Η Ελένη Πεταλωτή και ο Λεωνίδας Τραμπούκης στο μουσείο Noguchi

Η Ελένη Πεταλωτή και ο Λεωνίδας Τραμπούκης είναι αρχιτέκτονες που κατοικοεδρεύουν στη Νέα Υόρκη. Το στούντιο LOT (office for architecture) αλλά και η ντιζάιν παραφυάδα του Objects of Common Interest είναι οι πολύπλευρες αντανακλάσεις ενός δίδυμου που κινείται με μια απίστευτη φορμαλιστική απλότητα αλλά και ένα πολύ συγκροτημένο εννοιολογικό υπόβαθρο σε όσα έχουν να κάνουν με τον σχεδιασμό εσωτερικών χώρων και των χρηστικών αντικειμένων που τους περιβάλλουν. Αφαιρετικές ιδέες, διαφάνεια, μινιμαλιστική προσέγγιση που ακούγεται και βλέπεται σαν χάικου.

Καθόλου τυχαία, επομένως, αυτόν τον καιρό οι δημιουργίες τους εκτίθενται στο Μουσείο Noguchi της Νέας Υόρκης. Πολυβραβευμένοι και πολυταξιδεμένοι, κινούμενοι μεταξύ Νέας Υόρκης, Μιλάνου, Βρυξελλών και φυσικά της Αθήνας. Οι LOT μας μιλούν για όλα τα πρότζεκτ με τα οποία εμπλέκονται, βάζοντας στο παιχνίδι και τη Θεσσαλονίκη, αφού η πρότασή τους για την ανάπλαση της Διεθνούς Έκθεσης κέρδισε το δεύτερο βραβείο. Αεικίνητοι νομάδες, αειφόροι οραματιστές, πολυσχιδείς αρχιτέκτονες και ντιζάινερς, οι LOT μιλούν στην Athens Voice για όλα αυτά που τους εμπνέουν και τους κινητοποιούν να πράξουν και να δράσουν.

Πώς επικοινωνούν, συγκοινωνούν και αλληλεπιδρούν αναμεταξύ τους οι δυο ταυτότητές σας; Από τη μια, το αρχιτεκτονικό σας γραφείο, όπου συνυπογράφετε ως στούντιο LOT, και, από την άλλη, όλη η αισθητική και πράξη μέσα από τον σχεδιασμό και την κατασκευή των Objects of Common Interest. Ναι, και στα δυο είστε εσείς, όμως ποια είναι η λεπτή γραμμή-σύνορο (αν υπάρχει) όπου τέμνονται οι χαρακτήρες της κάθε «δουλειάς»;
Ελένη: Το όριο προκύπτει φυσικά, παρά το ότι τα δύο studio είναι Ένα, με τη διαφοροποίηση να έγκειται στον τρόπο που δουλεύουμε. Είμαστε μαζί στο creative κομμάτι και ο κάθε ένας έχει τον ρόλο του στη διαδικασία υλοποίησης, τρέχοντας το κάθε studio σχεδόν ανεξάρτητα, καθώς η ταχύτητα παραγωγής και υλοποίησης είναι διαφορετική.
Λεωνίδας: Η πορεία που είχαμε ως τώρα με την Ελένη είναι κοινή όσο αφορά τα μέρη που κινηθήκαμε και επαγγελματικά αλληλοσυμπληρώνεται, με αποτέλεσμα μαζί να καλύπτουμε ένα μεγάλο φάσμα εμπειρίας στην τέχνη και την αρχιτεκτονική. Το studio Objects of Common Interest ασχολείται με τη δημιουργία αντικειμένων και χωρικών εμπειριών, ενώ το αρχιτεκτονικό studio με την αμέσως επόμενη κλίμακα, το κτίριο. Είναι σχεδόν συνέχεια το ένα του άλλου, αλλά λόγω κλίμακας η ελευθερία κινήσεων και δημιουργικού αυτοσχεδιασμού αλλάζει.

Νομίζω, και διορθώστε με αν κάνω λάθος, πως η έκθεσή σας στο Noguchi Museum είναι η μεγαλύτερη τιμή που σας αποδόθηκε ποτέ στην έως τώρα πορεία σας, όσο αφορά την εικαστικότητά σας. Πώς από μεγάλοι θαυμαστές του Isamu Noguchi βρεθήκατε να εκθέτετε στον «ναό»; Και για τους ανεξοικείωτους με το όνομα και το εύρος του Noguchi, πώς θα τους τον παρουσιάζατε; Αυτόν αλλά και τη διαρκή σύνδεσή του με την Ελλάδα.
Ελένη: Είναι η δεύτερη ατομική έκθεση σε διεθνούς εμβέλειας μουσείου. Η πρώτη στο Brussels Design Museum, που ακόμα είναι on view μέχρι τον Δεκέβριο 2021, και η πρώτη μεγάλη παρουσίαση της δουλειάς μας στη Νέα Υόρκη. Η επαφή μας με τον Senior curator Dakin Hart έγινε κάποια στιγμή σε μια από τις επισκέψεις μας στο μουσείο. Την περίοδο εκείνη το μεγάλο αρχείο του μουσείου δεν είχε ψηφιοποιηθεί (πριν την πανδημία), και μέσα από συζητήσεις αρχίσαμε να ερευνούμε τη σχέση του Isamu Noguchi με την Ελλάδα παρουσιάζοντας ένα digital feature στο website του μουσείου. Κάτι που τώρα δουλεύουμε περαιτέρω σε μια ειδική έντυπη έκδοση με τον εκδοτικό οίκο Atelier Editions από την Καλιφόρνια σε συνεργασία με το μουσείο. H έκθεση ήρθε ως μια ολοκληρωμένη πρόσκληση του curator, την οποία επεξεργαζόταν μέσα στην περίοδο αυτή, για μια σόλο έκθεση σε όλους τους χώρους του μουσείου, έναν διάλογο της δουλειάς μας με τα έργα του Noguchi αλλά και με τον χώρο του μουσείου.
Λεωνίδας: Είναι ένα μουσείο που ο ίδιος ο γλύπτης δημιούργησε και ίδρυσε και τώρα διευθύνεται από το Noguchi Foundation. Ο Isamu Noguchi θεωρείται ένας από τους σημαντικότερους γλύπτες του 20ού αιώνα. Αμερικανο-ιάπωνας, ξεκίνησε τη σχέση του με την Ελλάδα από τα παιδικά του χρόνια και το ενδιαφέρον της μητέρας του με την ελληνική μυθολογία. Ο ίδιος τη δεκαετία του '50 ταξίδεψε για να συλλέξει λευκό πεντελικό μάρμαρο για τα έργα του, αλλά επέστρεψε πολλές φορές έπειτα διατηρώντας σημαντική φιλία με καλλιτέχνες και προσωπικότητες της εποχής. Το μουσείο δεν παρουσιάζει συχνά εκθέσεις άλλων καλλιτεχνών παρά μόνο όταν η ομάδα των επιμελητών έρθει σε επαφή με καλλιτέχνες, designer και αρχιτέκτονες που η δουλειά τους κυμαίνεται μέσα στο φάσμα του τρόπου σκέψης του Noguchi. Στο μουσείο τα έργα μας βρίσκονται σκορπισμένα σε όλους τους χώρους σε διάλογο με τα έργα του Noguchi και με την αρχιτεκτονική του χώρου που σχεδίασε.

Πότε πρωτοήρθατε σε επαφή με τη σκέψη του Noguchi; Χρησιμοποιώ τη λέξη «σκέψη», επειδή νομίζω πως ο Noguchi, ευθέως συνδεδεμένος με τις αξίες και τα έργα της αρχαιοελληνικής ομορφιάς, πρωτίστως λειτουργούσε και δημιουργούσε με ένα τρομακτικό φιλοσοφικό υπόβαθρο.
Ελένη: Το μουσείο Noguchi είναι ένα μέρος που από τα πρώτα χρόνια μας στη Νέα Υόρκη, το 2007-8, επισκεπτόμασταν πολύ συχνά. Eνώ είχαμε επαφή με το έργο του από πιο πριν, περνώντας χρόνο ανάμεσα στα έργα του αποκτήσαμε ένα διαφορετικό δέσιμο. Μελετήσαμε αργότερα με περισσότερη προσοχή το έργο του και τα γραπτά του και με αφορμή τη έκδοση που ετοιμάζουμε τώρα μελετήσαμε διεξοδικά το αρχείο του μουσείου τα τελευταία δύο χρόνια.
Λεωνίδας: Το 2008 εργαζόμουν σε αρχιτεκτονικό γραφείο στην περιοχή Financial District του Μανχάταν, πολύ κοντά στο έργο του Noguchi «Sunken Plaza». Παραδίπλα είναι μόνιμα εγκατεστημένο το γλυπτό «Red Cube», δύο από τα επτά δημόσια έργα του Noguchi στη Νέα Υόρκη. Για περισσότερο από έναν χρόνο περνούσα αρκετό χρόνο σε αυτούς τους δύο δημόσιους χώρους και εκεί πρωτο-ενδιαφέρθηκα για τις δημόσιες εγκαταστάσεις του Noguchi, τα σχέδια για παιδικές χαρές, κήπους και αρχιτεκτονική μέσα από την εμπειρία αυτών των χώρων.

Τι ακριβώς βλέπει ο επισκέπτης της έκθεσης;
Ελένη: Παρουσιάζουμε 9 ομάδες έργων, παλιότερα και νέα, κανένα σχεδιασμένο ειδικά για την έκθεση, μοιρασμένα σε όλους τους χώρους του μουσείου, στο εσωτερικό και στον αύλιο χώρο. Οι επιμελητές του μουσείου τα τοποθέτησαν σε αντιστοιχία και συσχετισμό με τα γλυπτικά έργα, κάποια από τα οποία δεν έχουν μετακινηθεί από τότε που τα πρωτοτοποθέτησε ο ίδιος ο Noguchi στα σημεία αυτά. Επίσης ενσωματώνονται στη θεματική έκθεση με έργα της μόνιμης συλλογής με τίτλο «Useless Architecture».
Λεωνίδας: Η δουλειά μας δεν περιορίζεται σε κάποιο συγκεκριμένο υλικό ή τεχνική, αλλά κάθε φορά, σε κάθε project ξεκινούμε από την αρχή με μια νέα ιδέα. Σε μια γρήγορη ξενάγηση: Tube Lights, φώτα από ακρυλικό στον ημιυπαίθριο χώρο· Acrylic Stones και Standing Stone, γλυπτικές μορφές από ακρυλικό υλικό στον κήπο· Doric Columns, μια συνεργασία με τη δανέζικη εταιρία υφασμάτων Kvadrad που τα δάνεισε για την έκθεση αυτή· Formations, μια εγκατάσταση μεταλλικών καθισμάτων σε έντονο μπλε χρώμα που πρώτο παρουσιάσαμε στην έκθεση Art Athina· Tube Chair, μια συνομιλία δύο lounge χώρων, ένα με δικά μας αντικείμενα και ένα με αντικείμενα design που ο Noguchi σχεδίασε κατά τη διάρκεια της καριέρας του.

Επιστροφή στην Αθήνα, στην γκαλερί Carwan και στο Volax, αφού το φετινό φθινόπωρο είστε υπερκινητικοί και παντού. Η έκθεσή σας δανείστηκε τον τόπο καταγωγής της «πρώτης ύλης», ας την αποκαλέσω, που δεν είναι άλλη από τα πετρώματα στο χωριό Βώλακας της Τήνου. Εγκαταστάσεις-έργα όπου το εφήμερο αλλά και το αιώνιο, το χρηστικό-λειτουργικό ντιζάιν και το έργο τέχνης συνυπάρχουν, καταργώντας τα όρια ανάμεσα σε εξωτερικούς και εσωτερικούς χώρους. Μοιάζει σαν να σας απασχολεί πολύ και η επιστροφή στη φύση αλλά και η επανένταξη της φύσης σε όσα κατά το δυνατόν εσωτερικά σας τοπία. Όπως επίσης και ο επαναπροσδιορισμός-επαναφόρτιση όρων όπως «χρηστικό», «λειτουργικό», «έργο τέχνης». Αυτός ο προβληματισμός σας είναι διαρκής, αν δεν κάνω λάθος...
Ελένη: Παρουσιάσαμε τρεις εκθέσεις σε τρεις χώρες σε τρεις εβδομάδες. H «Volax» στην Carwan, η έκθεση «Future Archeology» με την gallery Etage Projects από την Κοπεγχάγη στο Salone του Μιλάνο που τώρα εκτίθεται στην Κοπεγχάγη και η έκθεση στο μουσείο Noguchi. Πολλές από τις αναφορές στα αντικείμενα που σχεδιάζουμε έρχονται από τη φύση ή από άλλες εικόνες που έχουμε και όχι συγκεκριμένα από τον κόσμο του design. Η έκθεση Volax αποτελείται από καθίσματα και φωτιστικά στοιχεία με κύριο υλικό το ξύλο, με το οποίο δημιουργήσαμε βάσεις για τα φωτιστικά που θυμίζουν πετρώματα που πρωτοείδαμε στην Τήνο.
Λεωνίδας: Απασχολούμαστε με πολλά θέματα ταυτόχρονα: αρχιτεκτονική, σχεδιασμό χώρων, σχεδιασμό χρηστικών επίπλων για εταιρίες και παραγωγή δικών μας έργων στο μεταίχμιο του χρηστικού και του έργου τέχνης σε συνεργασίες με γκαλερί και μουσεία. Την περίοδο αυτή έχουμε μια ακόμα έκθεση που τρέχει στο μουσείο design των Βρυξελλών ως το τέλος του χρόνου, την εγκατάσταση Standing Stones, μια αφαιρετική σύνθεση γλυπτικών μορφών εμπνευσμένων από τις κυκλαδικές μορφές. Μεγάλοι όγκοι από βιοδιασπώμενο πλαστικό και αέρα, inflatables, που μοιάζουν σαν διάφανοι βράχοι.

Από την Αθήνα στη Θεσσαλονίκη: η πρότασή σας για την ανάπλαση της ΔΕΘ τιμήθηκε με το δεύτερο βραβείο, άρα θεωρητικά παραμένει stand by προς υλοποίηση, αν τυχόν υπάρξουν εμπλοκές ή κάτι άλλο με την πρώτη. Πώς δουλέψατε στο συγκεκριμένο έργο, δεδομένης και της προσωπικής σύνδεσής σας με τη Θεσσαλονίκη;
Λεωνίδας: Όταν προκηρύχτηκε ο διαγωνισμός της ΔΕΘ, θεωρήσαμε σημαντικό να λάβουμε μέρος καθώς είμαστε από τη Θεσσαλονίκη και θέλουμε να συμμετέχουμε στη συζήτηση γύρω από τον δημόσιο χώρο και τα έργα της πόλης. Λάβαμε μέρος στον διαγωνισμό με μια ομάδα από διεθνή γραφεία από τη Γαλλία, με την εμπειρία που οι Γάλλοι έχουν στις αστικές αναπλάσεις, τα γραφεία Lina Ghotmeh, Lan και Vogt αρχιτέκτονες τοπίου και με μια ομάδα από συμβούλους από τη Γαλλία και την Ελλάδα. Μεγαλώσαμε και σπουδάσαμε στην περιοχή και γνωρίζουμε όλα τα σημεία με μεγάλη λεπτομέρεια. Σεβόμενοι την ανάγκη της πόλης για πράσινο και την πλειοψηφική συλλογική επιθυμία για ένα μητροπολιτικό πάρκο, θέλαμε να δούμε με ρεαλισμό το γεγονός ότι η ΔΕΘ θα παραμείνει σε μια μικρότερη έκδοσή της στο κέντρο της πόλης και πως ο σχεδιασμός θα μπορέσει να αφήσει ευελιξία για μελλοντική επανάχρηση. Δημιουργήσαμε τον μεγαλύτερο δυνατό ελεύθερο χώρο συμπτύσσοντας το πρόγραμμα του συνεδριακού κέντρου σε ένα πυκνό αλλά διακριτικό, χαμηλό κτιριακό σύνολο, στην οροφή του οποίου συνεχίζει ο δημόσιος χώρος σε μορφή ενός υπαίθριο πάρκου. Έτσι φτάνουμε όσο το δυνατόν πιο κοντά στην ιδέα του μητροπολιτικού πάρκου με κτιριακό κέλυφος, που έχει τη δυνατότητα να φιλοξενήσει μελλοντικά μια σειρά άλλων χρήσεων, από αθλητικές εγκαταστάσεις έως πολιτιστικές χρήσεις.

Κατά πόσο ο εγκλεισμός του πλανήτη λόγω πανδημίας επιδρά στον από εδώ και στο εξής αρχιτεκτονικό σχεδιασμό; Πέρα από τα λοκντάουν βέβαια, υπάρχει και ο παράγοντας κλιματική κρίση: αυτά τα δυο μαζί κατά πόσο επηρεάζουν τον τομέα σας είτε σε corpus μαζικών έργων-κατασκευών είτε σε ατομικές σχεδιαστικές περιπτώσεις;
Υπάρχει πολλή συζήτηση μετά την πανδημία για τη σημασία του χώρου γραφείων, το σπίτι και την αρχιτεκτονική, μέσα από την εμπειρία όλων να ζήσουν στην απομόνωση για ένα μεγάλο διάστημα, και το πόσο απαραίτητο είναι το γραφείο, ενώ όλα μπορούν να γίνουν από το σπίτι remotely. Η αρχιτεκτονική είναι όμως μια κοινωνική τέχνη που φέρνει τους ανθρώπους κοντά, όχι μόνο σχεδιασμός χώρων εργασίας, κατοικίας και διαχωρισμού των χρήσεων. Και η κλιματική αλλαγή, και η πανδημία, και άλλες κρίσεις που ήρθαν και θα έρθουν αποδεικνύουν τη σημασία του σχεδιασμού που ενσωματώνει μελλοντική ευελιξία στον τρόπο που κανείς χρησιμοποιεί έναν χώρο, όχι απαραίτητα την ιδέα της επανάχρησης μόνο. Ζούμε και εργαζόμαστε στα ίδια κτίρια που ζούσαμε και πριν το internet, δεν ζούμε όμως με τον ίδιο τρόπο σε καμία περίπτωση. Μας απασχολεί το πώς να ενσωματώσουμε ιδέες που είναι πιο ανοιχτές, ίσως αφελείς σε κάποιο βαθμό, απλές, που όμως αφήνουν χώρο για να μεταφραστούν με πολλούς διαφορετικούς τρόπους και να μην προδιαγράφουν την κίνηση, τη χρήση, τους χώρους σε δεσμευτικό βαθμό.

Το προσωπικό σας ημερολόγιο ή και πώς και πόσο σας άλλαξε η πανδημία σε ατομικό επίπεδο, πέρα από τους LOT και τους Objects of Common Interest. Τι έκανες, Ελένη, και πώς το βίωσες, Λίο;
Ελένη: Μέσα στην πανδημία βρήκαμε τον χρόνο να ασχοληθούμε με σχέδια και προγραμματισμό project που δε θα είχαμε την ηρεμία να κάνουμε αλλιώς. Ξεκινήσαμε την έρευνα για το βιβλίο για τον Noguchi, συνδεθήκαμε με κόσμο με πολύ μεγαλύτερη αμεσότητα από ό,τι θα κάναμε υπό άλλες συνθήκες λόγω του σημαντικότερου κοινού παρονομαστή, την  πανδημία, και οργανώσαμε τις τρεις αυτές εκθέσεις και άλλες που θα ακολουθήσουν μέσα στη χρονιά. Ήταν μια πολύ αγχωτική περίοδος και για τους δύο, καθώς βρισκόμασταν στην Ελλάδα κατά το μεγαλύτερο διάστημα, αλλά είχαμε την εμπειρία και την επαφή με το Μιλάνο και τη Νέα Υόρκη, όπου τα πράγματα ήταν πολύ δύσκολα.
Λεωνίδας: Μέσα από τα προσωπικά ζητήματα που υπήρξαν πήραμε πολύ στα σοβαρά το ό,τι γινόταν και σεβαστήκαμε τη σοβαρότητα της κατάστασης περιορίζοντας όλη την κοινωνική μας δραστηριότητα 100% για 6 μήνες περίπου. Μέσα στη δύσκολη αυτή κατάσταση υπήρξε μια περίεργη ηρεμία και δημιουργικότητα.