Αρχιτεκτονική και τεχνητή νοημοσύνη: πόσο καιρό θα επιζήσει το επάγγελμα του αρχιτέκτονα;

Η οικοδόμηση ίσως να χρειάζεται περισσότερο χρόνο για μια δυο δεκαετίες ακόμα· όμως, ο σχεδιασμός των κτιρίων γίνεται ήδη σε οθόνες όπου σχηματίζονται σειρές από πύργους, αυλές, χώροι πρασίνου, ταράτσες – υπνωτιστικά μπαλέτα κτιρίων που στροβιλίζονται σε υψηλές ταχύτητες. Όποιος παρακολούθησε τον περασμένο Ιούλιο ένα 12ωρο σεμινάριο της επιχείρησης Τεχνητής Νοημοσύνης XKool, την οποία έχει ιδρύσει η Wanyu He, με έδρα το Shenzhen της Κίνας, σίγουρα αντιλήφθηκε ότι η τεχνολογία του αρχιτεκτονικού σχεδίου έχει περάσει σε στάδιο αδιανόητο πριν από μερικά χρόνια: η Wanyu He μπορεί να σχεδιάσει ένα ξενοδοχειακό συγκρότημα 500 δωματίων μέσα σε λίγα λεπτά με τη βοήθεια της τεχνητής νοημοσύνης· τη διάταξη των δωματίων, το σχήμα του κτιρίου, τους διαδρόμους που στην οθόνη αλλάζουν πλευρές, τα έπιπλα που χορεύουν πέρα δώθε, έναν αόρατο κόσμο σωλήνων και καλωδίων που συναρμολογούνται σε συναρπαστική ομοφωνία, τη θέση του φωτισμού, τις πρίζες και τους διακόπτες – όλα βελτιστοποιούνται αυτομάτως. Με ένα κλικ εμφανίζονται τα σχέδια της κατασκευής, μαζί με την ανάλυση του κόστους και τη λίστα των εξαρτημάτων. Ύστερα, το σχέδιο είναι έτοιμο να σταλεί στην τεχνική εταιρεία που θα κατασκευάσει το κτίριο με οικοδομικά υλικά.

Οι υποσχέσεις και οι κίνδυνοι της τεχνητής νοημοσύνης έχουν κυριεύσει τον κόσμο της αρχιτεκτονικής και του σχεδιασμού αλλά λίγοι έχουν καταλάβει ότι η επανάσταση βρίσκεται ήδη σε εξέλιξη. Εργαλεία δημιουργίας εικόνων όπως το Dall-E, το Midjourney και το Stable Diffusion επιτρέπουν την αβίαστη δημιουργία σαγηνευτικών οραμάτων: ουρανοξύστες στο στιλ του Frank Lloyd Wright, φανταστικοί συνδυασμοί sci-fi και art nouveau, καλαίσθητες σκάλες σε σχήμα ζαχαρωτών marshmallow, κτίρια κατασκευασμένα από σκουπίδια. Μπορούμε πια να φανταζόμαστε τον Antonio Gaudí να σχεδιάζει περίπλοκες οικιακές συσκευές ή τον Le Corbusier να χρησιμοποιεί αλγορίθμους, αλλά η τεχνητή νοημοσύνη δεν περιορίζεται σ’ αυτά· διαμορφώνει τον πραγματικό κόσμο.

Ο Neil Leach, συγγραφέας του βιβλίου «Architecture in the Age of Artificial Intelligence» περιγράφει την αυτοματοποίηση ολόκληρου του σχεδιαστικού πακέτου, από τις αρχικές επιλογές μέχρι την κατασκευή: η στρατηγική σκέψη και η ανάλυση σε πραγματικό χρόνο που επιτυγχάνει η τεχνητή νοημοσύνη υπερβαίνει κατά πολύ όσα μπορούν να κάνουν οι άνθρωποι αρχιτέκτονες. «Αυτό θα μπορούσε να είναι το τελευταίο καρφί στο φέρετρο ενός μαχόμενου επαγγέλματος» λέει ο Leach. Ήδη, αν κρίνουμε από την ανάπτυξη της XKool, που βρίσκεται στην αιχμή της αρχιτεκτονικής AI, η εξέλιξη των εργαλείων ΑΙ είναι γοργή: πάνω από 50.000 άτομα το χρησιμοποιούν ήδη στην Κίνα, ενώ μόλις κυκλοφόρησε μια αγγλική έκδοση του εργαλείου τεχνητής νοημοσύνης εικόνας σε εικόνα, του LookX. Η Wanyu He ίδρυσε την εταιρεία το 2016, με συναδέλφους της που εργάζονταν στο γραφείο του διάσημου starchitect Rem Koolhaas (εξού και τα ονόματα της εταιρείας) στο Ρότερνταμ. Στη συνέχεια μετακόμισε στην Κίνα για να επιβλέψει την κατασκευή του κτιρίου του Χρηματιστηρίου στην πόλη Shenzhen κοντά στο Χονγκ Κονγκ. Η He και οι συνάδελφοί της εμπνεύστηκαν από το AlphaGo, το πρώτο πρόγραμμα υπολογιστή που νίκησε έναν πρωταθλητή στο κινεζικό επιτραπέζιο παιχνίδι Go το 2016 και θέλησαν να εισαγάγουν με τον αλγοριθμικό σχεδιασμό αυτήν την ευφυΐα στον τρόπο εργασίας τους. Αν και το CAD –ο σχεδιασμός με τη βοήθεια υπολογιστή– χρονολογείται από τη δεκαετία του 1970 και το BIM –η μοντελοποίηση πληροφοριών κτιρίων– από τη δεκαετία του 1990, δεν έχει περάσει πολύς καιρός από τότε που διαθέτουμε το cloud computing και τα Big Data.

H επιχείρηση XKool παρέχει μια πλατφόρμα all-in-one, χρησιμοποιώντας AI για να βοηθήσει από τη δημιουργία διατάξεων masterplan, χρησιμοποιώντας παραμέτρους όπως απαιτήσεις ημερήσιου φωτός, πρότυπα χώρου και τοπικούς κανονισμούς σχεδιασμού, μέχρι τη δημιουργία εσωτερικών χώρων και κατασκευαστικών λεπτομερειών. Έχει επίσης αναπτύξει ένα εργαλείο για τη μετατροπή μιας δισδιάστατης εικόνας ενός κτιρίου σε τρισδιάστατο μοντέλο και τη μετατροπή μιας δεδομένης λίστας μεγεθών δωματίων σε κατόψεις. Πράγματι, είναι ακόμη νωρίς και, μέχρι στιγμής, τα αποτελέσματα είναι κάπως αδέξια: ένα ξενοδοχείο που σχεδίασε στη Shenzhen μοιάζει με προϊόν ρομπότ που απευθύνεται σε ενοίκους ρομπότ.

Ορισμένοι αρχιτέκτονες αναρωτιούνται τι θα μπορούσε να συμβεί από την κακή χρήση των δεδομένων. «Πρέπει να είμαστε προσεκτικοί», λέει στην εφημερίδα Guardian η Μάρθα Τσίγκαρη, επικεφαλής εφαρμοσμένης έρευνας και ανάπτυξης στο αρχιτεκτονικό γραφείο Foster+Partners στο Λονδίνο. «Πρέπει να γνωρίζουμε ποια δεδομένα χρησιμοποιήθηκαν για την εκπαίδευση του μοντέλου […] Τα δεδομένα είναι το παν: αν βάλεις σκουπίδια, θα βγάλεις τα σκουπίδια. Οι συνέπειες για το απόρρητο των δεδομένων και για την πνευματική ιδιοκτησία είναι τεράστιες — είναι ασφαλή τα δεδομένα μας από άλλους χρήστες; Χρησιμοποιούνται για την επανεκπαίδευση αυτών των μοντέλων;» Τα τελευταία πέντε χρόνια η Μάρθα Τσίγκαρη και η ομάδα της διερευνούν τις δυνατότητες μηχανικής μάθησης στους δικούς τους ασφαλείς διακομιστές, χρησιμοποιώντας δεδομένα από την εκτενή βιβλιοθήκη των έργων του αρχιτεκτονικού γραφείου Foster. Σε ένα από τα πρώτα πειράματά τους χρησιμοποιήθηκε η τεχνητή νοημοσύνη για να διερευνηθεί πώς θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν θερμικά αποκρινόμενα πολυστρωματικά υλικά σε προσόψεις, αλλάζοντας το σχήμα τους για να προσαρμόζονται στη θερμοκρασία. Σύμφωνα με τον Sherif Tarabishy, επικεφαλής μηχανικής μάθησης και τεχνητής νοημοσύνης της Foster+Partners, μια πρόσοψη θα μπορεί στο μέλλον να τροποποιείται, δημιουργώντας περσίδες ή προεξοχές για να σκιάζουν διάφορα μέρη ενός κτιρίου ανάλογα με τη θερμοκρασία.

Αν και στην πράξη τέτοια πράγματα είναι ακόμα μακριά, η τεχνητή νοημοσύνη επιτρέπει υπολογισμούς και προγνωστική μοντελοποίηση με ταχύτητα που ήταν ανέφικτη πριν από λίγα χρόνια. Η ομάδα της Μάρθας Τσίγκαρη έχει επίσης αναπτύξει μια μηχανή προσομοίωσης που επιτρέπει την ανάλυση των κατόψεων σε πραγματικό χρόνο, δείχνοντας αν συνδέεται αρμονικά ένα μέρος ενός κτιρίου με ένα άλλο και ποιες είναι οι συνέπειες της μετακίνησης ενός τοίχου ή ενός επίπλου. Αν και λίγες αρχιτεκτονικές εταιρείες μπορούν να υπερηφανεύονται για τόσο εκτεταμένη χρήση της ΑΙ όπως η Foster, πολλοί αρχιτέκτονες σε όλο τον κόσμο υιοθετούν εργαλεία AI, όπως το ChatGPT, για να συνοψίσουν τις πολιτικές σχεδιασμού και για να συγκρίνουν την απόδοση διαφορετικών υλικών, π.χ. για μόνωση. Επίσης, χρησιμοποιείται συχνά το Midjourney για brainstorming, το οποίο χρησιμοποιούν επίσης για σχεδιασμό εντυπωσιακών φουτουριστικών κτιρίων αρχιτέκτονες όπως ο Patrik Schumacher συνεργάτης της αείμνηστης Zaha Hadid. Εξάλλου, το Neom, η αμφιλεγόμενη «έξυπνη πόλη» στην έρημο της Σαουδικής Αραβίας, δημιουργήθηκε με τεχνητή νοημοσύνη η οποία μιμήθηκε, κατά κάποιον τρόπο έργα παλιότερων αρχιτεκτόνων – όπως η τεχνολογία deepfake επιτρέπει σε νεκρούς ηθοποιούς να αναστηθούν σε νέους ρόλους μέσω ενός βρόχου ανατροφοδότησης. Για παράδειγμα, το LookX χρησιμοποιεί ένα κομμάτι τσαλακωμένο χαρτί ως προτροπή για να δημιουργήσει κτίρια στο στιλ του Frank Gehry ή της Zaha Hadid.

Με τα εργαλεία παραγωγής να εξελίσσονται όλο και περισσότερο και να λειτουργούν με ιλιγγιώδεις ταχύτητες, πόσο καιρό θα επιζήσει το επάγγελμα του αρχιτέκτονα; «Μου αρέσει να πιστεύω ότι ενισχύουμε, όχι ότι αντικαθιστούμε τους αρχιτέκτονες», λέει ο Carl Christiansen, ένας Νορβηγός μηχανικός λογισμικού που το 2016 έφτιαξε το εργαλείο AI Spacemaker, το οποίο το 2021 αγόρασε ο τεχνολογικός κολοσσός Autodesk το 2021 για 240 εκατομμύρια δολάρια και στη συνέχεια μετονομάστηκε σε Forma. «Η Forma μπορεί να αξιολογήσει γρήγορα μια μεγάλη γκάμα παραγόντων –από τον ήλιο και τον άνεμο μέχρι τον θόρυβο και τις ενεργειακές ανάγκες– και να δημιουργήσει την τέλεια διάταξη του εργοταξίου. Επιπλέον, η διεπαφή του έχει σχεδιαστεί για να είναι ευανάγνωστη σε μη ειδικούς: οι δήμοι και τα μέλη του κοινού μπορούν να προσκληθούν να συμμετάσχουν σε ένα έργο, να δουν τις εναλλακτικές, ακόμη και να πειραματιστούν οι ίδιοι με αυτές. Αυτό το επίπεδο διαφάνειας χτίζει εμπιστοσύνη ανάμεσα στα μέλη μιας κοινότητας».

Πέρα από την αυτοματοποίηση κουραστικών εργασιών, η τεχνητή νοημοσύνη θα συμβάλει στη μείωση της κερδοσκοπίας της γης και στην προστασία του περιβάλλοντος, επεκτείνοντας την αξιολόγηση βιώσιμων οικοδομήσιμων επιλογών και την εύρεση βέλτιστων δομικών λύσεων, τεχνικών διαχείρισης έργων και κατάλληλων μεθόδων κατασκευής. Πολλοί φοβούνται, ωστόσο, ότι η αχαλίνωτη φαντασία θα φέρει μια μορφή αρχιτεκτονικού σουρεαλισμού: τα έργα του Αιγύπτιου Hassan Ragab που χρησιμοποιεί το Midjourney είναι μάλλον αμφιλεγόμενα: επιβλητικοί όγκοι χαραγμένους περίπλοκα με «βλάστηση» και υαλοπίνακες, συνδέοντας τη μνημειακή κλίμακα με τον καλλιτεχνικό εξπρεσιονισμό. Σύμφωνα με τον Ragab, το πρόγραμμα AI είναι ένα συναρπαστικό εργαλείο εξερεύνησης, το οποίο απαιτεί λεπτομερείς εισροές για να καταλήξει σε δημιουργικά αποτελέσματα. Αν και φαίνεται να περιλαμβάνει λιγότερη ανθρώπινη δημιουργικότητα, αναγκάζει τον ανθρώπινο εγκέφαλο να είναι πιο ευφάνταστος με τη χρήση προτροπών.

Καθώς ελάχιστοι αρχιτέκτονες είναι σε θέση να πραγματοποιήσουν τα οράματά τους, εξαιτίας του υψηλού κόστους και της πολυπλοκότητας –η αρχιτεκτονική ως οπτική γλώσσα έχει γίνει μια πολυτέλεια που διαθέτουν μόνο οι stararchitects–, τα εργαλεία AI ανοίγουν νέους δρόμους για τους αρχιτέκτονες (ιδιαίτερα τους νέους και πολυάσχολους) να οπτικοποιήσουν πολύ γρήγορα και δημιουργικά τις ιδέες τους, να διερευνήσουν αρχιτεκτονικές εμπνεύσεις και οπτικές ταυτότητες για τις πόλεις μας.