Open House Athens 2023: Μπήκαμε σε 5 κτίρια του φετινού προγράμματος

Μετά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο το οίκημα άλλαξε ιδιοκτήτες και έκτοτε λειτουργεί ως επαγγελματικός χώρος. 

Η οικειοποίηση της οικίας Ροδοκανάκη από την KN Group_Design that Works, το 2021, χαρακτηρίζεται από τη διακριτική συνύπαρξη έργων τέχνης, αντικειμένων design και ιδιοκατασκευών σύγχρονου χαρακτήρα μέσα στα γραφεία και σε όλους τους χώρους εργασίας.

Το δώμα, με την υπέροχη θέα προς εμβληματικά κτίρια της πόλης, και το δωμάτιο για μουσικές εκδηλώσεις είναι μία μεταγενέστερη προσθήκη στο αρχικό κτίριο και προσφέρεται για το διάλειμμα, την χαλάρωση και την ψυχαγωγία των εργαζομένων. 

Η εταιρεία, με τη συμμετοχή της στον θεσμό του Open House 2023, χρησιμοποιεί την οικία Ροδοκανάκη ως σκηνή για μία δράση εξωστρεφούς χαρακτήρα, δημόσιας εμβέλειας, που ταυτίζεται με την φιλοσοφία της ενεργούς εμπλοκής σε ζητήματα που αφορούν την πόλη, την κοινωνική ευαισθητοποίηση, την ένταξη της ψηφιακής ευεξίας στον εργασιακό χώρο κά. 

Μία ενδιαφέρουσα (ίσως άγνωστη) ιστορία για μέλος της οικογένειας Ροδοκανάκη

Γόνος της οικογένειας Ροδοκανάκη είναι η μητέρα του σπουδαίου Έλληνα λογοτέχνη Εμμανουήλ Ροΐδη, η πανέμορφη αρχοντοπούλα Κορνηλία, η θυελλώδης ιστορία της οποίας μοιάζει με μυθιστόρημα. Γεννήθηκε το 1814 στην Χίο και ήταν ένα από τα τέσσερα παιδιά του βαθύπλουτου Εμμανουήλ Ροδοκανάκη και της Μαριγώς Βούρου-Μαλουκάτου. Κατά την καταστροφή της Χίου (1822), ο πατέρας της απαγχονίστηκε από τους Τούρκους, η μητέρα της και τα αδέλφια της πουλήθηκαν σε σκλαβοπάζαρα, ενώ την ίδια αγόρασε ένας πλούσιος πασάς από την Σμύρνη, ο οποίος την προόριζε για το χαρέμι του. Μέχρι να φτάσει στην κατάλληλη ηλικία, την έστειλε σε ένα υποστατικό, στα βάθη της Ανατολίας, και μεγάλωσε δίπλα σε ένα ζευγάρι ηλικιωμένων άκληρων, χωρικών, οι οποίοι την αγάπησαν και την φρόντισαν σαν παιδί τους και την είχαν ονομάσει Αϊσέ. 

Το 1826 εντοπίστηκε από συγγενείς της, οι οποίοι πλήρωσαν 6.000 γρόσια για να την απελευθερώσουν και την μετάφεραν στο Λιβόρνο, όπου βρίσκονταν αποκαταστημένα τα υπόλοιπα μέλη της οικογένειάς της. Στα χρόνια της αιχμαλωσίας της δεν είχε λάβει την παραμικρή μόρφωση, είχε δε ξεχάσει ακόμη και τα ελληνικά. Ένας θείος, ανέλαβε την εκπαίδευσή της και μέσα σε λίγο καιρό η όμορφη & ευφυής Κορνηλία μεταμορφώθηκε από αγρίμι σε μία ευγενική, μορφωμένη και αριστοκρατική δεσποινίδα που έκλεβε την παράσταση απ' όπου κι αν περνούσε.

Όταν έφτασε σε ηλικία γάμου, οι θείοι της σκέφτηκαν ότι κατάλληλος σύζυγος για αυτήν θα ήταν ο γιος της γνωστής τους οικογενείας από την Σύρο, ο πλούσιος έμπορος, Δημήτρης Ροΐδης. Οι αρραβώνες έγιναν από μακριά ενώ ο γάμος στην Σύρο, με το ζευγάρι να συναντιέται για πρώτη φορά, λίγο πριν το μυστήριο. Ο γαμπρός την ερωτεύτηκε απ' την πρώτη στιγμή, αλλά και εκείνη τον αγάπησε πολύ. Είχαν έναν ευτυχισμένο γάμο και απέκτησαν δύο παιδιά, τον Εμμανουήλ (1836), τον μετέπειτα λογοτέχνη και τον Νικόλαο (1839). Η ζωή τους ήταν άνετη κι ευτυχισμένη, μέχρι που τα προβλήματα άρχισαν να χτυπούν την πόρτα τους.

Ο Εμμανουήλ παρουσίασε σοβαρό πρόβλημα βαρηκοΐας, ενώ ο Δημήτρης Ροϊδης πέθανε αιφνιδίως, ενώ βρίσκονταν με την σύζυγό του σε ταξίδι στην Αίγυπτο. Η Κορνηλία εγκαταστάθηκε στην Αθήνα, κοντά στον μεγάλο της γιο ο οποίος ήταν πλέον φιλόλογος και καταξιωμένος συγγραφέας. Αλλά, ενώ στα γράμματα ήταν άριστος, στα οικονομικά ήταν παντελώς ανίδεος με αποτέλεσμα να τον εκμεταλλευτούν διάφοροι επιτήδειοι και να χαθεί σιγά-σιγά η τεράστια οικογενειακή περιουσία τους. Ο μικρός γιός, ο Νικόλαος, δεν άντεξε την χρεοκοπία και το 1884 αυτοκτόνησε, στην Ιταλία.

Ο Εμμανουήλ θέλοντας να προστατεύσει την μητέρα του από τον ανείπωτο πόνο που θα της προκαλούσε ο χαμός του παιδιού της, άρχισε να της στέλνει, μέσω ενός φίλου του, γράμματα από την Ιταλία, υπογράφοντας με το όνομα του νεκρού αδελφού του. Αυτό κράτησε για 20 ολόκληρα χρόνια, μέχρι το 1904 που ο Εμμανουήλ έφυγε από τη ζωή και τότε εκείνη ήλθε αντιμέτωπη με την σκληρή αλήθεια. 

Με την πάροδο των χρόνων η Κορνηλία είχε χάσει την όρασή της και ο Εμμανουήλ, εντελώς, την ακοή του. Ζούσαν μαζί, δεμένοι και απόλυτα εξαρτημένοι ο ένας από τον άλλον, βλέποντας με τα μάτια του... και ακούγανε με τ' αυτιά της.

Ο Εμμανουήλ πέθανε στην αγκαλιά της το 1904 και εκείνη τρία χρόνια αργότερα. Τα τελευταία χρόνια της ζωής της ήταν γεμάτα πίκρα και πόνο, όπως τα πρώτα.

Αθηναϊκό Κέντρο Έρευνας & Ελληνικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Πρίνστον

Σε μία διώροφη, ανακαινισμένη διπλοκατοικία με έρκερ, του μεσοπολέμου (1935), επονομαζόμενη Stanley J. Seeger ’52 House, σ' έναν ήσυχο οικιστικό δρόμο του Παγκρατίου (Τιμάρχου 3), μίας από τις πιο πολιτιστικά πλούσιες γειτονιές της Αθήνας, στεγάζεται το «Αθηναϊκό Κέντρο Έρευνας & Ελληνικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Πρίνστον» (Athens Center for Research & Hellenic Studies, Princeton University). 

Ιδρύθηκε το 2016 από το Κέντρο Ελληνικών Σπουδών Seeger του Πρίνστον. Είναι το πρώτο κέντρο έρευνας και υποτροφιών του Πανεπιστημίου, εκτός των Ηνωμένων Πολιτειών και απευθύνεται σε φοιτητές και αποφοίτους κοινωνικών σπουδών του συγκεκριμένου Πανεπιστήμιου. Όπως διαβάζουμε σε μία επιγραφή, γραμμένη στα αγγλικά, σε τοίχο του χολ του κτιρίου «Σκοπός του είναι να τονώσει τη δημιουργική έκφραση και σκέψη για την σύγχρονη Ελλάδα και να προωθήσει την κατανόηση του πολιτισμού της αρχαίας Ελλάδας και της επιρροής του». Χρηματοδοτείται από τον φιλέλληνα και απόφοιτο του Πρίντσον, Stanley Seeger.

Ο σχεδιασμός του κτιρίου, στις γραμμές του μοντέρνου κινήματος, έχει αλλοιωθεί από τις προσθήκες νεοκλασικίζοντων στοιχείων στις όψεις, που έγιναν κατά την πρώτη του ανακαίνιση το 1995. Επίσης τότε, αφαιρέθηκε το στέγαστρο που διατηρούσε στο δώμα. Αρχικά είχε οικιστική χρήση και φιλοξενούσε δύο κατοικίες, μία στο ισόγειο και μία στον πρώτον όροφο, με ξεχωριστές εισόδους η κάθε μία.

Η ανακαίνιση του 2016 έγινε από το αρχιτεκτονικό γραφείο A6Architects, με στόχο την μέγιστη αξιοποίηση των διατιθέμενων χώρων, με σεβασμό τόσο στον χαρακτήρα του υπάρχοντος κτιρίου, όσο του Πανεπιστημίου που φιλοξενείται σ' αυτό. Το μπλε χρώμα που κυριαρχεί, στους εσωτερικούς και εξωτερικούς τοίχους, επιλέχθηκε ως σημείο διάκρισης των χώρων (στους βοηθητικούς χώρους χρησιμοποιείται μία πιο σκούρα εκδοχή), αλλά και σύνδεσης με τον τόπο μας. Στο ισόγειο, ο υπαίθριος χώρος, αξιοποιείται ως χώρος μελέτης και συνάντησης των φοιτητών, με τις κατακόρυφες επιφάνειες ξύλου με φυτά, να προσφέρουν μία ιδιωτικότητα. 

Στο δώμα, ένας όμορφος, ανοικτός χώρος γεμάτος λουλούδια, χρησιμοποιείται για εκδηλώσεις καθώς και για προβολές πάνω στον άσπρο τοίχο, της παρακείμενης πολυκατοικίας. 

Γκαλερί Gagosian

Η πανέμορφη, κομψή διώροφη μονοκατοικία, στην οποία φιλοξενείται από το 2020 η γκαλερί Gagosian (Αναπήρων Πολέμου 22 & Δεινοκράτους), κατασκευάστηκε την περίοδο 1920-1930 για την εύπορη οικογένεια ονόματι Βαγενά. Έχει εκλεκτικιστικό ύφος με αρκετές art deco πινελιές, όπως ο πολυέλαιος στον χώρο υποδοχής. 

Από τα τέλη της δεκαετίας του ‘70, στο κτίριο αυτό στεγάστηκαν τα εστιατόρια Φουρτούνα, Κιούπια (2014), Ζάχαρη & Αλάτι (2016), Dante (2017) και για λίγο, το 2019, Ο Πρόεδρος. Κατά την ανακαίνισή του από το αρχιτεκτονικό γραφείο Kois Architects διατηρήθηκαν τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του, αποκαταστάθηκε και μετατράπηκε σε έναν σύγχρονο εκθεσιακό χώρο που εκτείνεται σε δύο επίπεδα, συνδεδεμένα μεταξύ τους με μία ξύλινη σκάλα.

Ωδείο Αθηνών

Το Ωδείο Αθηνών (Βασ. Κωνσταντίνου, Βασ. Γεωργίου Β' & Ρηγίλλης) είναι το παλαιότερο και κορυφαίο μουσικοθεατρικό εκπαιδευτικό ίδρυμα της νεώτερης Ελλάδας. Ιδρύθηκε το 1871 από τον Μουσικό και Δραματικό Σύλλογο «Ωδείον Αθηνών» και πρωτοστεγάστηκε στην οικία Βλαχούτση, στην οδό Πειραιώς. 

Το μαρμάρινο, μοντέρνο κτίριο που στεγάζει σήμερα το Ωδείο Αθηνών, αποτελεί το μοναδικό τμήμα μίας φιλόδοξης σύνθεσης που δεν υλοποιήθηκε ποτέ, για την οποία ο Ιωάννης Δεσποτόπουλος (1903-1992), είχε κερδίσει το πρώτο βραβείο πανελλήνιου αρχιτεκτονικού διαγωνισμού που διενεργήθηκε το 1959 για λογαριασμό του Πνευματικού Κέντρου του Δήμου Αθηναίων. Η πρόταση του Δεσποτόπουλου περιελάμβανε ένα Εθνικό Θέατρο, ένα συνεδριακό κέντρο, ένα μουσείο, μία βιβλιοθήκη και ένα υπαίθριο θέατρο, σε μία περιοχή, κοντά στο κέντρο της πόλης (από την Ρηγίλλης έως το Χίλτον).

Η κατασκευή του εμβληματικού δημιουργήματος του Ι. Δεσποτόπουλου, χαρακτηριστικό δείγμα του μοντερνισμού και της αρχιτεκτονικής σχολής Bauhus του Β. Γκρόπιους, άρχισε το 1969 και σταμάτησε το 1976 λόγω έλλειψης χρηματοδότησης. Το 1980 το ελληνικό δημόσιο ανέλαβε το κόστος των εργασιών, οι οποίες όμως ολοκληρώθηκαν στο σύνολό τους. Το 2017 το κτίριο ανακηρύχθηκε «Νεώτερο Μνημείο» από το Κεντρικό Συμβούλιο Νεωτέρων Μνημείων (ΚΣΝΜ), ικανοποιώντας μια πάγια απαίτηση της αρχιτεκτονικής κοινότητας του τόπου μας.

Το συγκρότημα του Ωδείου είναι χωροταξικά τοποθετημένο παράλληλα προς την Βασ. Σοφίας και λοξά προς τις άλλες δύο αρτηρίες. Το μήκος του είναι 160 μ. το πλάτος 35, το ύψος 10.5 και το εμβαδόν του 13.000 τμ. περίπου. 

Αποτελείται από ισόγειο, όροφο και δύο υπόγειους χώρους. Διαθέτει 35 αίθουσες διδασκαλίας, ένα αμφιθέατρο 600 θέσεων, φουαγιέ τεχνών και συγκεντρώσεων (700 τμ), αίθρια και στούντιο. Η Νέα Σκηνή, στον χώρο που μέχρι πριν λίγα χρόνια στεγάζονταν οι λειτουργίες του ΕΜΣΤ, είναι ένας πειραματικός πολύ-λειτουργικός χώρος, που έχει υιοθετήσει τη λογική του «box in a box», δηλαδή ενός απόλυτα ηχομονωμένου κουτιού μέσα στο υπάρχον κέλυφος. 

Σήμερα, μετά από τρία χρόνια (2019-2022) μελετών, από το γραφείο Θ. Παπαγιάννη και ένταξης στο ΕΣΠΑ, για χρηματοδότηση, μέσω των Περιφερειακών Επιχειρησιακών Προγραμμάτων (ΠΕΠ) Αττικής, το κτίριο αποπερατώθηκε, εκσυγχρονίστηκε, ανακαινίστηκε και είναι έτοιμο να παραδοθεί και να επανασυστηθεί στο μουσικόφιλο κοινό, ως ένα μοναδικό κέντρο σύγχρονων καλλιτεχνικών και πολιτιστικών εκδηλώσεων.

Melas Martinos gallery

Η Melas Martinos gallery (Πανδρόσου 50, Μοναστηράκι) στεγάζεται στους δύο τελευταίους ορόφους ενός τριώροφου, προπολεμικού κτιρίου του ‘30, με υπέροχη πρόσοψη με αψίδες, επιμέλειας του Τάκη Ζενέτου, (αρχές της δεκαετίας του '60), το οποίο ξεχωρίζει ανάμεσα στα άλλα της τουριστικής οδού Πανδρόσου. Βρίσκεται πάνω από το γνωστό παλαιοπωλείο «Μαρτίνος», που ιδρύθηκε από τον παππού της οικογένειας το 1894 και μέχρι το 1926 που μεταφέρθηκε στην σημερινή θέση, ήταν στο ακριβώς απέναντι πεζοδρόμιο. 

Η Gallery διαμορφώθηκε το 2020 από την αρχιτέκτονα Σοφία Ξανθάκου η οποία κράτησε και ανέδειξε στοιχεία του '30, αλλά έκανε και τις αντίστοιχες μετατροπές στον χώρο, ο οποίος αρχικά ήταν κατοικία και αργότερα χρησίμευε ως αποθήκη του παλαιοπωλείου. Μία πανέμορφη ξύλινη σκάλα οδηγεί στο δεύτερο επίπεδο της γκαλερί, σ' ένα υπέροχο δωμάτιο με πολυάριθμα παράθυρα που δημιουργούν καταπληκτικά κάδρα προς την Ακρόπολη και την Ρωμαϊκή Αγορά.