Σοφία Τσιράκη: Μοντερνιστικά βλέμματα

Μόλις τιμήθηκε από το Ελληνικό Ινστιτούτο Αρχιτεκτονικής με το φετινό Βραβείο Αρχιτεκτονικής 2013 για το έργο της «Η διάλυση του «κουτιού»: πολυκατοικία στο Γκάζι». Λίγους μήνες νωρίτερα, το «Σπίτι-Κουτί: κατοικία και χώρος πολιτιστικών δραστηριοτήτων στο Κουκάκι» ήταν υποψήφιο για το βραβείο Mies van der Rohe 2013, ένα από τα σημαντικότερα ευρωπαϊκά βραβεία αρχιτεκτονικής.

Η Σοφία Τσιράκη είναι από τους αρχιτέκτονες που από πολύ νωρίς έχουν οριοθετήσει μια σαφή θέση σε σχέση με τις αρχιτεκτονικές τους αναζητήσεις. Δεν δυσκολεύεσαι να την εντάξεις σ’ ένα κίνημα. Άλλωστε και η ίδια πιστεύει στα κινήματα και τις συλλογικότητες, ακολουθώντας πιστά τις επιταγές του μοντερνισμού, εμμένοντας σε μια αρχιτεκτονική του παρελθόντος. Με δημιουργική διάθεση, συνθέτει μια αρχιτεκτονική που έχει ως άξονα τη στιβαρή γεωμετρία, την αλήθεια της κατασκευής και τη ζωντάνια της κάτοψης. Πρέπει να επισκεφτείς από κοντά τα έργα της για να καταλάβεις την αρχιτεκτονική ποιότητα, η οποία αποκαλύπτεται μέσα από μια ενδιαφέρουσα εσωτερική «τοπιογραφία». Αρμονικά στέρεοι χώροι απ’ όπου προβάλλουν συμπαγείς όγκοι που συνδιαλέγονται με δυναμικές γραμμές εγκιβωτισμένες σε ορθοκανονικές χαράξεις. Η φονξιοναλιστική συμμετρία μαγεύεται από τα βιομηχανικά υλικά, το φως κυνηγάει τη σκιά, το εσωτερικό γίνεται υπαίθριο, το κενό κατακτά το πλήρες.  

Το ανεπίχρηστο σκυρόδεμα και οι έντονες σημειακές χρωματικές πινελιές κυριαρχούν στο εσωτερικό της κατοικίας στο Κουκάκι.

Συνεργάτες: Τάσος Μπίρης, Γιότα Δαλανέλλη, Φωτό: Μπάμπης Λουιζίδης.

Η λέξη «κουτί» επανέρχεται και στα δύο σας έργα για να τονίσει καταρχάς τη γεωμετρική και ανεπιτήδευτη ογκοπλαστική απλότητα, αλλά και για να συνδέσει την αρχιτεκτονική σας με ένα «χώρο υποδοχής», ένα «έμψυχο» κουτί ή αλλιώς ένα «δοχείο ζωής» κατά τα πρότυπα του Άρη Κωνσταντινίδη. Η αρχιτεκτονική σας είναι φτιαγμένη για να κατοικείται;

Συσχετίσατε τον προσδιορισμό της αρχιτεκτονικής ως «δοχείου ζωής» κατά τον Άρη Κωνσταντινίδη με τη δική μου αναφορά στο «Σπίτι-Κουτί» στο Κουκάκι, αλλά και με τη «Διάλυση του Κουτιού» στο Γκάζι. Περιγράψατε ήδη με τον καλύτερο τρόπο το χαρακτήρα που επιχειρώ να προσδώσω στις κατοικίες. Να είναι, δηλαδή, χώροι προορισμένοι να κατοικηθούν.

Βραβείο Αρχιτεκτονικής 2013: Πολυκατοικία στο Γκάζι

Συνεργάτες: Βασιλική Δήμα, Αλέξανδρος Συριόπουλος, Σοφία Ζουρνατζίδου. Φωτό: Μπάμπης Λουιζίδης.

Τι είναι αυτό που τις κάνει «ιδανικά κατοικίσιμες;»

Το περιεκτικό χωρικό σχήμα και η αίσθηση που αποπνέει ως ισορροπούσα ολότητα με ισχυρό εσωτερικό κέντρο βάρους, ως αρχέτυπες συνιστώσες του «κατοικείν». Η καθαρή γεωμετρία, η δομικότητα, η ανάδειξη του στατικού φορέα ως κύριες συνθετικές συνιστώσες. Η ελεγχόμενη αλληλοσυσχέτιση του ιδιωτικού με το δημόσιο χώρο. Η φυσική –χθόνια– υλικότητα των στοιχείων του χώρου (τοίχων, δαπέδων και επιμέρους κατασκευών) σε συνδυασμό με τη χρήση ενός σαφούς αρχιτεκτονικού συντακτικού. Το παιχνίδι του φωτός και της σκιάς, της διαφάνειας και αδιαφάνειας, του ανοιχτού και του ερμητικά κλειστού. Ο πλούτος των αισθήσεων, αλλά και η οικονομία της ύλης.

Όλα τα έργα σας, από το «Σπίτι-Κουτί» στους πρόποδες του Φιλοπάππου και την πολυκατοικία στο Γκάζι μέχρι την πολυκατοικία-έκθεση γλυπτικής στα Ιλίσια και τις συνεργασίες σας για το Δημαρχιακό Μέγαρο Λιβαδειάς και το Κτίριο γραφείων στην Εθνική Οδό, διακρίνονται από έναν ευλαβικό σεβασμό στις προσταγές του μοντέρνου κινήματος. Πόσο δύσκολη είναι η υλοποίηση ενός αρχιτεκτονικού έργου;

Η προσπάθεια ουσιαστικής ένταξης μιας προσωπικής αντίληψης για την αρχιτεκτονική στο πλαίσιο ενός συλλογικού (και νομίζω διαρκούς) ιδεολογικού κινήματος, όπως στην περίπτωσή μου είναι ο μοντερνισμός, δεν είναι εύκολη υπόθεση. Δεν είναι χειρισμός ενός «gadget» κάποιας μόδας. Εκφράζει την ανάγκη που μπορεί να έχουμε ως δημιουργικά υποκείμενα να συνδεθούμε μέσω του προσωπικού έργου μας με κάποια ευρύτερη συλλογικότητα, ώστε αυτό να μην είναι αίολο, χωρίς κανόνες, χωρίς σύνδεση με το «άλλο» ή τα «άλλα». Η ένταξη στο μοντερνισμό συνεπάγεται ελευθερίες αλλά και δεσμεύσεις, κάνοντας το έργο σου πιο δύσκολο. Του δίνει όμως (ίσως) μια διάρκεια και μια ευρύτητα που αξίζουν τον κόπο. Έτσι νομίζω.

Α΄ βραβείο στο πρότυπο Κέντρο εξυπηρέτησης της ΕΤΒΑ ΒΙΠΕ / Συνεργάτες: Λίνα Δήμα, Βασιλική Μπασιάκου. Φωτό: Σοφία Τσιράκη.

Είστε επίκουρη καθηγήτρια της Σχολής Αρχιτεκτόνων του ΕΜΠ και συγγραφέας τριών συλλογικών βιβλίων. Με ποιον τρόπο θα μπορούσε η αρχιτεκτονική να αποκτήσει μεγαλύτερο ρόλο στο δημόσιο διάλογο για θέματα παιδείας, περιβάλλοντος και πολιτισμού;

Η θεωρία για την αρχιτεκτονική (όταν δεν είναι ακατάσχετη θεωρητικολογία) ίσως βοηθάει να «περάσει» η αρχιτεκτονική στον κόσμο. Νομίζω, όμως ότι ακόμη περισσότερο βοηθά αυτό το «πέρασμα» το να χτίζεται η αρχιτεκτονική ώστε ως βιωματική εμπειρία να συμμετέχει στη ζωή των ανθρώπων. Έχω νιώσει ότι το χτισμένο έργο διδάσκει περισσότερο και από τις πιο εμπνευσμένες διαλέξεις. Τι να πεις όμως για όλα αυτά μέσα στην κρίση που βιώνουμε, παρά μόνο ότι τότε που μπορούσαμε να χτίσουμε, έπρεπε ίσως να σκεφτούμε κάπως περισσότερο «τι», «πώς» και για «ποιους» χτίζαμε. Ώστε να μην παθαίναμε αυτά που σήμερα παθαίνουμε.

Διδάσκετε σε συνεργασία με τον Τάσο Μπίρη και ένα πολύ ενδιαφέρον μάθημα με τίτλο «Αρχιτεκτονικές και Μουσικές Συμπορεύσεις - Η αντίστιξη ως Εργαλείο Μουσικής και Αρχιτεκτονικής Σύνθεσης». Είναι «η αρχιτεκτονική μια παγωμένη μουσική», όπως λέει ο Γκέτε;

Το μάθημα δίνει μια ευκαιρία στους σπουδαστές να δουν μεθοδολογίες, κανόνες, εργαλεία της αρχιτεκτονικής μέσα από μια παραπλήσια τέχνη, τη Μουσική. Όπως γράφει και ο Τάσος Μπίρης στην εισαγωγή του βιβλίου που εκδώσαμε με αφορμή το μάθημα, «είναι σαν να βλέπεις το σπίτι σου από το παράθυρο του απέναντι σπιτιού». Ίσως έτσι μπορείς να καταλάβεις το δικό σου (άρα και τη δική σου τέχνη) σε σχέση με εκείνο (και εκείνη) του άλλου.

Ποιες είναι οι αρχιτεκτονικές σας επιρροές;

Εάν το μυαλό σου δουλεύει με έναν ειδικό τρόπο, τότε τα πάντα (από τη δήλωση της Εφορίας (!) μέχρι το περίπτερο της Βαρκελώνης του Mies) μπορεί να αγγίξουν την αρχιτεκτονική σου. Κάθε τι που βλέπεις, ακούς ή ξέρεις, από το πιο μικρό έως το πιο μεγάλο, περιέργως οδηγεί τη σκέψη προς αυτό το κεντρικό αντικείμενο του πόθου και αφήνει το σημάδι του.

Πόσο δύσκολο είναι να συμπορεύεστε στη ζωή αλλά και στην αρχιτεκτονική δημιουργία με τον Τάσο Μπίρη, έναν από τους σημαντικότερους Έλληνες αρχιτέκτονες;

Ο Μπίρης ήταν και δικός σου δάσκαλος. Πρέπει να έχεις διαπιστώσει ότι –παρότι δεν του φαίνεται– έχει, μεταξύ άλλων, ένα καλό: Δεν πνίγει αυτό που αγαπάει. Το παρακολουθεί με την άκρη του ματιού του, αλλά το αφήνει να κάνει τα δικά του. Ξέρεις όμως ότι είναι πάντα εκεί (όταν το ζητήσεις). Ανοίγει δρόμους, ενώνει, συσχετίζει, σημαδεύει το χώρο. Είναι συνεχώς παρών, αλλά και μας αντιπαλεύει. Δεν μας αφήνει να τον «καταναλώσουμε». Και νομίζω είμαστε πολλοί, που από τη μια μεριά φέρουμε το σημάδι της διδασκαλίας του και από την άλλη αγωνιζόμαστε να βρούμε το δικό μας δρόμο, ίσως για να τον διδάξουμε και σε άλλους. Το «παιχνίδι» της συνέχειας (της διδασκαλίας, της αρχιτεκτονικής, αλλά και κάθε άλλης σχέσης) είναι αμφοτεροβαρές. Βεβαίως συμβιώνοντας με έναν άνθρωπο, έχεις και κάποια άλλα πρόσθετα (δύσκολα ή εύκολα) «περάσματα με θέα», που ας επιτραπεί όμως να αφορούν τους δύο παίκτες και την κοινή τους ζωή. Σχετικές σκέψεις γράφω (μαζί και με άλλους που δίδαξε ο Μπίρης) στο βιβλίο που φτιάξαμε γι’ αυτόν με τίτλο «Ανοιχτό παράθυρο». Ο τίτλος, νομίζω, λέει πολλά.

Λεπτομέρειες του εσωτερικού της πολυκατοικίας στο Γκάζι.

Φωτό: Σοφία Τσιράκη, Μπάμπης Λουιζίδης.

Ζείτε και εργάζεστε στην Αθήνα. Πόσο έχει επηρεάσει αυτός ο τόσο συνεκτικός ιστός της πόλης την αρχιτεκτονική σας;

Η σχέση μου με την πόλη είναι άλλοτε βασανιστική και άλλοτε λυτρωτική. Μέσα της νιώθω σαν το ψάρι μέσα στο νερό... Πάντως δεν μεμψιμοιρώ, ελπίζω. Κυρίως, δεν νιώθω ότι έρχομαι από κάποιο «παράδεισο» και αναγκάζομαι να ζω μέσα της. Πολλά από τα δικά της γνωρίσματα είναι και δικά μου. Έτσι ισορροπώ, ώστε να μπορώ να αφιερώνομαι σε ό,τι αγαπώ.

Έχετε πάρει μέρος σε πολλούς αρχιτεκτονικούς διαγωνισμούς, κατακτώντας πρώτα βραβεία. Πήρατε μέρος στο διαγωνισμό για την πεζοδρόμηση της Πανεπιστημίου;

Πιστεύετε πως οι μεγάλες αναπλάσεις θα επηρεάσουν τη ζωή των Αθηναίων και θα συμβάλουν στην επανακατοίκηση του κέντρου της πόλης; Ο όρος «μεγάλος», «grande project», με ανησυχεί. Ας ήταν αυτές οι αναπλάσεις ουσιαστικές, αναγκαίες, ιεραρχημένες, κι ας μην ήταν τόσο «μεγάλες». Δεν πήρα μέρος στο διαγωνισμό για την Πανεπιστημίου, δεν μου αρέσει να τσαλαβουτάω παντού. Το μικρό θέμα στο οποίο είχα την τιμή να βραβευτώ βρίσκεται στον πυρήνα του αντικειμένου μου και γι’ αυτό μου δίνει μεγάλη χαρά.

Έκθεση: Βραβεία Αρχιτεκτονικής 2013 18 /12/ 2013 - 26/1/014/ Μουσείο Μπενάκη (Πειραιώς)