, αλλά στον μινιμαλισμό θριαμβεύει. Κενοί χώροι για να διαχέεται το φως, γεωμετρικές μορφές, προσεγμένες γωνίες, όλα κατευθύνουν την προσοχή στα βασικά αρχιτεκτονικά στοιχεία ενός χώρου ή στην έλλειψή τους. Εδώ, το υψηλότερο οπτικό αντίκτυπο επιτυγχάνεται με τη μικρότερη δυνατή ποσότητα αντικειμένων. Σε αυτή τη λογική, τα χρώματα κινούνται μεταξύ λευκού, γκρι και μαύρου, τα δομικά υλικά είναι απλά (χάλυβας, πέτρα, σκυρόδεμα, γυαλί), οι γραμμές λιτές και καθαρές.

Ο μινιμαλισμός ως τρόπος ζωής

Σήμερα, αυτό το ρεύμα που ξεκίνησε από την Τέχνη έχει εξελιχθεί σε κάτι τελείως διαφορετικό: ένα lifestyle. Μεγάλη συμβολή σε αυτό είχαν ο Joshua Fields Millburn και ο Ryan Nicodemus, γνωστοί και ως «The Minimalists». Οι δυο τους ξεκίνησαν το blog τους (www.theminimalists.com) το 2009 μιλώντας για τον μινιμαλιστικό τρόπο ζωής ως «ένα εργαλείο για να απαλλαγείς από οτιδήποτε περιττό, έτσι ώστε να μπορείς να εστιάσεις στο σημαντικό». Η δημοτικότητά τους εκτοξεύτηκε το 2016 με το ντοκιμαντέρ, που προβλήθηκε και στο Netflix, «Minimalism: A Documentary About the Important Things», σκηνοθετημένο από τον Matt D’ Avella, το οποίο ακολουθεί τον Joshua Fields Millburn και τον Ryan Nicodemus σε μια περιοδεία τους ανά την Αμερική.

Το ντοκιμαντέρ αυτό (που ολόθερμα συστήνω να παρακολουθήσετε) μιλάει, κυρίως, για τον υπερκαταναλωτισμό στις δυτικές κοινωνίες και για το πώς αυτός μας παγιδεύει σε ένα μοντέλο ζωής που τελικά μας θλίβει. Λέει ο Ryan Nicodemus: «Ένιωθα ένα κενό. Και προσπάθησα να γεμίσω αυτό το κενό με τον ίδιο τρόπο που πολλοί άνθρωποι προσπαθούν να κάνουν το ίδιο: αγοράζοντας πράγματα. Ξόδευα χρήματα γρηγορότερα από ό,τι τα κέρδιζα, σε μια προσπάθεια να αγοράσω την ευτυχία μου. Ζούσα από μισθό σε μισθό, ζούσα για έναν μισθό, ζούσα για τα πράγματα. Αλλά στην πραγματικότητα δεν ζούσα καθόλου». Οι The Minimalists, λοιπόν, λένε ότι εξορίζοντας συνειδητά οτιδήποτε περιττό από τις ζωές μας, στην πραγματικότητα κάνουμε χώρο για αυτά που πραγματικά έχουν σημασία.

Υπάρχει ακόμη η θεωρία ότι οι πιο ακραίοι μινιμαλιστές έχουν στην κατοχή τους μόλις 100 πράγματα. (Για να καταλάβετε πόσο μικρός αριθμός είναι αυτός, απλώς μετρήστε κάθε αντικείμενο στο πιο μικρό δωμάτιο του σπιτιού σας ή τα ρούχα στην ντουλάπα σας.) Κι όλη αυτή η ελαχιστοποίηση τους βοηθάει να δουν καθαρά τη ζωή τους και το τι θέλουν να κάνουν με αυτή.

Για την ιστορία, οι The Minimalists (που από το 2009 μέχρι σήμερα έχουν εκδώσει αρκετά βιβλία, έχουν δώσει εκατοντάδες ομιλίες και έχουν μια από τις πιο επιτυχημένες σειρές podcast στον κόσμο), εκτός από εκατομμύρια ακόλουθους έχουν και πολλούς επικριτές που τους κατηγορούν ότι είναι ελιτιστές.  Γιατί, εδώ που τα λέμε, όταν ο μισθός σου είναι π.χ. €1000/μήνα και το νοίκι σου €500/μήνα, πόσα πράγματα που δεν χρειάζεσαι μπορείς να αγοράσεις στα αλήθεια;

Πώς θα φέρεις τον μινιμαλισμό σπίτι σου

Παρ’ όλα αυτά, ο μινιμαλισμός είναι σήμερα πιο επίκαιρος από ποτέ, και όχι μόνο ως lifestyle. Ας θυμηθούμε ότι ο μινιμαλισμός στην αρχιτεκτονική διαδόθηκε ως ένα ρεύμα που θα έφερνε ηρεμία στον ένοικο ενός χώρου, σε αντιδιαστολή με τη φασαρία, οπτική και ηχητική. Ζούμε, για πρώτη φορά, στην εποχή της ατέλειωτης πληροφόρησης. Ίσως, λοιπόν, να είναι πραγματικά βοηθητικό για το μυαλό μας, το σπίτι μας να υπάρχει με κάποιον τρόπο έξω από όλο αυτό, να μην έχει δηλαδή τόση πληροφορία. Πώς το πετυχαίνουμε αυτό; Να μερικές αρχές τού μινιμαλισμού που μπορούν να βοηθήσουν:

Λιγότερα έπιπλα; Τόσο το καλύτερο

Ένας καναπές, ένα τραπεζάκι, μία βιβλιοθήκη. Αυτά είναι αρκετά έπιπλα για το σαλόνι σου. Επιπλέον τραπεζάκια, σκαμπό, πολυθρόνες, ράφια, πουφ, μαξιλάρες, έπιπλα για τηλεοράσεις κ.λπ., απλώς επιβαρύνουν αυτή την «οπτική πληροφορία» που ο μινιμαλισμός μισεί. Να θυμάσαι: όσο περισσότερη επιφάνεια του πατώματός σου βλέπεις, τόσο καλύτερα τα πας.

Μη φοβάσαι τον κενό χώρο

Είναι αυτό ακριβώς που προσπαθεί να αναδείξει ο μινιμαλισμός. Για παράδειγμα, αν έχεις ένα χολ γεμάτο με πράγματα, δοκίμασε να το αδειάσεις σχεδόν τελείως, κρατώντας μόνο τα απαραίτητα (για παράδειγμα μία κρεμάστρα για τα παλτό ή έναν καθρέφτη) και δες αμέσως πόσο διπλασιάζεται ο χώρος.

Λευκό για πάντα

Ο μινιμαλισμός αγαπά όσο τίποτα το λευκό και τις ουδέτερες αποχρώσεις. Λευκοί τοίχοι, ανοιχτόχρωμες (και μονόχρωμες!) κουρτίνες και άσπρα σεντόνια. Το λευκό αντανακλά το φως, κάνει ένα δωμάτιο να μοιάζει μεγαλύτερο από ό,τι είναι και ηρεμεί τον εγκέφαλο. Για να μην το παρακάνεις, μπορείς να σπάσεις όλο αυτό το λευκό με μερικές χρωματιστές λεπτομέρειες, για παράδειγμα με ένα σκούρο ριχτάρι στον καναπέ ή με λίγα φυτά.

Τάξη και ησυχία

Ένα από τα πιο βασικά στοιχεία του μινιμαλισμού είναι η ελαχιστοποίηση των αντικειμένων, που αφενός θα σε βοηθήσει να διατηρήσεις τον χώρο σου καθαρό και τακτοποιημένο και αφετέρου θα μειώσει τα οπτικά ερεθίσματα. Βασική αρχή εδώ είναι να διατηρείς όλες τις επιφάνειες (των τραπεζιών, του πάγκου της κουζίνας, των κομοδίνων) σχεδόν άδειες. Για παράδειγμα, αν το τραπεζάκι του σαλονιού σου αυτή τη στιγμή είναι γεμάτο με πράγματα, δοκίμασε να τα απομακρύνεις όλα και να κρατήσεις μόνο ένα βάζο με λουλούδια. Αν έχεις δεκάδες μπουκαλάκια στον νιπτήρα του μπάνιου, σκέψου πρώτα πόσα από αυτά χρειάζεσαι πραγματικά και κρύψε τα υπόλοιπα στα ντουλάπια του μπάνιου.