Ελληνοαυστριακή συμμετρία

Οι buerger katsota architects, κατά κόσμο Stephan Buerger και Δήμητρα Κατσώτα, μοιράζουν το χρόνο τους μεταξύ Αθήνας και Βιέννης σχεδιάζοντας κατοικίες, γραφεία, φοιτητικές εστίες και πρεσβείες, αλλά και παρεμβαίνοντας στο σύγχρονο αστικό τοπίο. Από τις πιο δυναμικές και δραστήριες αρχιτεκτονικές ομάδες, συγχρονίζεται στους τόνους μιας ανατρεπτικής καθαρής απλότητας και μιας αεικίνητης μεταμοντέρνας αισθητικής. Μιλήσαμε μαζί τους με αφορμή το σχεδιασμό των παιδικών χαρών στου Μακρυγιάννη και στον Νέο Κόσμο, τη συμμετοχή τους στη φετινή 14η Μπιενάλε στα πλαίσια του «Tourism Landscapes: Remaking Greece», αλλά και τη διάκρισή τους στα Βραβεία Αρχιτεκτονικής 2013 από το Ελληνικό Ινστιτούτο Αρχιτεκτονικής.

«6 Κατώφλια», παιδική χαράστον πεζόδρομο Καλλισπέρη στου Μακρυγιάννη, 2013, φωτό: Γιώργης Γερόλυμπος

Γεωμετρικοί όγκοι, διαυγείς όψεις, κατακόρυφα σκίαστρα, λιτές γραμμές και λειτουργική κάτοψη, μερικά από τα χαρακτηριστικά της αρχιτεκτονικής σας είτε πρόκειται για κατοικίες στο Annenheim της Αυστρίας και τη Βιέννη είτε στην Κέρκυρα, τα Σκροπονέρια, την Πάρο. Πόσο επηρεάζει ο «τόπος» την αρχιτεκτονική σας και ποιοι οι κοινοί σας «τόποι» μεταξύ Ελλάδας και Αυστρίας;

Θεωρούμε το κτίριο παράγωγο και οργανική συνιστώσα του τοπίου στο οποίο αναφέρεται, στοχεύοντας σε μια αρχιτεκτονική χωρίς παραδοχές και εκ των προτέρων δεδομένες υφολογικές προσεγγίσεις. Είτε στην Ελλάδα, την Αυστρία ή οπουδήποτε αλλού, η προσέγγιση, ανάλυση, μετάφραση και επέμβαση γίνεται από τη σκοπιά ενός «ξένου». Κάθε τόπος είναι μια καινούργια, «ξένη» συνθήκη ανεξάρτητη από οτιδήποτε έχει προσεγγισθεί, ανεξάρτητη από το τοπικό και το τοπικιστικό. Κάθε νέα μελέτη προσεγγίζεται από το μηδέν, χωρίς δεσμεύσεις και αναφορές, συστηματικά και υπό μία έννοια «ορθολογικά».

«As if», συμμετοχή στη 14η Μπιενάλε Αρχιτεκτονικής της Βενετίας, 2014

Διακριθήκατε στα πρόσφατα Βραβεία Αρχιτεκτονικής 2013 από το Ελληνικό Ινστιτούτο Αρχιτεκτονικής με το «Patras Student Studios», μια πρότυπη φοιτητική εστία, ανακαινίζοντας υποδειγματικά μια πολυκατοικία του ’70. Ποιες ήταν οι βασικές αρχιτεκτονικές σας επιλογές για το συγκεκριμένο έργο;

Η προβλεπόμενη διάρκεια ζωής της πολυκατοικίας μάς φέρνει αντιμέτωπους με το πρόβλημα της ανανέωσης του κτιριακού αποθέματος της ελληνικής πόλης. Αν η πολυκατοικία αποτέλεσε απάντηση στη ραγδαία αύξηση του πληθυσμού, σήμερα το κτιριακό απόθεμα με τις κατάλληλες παρεμβάσεις μπορεί να δώσει ουσιαστικές λύσεις. Βασικά ζητήματα στην παρέμβαση στην Πάτρα είναι η διαπραγμάτευση της σχέσης κτιρίου-πόλης, η ανίχνευση χαρακτηριστικών διαφάνειας, οι περιβαλλοντικές, κοινωνικές και οικονομικές πλευρές της βιωσιμότητας με εργαλεία την πυκνότητα, το κενό, την ευελιξία.

«3 γωνιές», παιδική χαρά στην οδό Ραυτοπούλου στον Νέο Κόσμο, 2013, φωτό: Γιώργης Γερόλυμπος

Κερδίσατε το Α΄ βραβείο για την ανακαίνιση της Βελγικής Πρεσβείας στην οδό Σέκερη. Η όψη της, ένα ρυθμικά επαναλαμβανόμενο υαλοστάσιο από ανοξείδωτο χάλυβα που φωτίζεται στις αποχρώσεις της βελγικής σημαίας το βράδυ, είναι κάτι παραπάνω από διάφανη και φιλόξενη, αποπνέοντας στιβαρή κομψότητα και διαχρονική ποιότητα. Πόση σημασία θα έπρεπε να δίνουμε στις εισόδους των κτιρίων, ειδικά στο κέντρο της Αθήνας;

Η αρχιτεκτονική μελέτη αποσκοπούσε στο να δημιουργήσει μια αντιπροσωπευτική «βιτρίνα» για το Βέλγιο, στο κέντρο της Αθήνας. Ενός φιλόξενου, ανοιχτού και σαφούς δημόσιου χώρου, ανταποκρινόμενου στις ανάγκες διαφορετικών εκδηλώσεων και χρήσεων. Τα κατώφλια της ελληνικής πολυκατοικίας είναι εξαιρετικά σημαντικοί μεταβατικοί χώροι από τη δημόσια στην ιδιωτική σφαίρα και είτε πρόκειται για νέα ή για έργα ανακατασκευής, απασχόλησαν και απασχολούν ιδιαίτερα τον αρχιτέκτονα.

«As if», συμμετοχή στη 14η Μπιενάλε Αρχιτεκτονικής της Βενετίας, 2014

Είστε συνιδρυτές του ΜΚΟ «Παραδείγματος Χάριν» με πρωτοβουλίες όπως το «ΠΧΑΘΗΝΑ» που σκοπό έχει τη μελέτη, τον επανασχεδιασμό και την ανακαίνιση παιδικών χαρών του κέντρου της Αθήνας. Τα πρώτα δείγματα είναι εντυπωσιακά. Η παιδική χαρά στου Μακρυγιάννη, μπροστά από το σχολείο του Πάτροκλου Καραντινού, δεν είναι μια τυπική παιδική χαρά: χωρίς συρματοπλέγματα και φράχτες, ανοιχτή, με γήινα και φιλικά προς το περιβάλλον υλικά αλλά και διαδραστικά παιχνίδια για όλες τις ηλικίες. Από πού εμπνέεστε όταν σχεδιάζετε για παιδιά;

Το παιχνίδι στην πόλη πρέπει να είναι ένα ταξίδι ανακάλυψης. Ένας χώρος παιχνιδιού πρέπει να προκαλεί το ενδιαφέρον, την αναζήτηση, να ενεργοποιεί τη φαντασία, να προωθεί την αυτογνωσία, την εμπιστοσύνη, την ασφάλεια και την ομαδικότητα. Κάθε χώρος παιχνιδιού πρέπει να προσφέρει τη δυνατότητα για υπαίθριες δραστηριότητες ώστε να ευνοείται η βιωματική μάθηση. Έμπνευσή μας είναι τα δεδομένα του χώρου της παρέμβασης, μια προσπάθεια ανάδειξης ενός ιδιαίτερου χαρακτηριστικού του αστικού πλαισίου του χώρου, που δίδει στο χώρο μια ιδιαίτερη «ταυτότητα». Οι έξι ιδιοκτησίες και οι διαφορετικές περίοδοι κατασκευής τους κατά μήκος της οδού Καλλισπέρη, όρισαν «Έξι Κατώφλια». Το τρίστρατο με τη γαλήνια ατμόσφαιρα στη συμβολή των οδών Ραφτοπούλου, Σουλιωτών και Σουλιέ επαναδιατυπώθηκε ως σταυροδρόμι μέσα από τρεις συγκλίνουσες επικράτειες - γωνιές παιχνιδιού.

Συγκρότημα κατοικιών στο Annenheim, Αυστρία 2012-2015

Ποια η σημασία της παιδικής χαράς σε μια πόλη σαν την Αθήνα;

Είναι ο δημόσιος χώρος όπου ενισχύεται η κοινωνική ανάπτυξη, οι κινητικές δεξιότητες και η ομαδικότητα των παιδιών. Η σημερινή κατάσταση στον Δήμο Αθηναίων φανερώνει ότι φθίνει διαρκώς η δυνατότητα επικοινωνίας σε οργανωμένους κοινόχρηστους χώρους, ενώ οι περισσότερες παιδικές χαρές, που είθισται να αποτελούν πόλο έλξης για τις νέες οικογένειες με παιδιά, είναι τυποποιημένες (ίδιες κούνιες, τραμπάλες, παγκάκια), χωρίς ταυτότητα και στοιχεία που να τις καθιστούν ελκυστικές. Οι μισές περίπου από τις 132 παιδικές χαρές της Αθήνας είναι σήμερα πιστοποιημένες τηρώντας τις προδιαγραφές ασφάλειας, ενώ οι λοιπές είναι υποβαθμισμένες, εγκαταλελειμμένες, ακόμη και επικίνδυνες. Μέσω της πρωτοβουλίας ΠΧΑΘΗΝΑ μπορούν –με συγκριτικά μικρό κόστος– να επιτευχθούν στόχοι όπως η δημιουργία ζωτικού χώρου υψηλής ποιότητας και σημαντική αναβάθμιση της καθημερινότητας των οικογενειών που ζουν στο κέντρο της πόλης, η ύπαρξη διεξόδου δημιουργικού παιχνιδιού και πραγματικής ψυχαγωγίας για τα παιδιά, καθώς και η πραγμάτωση παραδείγματος σχεδιασμού, υλοποίησης και λειτουργίας μιας σημαντικής αστικής και κοινωνικής υποδομής.

Villa S, Βιέννη, 2006-2011, φωτό Jurgen Hammerschmied

«Villa S», φωτό: Jurgen Hammerschmied

Ξεκινήσατε τη δράση σας παρεμβαίνοντας στην 1η και την 2η κοινότητα του Δήμου της Αθήνας. Δεν σκεφτήκατε, έστω συμβολικά, να ξεκινήσετε από την πολύπαθη παιδική χαρά του Άγ. Παντελεήμονα; Με ποιον τρόπο γίνεται η επιλογή και πώς παρεμβαίνει ο δήμος σε αυτή την πρωτοβουλία;

Η πρωτοβουλία ΠΧΑΘΗΝΑ στοχεύει στην ενίσχυση της κοινωνικής συνοχής σε γειτονιές της πρωτεύουσας και ειδικότερα στον Δήμο Αθηναίων, με συνεκτικό ακόμα πολεοδομικό και κοινωνικό ιστό, που αποτελούνται από δημιουργικά αλλά σκληρά δοκιμαζόμενα μεσοαστικά και μικροαστικά στρώματα. Σε συνεργασία και με υπόδειξη του δήμου επιλέχθηκαν να ανασκευασθούν έξι χώροι παιχνιδιού. Με χορηγία του ιδρύματος Νιάρχου έχουν ανακαινισθεί και παραδοθεί οι παιδικές χαρές επί των οδών Καλλισπέρη-Μητσαίων-Καρυάτιδων, στου Μακρυγιάννη, καθώς και επί των Ραφτοπούλου-Σουλιωτών-Σουλιέ, στον Νέο Κόσμο, και ήδη προχωρούν οι μελέτες ενός ευρύτερου δικτύου 4 συν 8 χώρων παιχνιδιού σε όλη την Αθήνα, η κατασκευή των οποίων θα αναληφθεί στη συνέχεια από τον Δήμο Αθηναίων. Στόχος της πρωτοβουλίας είναι να ανασκευασθούν παιδικές χαρές και σε άλλες περιοχές της Αθήνας, ενδεχομένως και στον Άγιο Παντελεήμονα, προκειμένου να συγκροτήσουν αλληλοσυμπληρούμενο δίκτυο, στο οποίο τα παιχνίδια, ο χαρακτήρας και η εμπειρία της μιας θα συμπληρώνουν την άλλη.

Πρεσβεία του Βελγίου στην Αθήνα, 2009-20012, φωτό: Μπάμπης Λουιζίδης

Είστε ένα από τα 15 αρχιτεκτονικά γραφεία που συμμετέχουν στην 14η Μπιενάλε Αρχιτεκτονικής της Βενετίας στα πλαίσια του «Tourism Landscapes: Remaking Greece». Ποιά είναι η πρότασή σας;

Η συμμετοχή μας έχει τίτλο «As If». Αποτελεί σχόλιο και κριτική μιας εδραιωμένης συνθήκης και έναν εκ προθέσεων προκλητικό προβληματισμό. Μια αναπαράσταση της πραγματικότητας μέσω μιας ενόρασης του μέλλοντος. Το δεδομένο: Ένα ειδυλλιακό τοπίο των Κυκλάδων, όπου η κατάχρηση του αιγιαλού, η περιβαλλοντική υποβάθμιση, η απαξίωση του προσφερόμενου τουριστικού προϊόντος καταδεικνύουν πως 4 δεκαετίες αδίστακτης κατανάλωσης του φυσικού περιβάλλοντος, αλληλοσυγκρουόμενων πολιτικών και συμφερόντων, μετέτρεψαν το τοπίο σε αλόγιστη, εκτός κλίμακας και εντέλει ασύμφορη επιχειρηματική επένδυση. Η απάντηση: Επινοείται μια θεωρητική μέθοδος στοίβαξης σε ένα υποθετικό σενάριο υπεράκτιας καθ’ ύψους συγκρότησης. Η νέα αντισυμβατική τυπολογία καταλύματος και υποδομής συνιστά προορισμό καθαυτή, καθόλη τη διάρκεια του έτους και διασφαλίζει μείωση του οικολογικού αποτυπώματος, ενεργειακή αυτονομία, διαφύλαξη και αποκάλυψη του τοπίου και των εξιδανικευμένων απόψεών του.

Patras Student Studios, Πάτρα, 2007-2011, φωτό: Γιώργης Γερόλυμπος