Τι προτείνει ο αρχιτέκτονας Πάνος Δραγώνας για τα ρέματα Αθήνας

Ο αρχιτέκτονας και αναπληρωτής καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Πατρών Πάνος Δραγώνας πιστεύει πως είναι ρεαλιστικό να αναδυθούν κάποια ρέματα της πόλης.

«Tι εκάνατε τον Ιλισό και τον Κηφισό, τα δυο αγιάσματά μου;» αναφωνούσε ο Δημήτρης Πικιώνης το 1954 κατά την ομιλία του «Γαίας ατίμωσις». «Εβάλατε μέσα τους υπονόμους σας, ερίξατε τα νερά των εργοστασίων σας και δεν απόμεινε παρά η κατώτερη μορφή της σχέσης με τη φύση, η εκμετάλλευση».

Ο θρήνος του Πικιώνη για τα ρέματα της Αθήνας

Αυτός ήταν ο θρήνος του Πικιώνη για τα ρέματα της Αθήνας, τα αμέτρητα και δαιδαλώδη αγγεία που μπορεί κανείς να δει να αποτυπώνονται στους χάρτες της πόλης το 19ο αιώνα από τον J.A. Kaupert. Τo να μιλήσεις σήμερα για την επιστροφή των ποταμιών, ή ορθότερα των ρεμάτων της Αθήνας, μοιάζει ουτοπικό – μια νέα αστική φαντασίωση. Κι όμως, μπορεί να είναι κάτι περισσότερο. Mπορεί να γίνει ένα όραμα που με προγραμματισμό και σχεδιασμό θα κατόρθωνε να μετατραπεί σε πραγματικότητα, όπως εξηγεί ο αρχιτέκτονας, αναπληρωτής καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Πατρών Πάνος Δραγώνας.
«Η Αθήνα του 2030 θα μπορούσε και πάλι να διατρέχεται από εμφανή ρέματα, να αναδυθούν μερικά εξ αυτών στην επιφάνεια. Η κεντρική ιδέα είναι ότι πάνω στα ίχνη του παλιού τοπίου μπορούμε να δημιουργήσουμε μια νέα οργάνωση δικτύων δημόσιου χώρου, αλλά και μια νέα διαχείριση των υδάτινων πόρων».

Πάρκο Ριζάρη

Στις δεκαετίες του ’20, του ’30 και του ’40, τα ποτάμια της Αθήνας έκλεισαν βιαστικά για να καλυφθούν με τον πιο πρόχειρο τρόπο βασικές ανάγκες της πόλης που διαστελλόταν: η Αθήνα χρειαζόταν επειγόντως δίκτυο αποχέτευσης. Το αποτέλεσμα ήταν τα ρέματα να μυρίζουν βρομερά, ενώ η ταυτόχρονη ανάγκη για μεγάλους δρόμους ήταν τόσο επιτακτική που η εύκολη λύση ήταν να κλείσουν. Βιαστικά. Κι όμως, ακόμα και σήμερα κάτω από την άσφαλτο κεντρικών αθηναϊκών δρόμων κυλάει νερό. Το σχήμα εξάλλου αυτών των αγγείων στην καρδιά της πόλης είναι πάντα εμφανές. Σκεφτείτε το: ενώ η πόλη έχει έναν ορθολογικό σχεδιασμό με τετράγωνα, δεν είναι λίγοι οι μεγάλοι καμπυλόγραμμοι δρόμοι, όπως η Μιχαλακοπούλου, που οφείλουν το σχήμα τους στο γεγονός ότι ακολουθούν τη φυσική χάραξη κάποιου ποταμού ή ρέματος.

Βασιλέως Κωνσταντίνου

Θα ήταν προφανώς λάθος να φαντασιωθούμε πως η Αθήνα μπορεί να γίνει Παρίσι, όπως θα ήταν λάθος να υποκύψουμε σε μια νοσταλγία που στηρίζεται εντέλει σε φαντασιακές κατασκευές. Όπως επισημαίνει ο Πάνος Δραγώνας «υπάρχει η παγίδα να δει κανείς το θέμα ρομαντικά. Η Αθήνα δεν είχε ποτέ Σηκουάνα ή Τάμεση και στην πραγματικότητα δεν μιλάμε τόσο για ποτάμια όσο για ρέματα, που αποτελούν εξαιρετικά δυναμικά και διαρκώς μεταβαλλόμενα στοιχεία. Ακόμη και χωρίς νερό έχουν εξαιρετικό ενδιαφέρον – αν μη τι άλλο, μας βοηθούν να παρατηρούμε την αλλαγή των εποχών μέσα στην ίδια την πόλη. Ο στόχος πρέπει να είναι μέσα από μια κοινή εννοιολογική βάση να πάμε σε ένα σύγχρονο τρόπο διαχείρισης των ρευμάτων». Επιπλέον, αν θέλουμε να μιλούμε για αειφόρο ανάπτυξη και τις βασικές αρχές της πράσινης αρχιτεκτονικής, είναι προφανές ότι η ουτοπία της επιστροφής των ρεμάτων έρχεται να ικανοποιήσει σύγχρονες ανάγκες.

Οδός Αρδηττού

«Αντίστοιχες προσπάθειες έχουν γίνει στο εξωτερικό και έχουν στεφθεί με επιτυχία. Σε μικρή κλίμακα, πολλές πόλεις της Αμερικής έχουν δει ρέματα να αποκαλύπτονται, να δημιουργούνται αστικοί κήποι και πάρκα γύρω από αυτά χάρη κυρίως στην πρωτοβουλία κατοίκων της περιοχής, όπως έγινε στο Strawberry Creek στο Berkeley. Εδώ έχουμε να κάνουμε με την παρέμβαση που αποκαλείται daylighting, όπου ουσιαστικά αποκαθίσταται το τοπίο στην αρχική του μορφή (η μνήμη του τοπίου δικαιώνεται). Σε μεγαλύτερη κλίμακα, ενδεικτική είναι η περίπτωση της Σιγκαπούρης.

Πλατεία Παναθηναϊκού Σταδίου

Στην Ελλάδα η ιδέα της μικρής κλίμακας παρέμβασης είναι εφικτή, για παράδειγμα, στην περίπτωση του πάρκου στο Γουδή όπου βρίσκεται τμήμα ρέματος του Ιλισού... Σε μεγάλη κλίμακα, όμως, η όποια παρέμβαση θα απαιτούσε καταρχήν αναδιαμόρφωση του δικτύου αποχέτευσης και βέβαια ενίσχυση των μέσων συγκοινωνίας και αποθάρρυνση της συνήθειας του Αθηναίου να πηγαίνει παντού με το αυτοκίνητό του. Μιλάμε για μια διαδικασία εξαιρετικά χρονοβόρα και, βέβαια, κοστοβόρα. Ο Κηφισός είναι ένας ποταμός ενεργός ακόμη, αφού σε κάποια σημεία του εξακολουθεί να έχει νερό, όμως δεν παρουσιάζει μεγάλο ενδιαφέρον επειδή στην ουσία λειτουργεί ως αυτοκινητόδρομος και δεν ακουμπάει σε γειτονιές.

Αγία Φωτεινή

Ιδιαίτερα προκλητική είναι η ιδέα του Ιλισού επειδή συνδέει βασικές περιοχές της Αθήνας, από Παπάγου, στη Μιχαλακοπούλου, το Πολυτεχνείο, τη Βασιλίσσης Σοφίας, την Αγία Φωτεινή, τα νότια προάστια» επισημαίνει ο Πάνος Δραγώνας, για να συνεχίσει. «Τα πιο ρεαλιστικά σχέδια θα αφορούσαν τον Κηφισό στο κομμάτι προς τη Νέα Φιλαδέλφεια και το μέρος του Ιλισού στο Γουδή. Οι πιο οραματικές ανατροπές, όμως, θα αφορούσαν την ανάδυση του Ιλισού στην Αγία Φωτεινή. Ξέρετε, μερικές φορές μπορεί ακόμη και σήμερα να ακούσεις το νερό να κυλά εκεί... Βέβαια η πρώτη εύκολη αρχή μπορεί και πρέπει να γίνει στο Γουδή, όπου είναι και σχεδόν λαϊκή απαίτηση να αξιοποιηθεί αυτός ο μοναδικός χώρος».

Ο αρχιτέκτονας και αναπληρωτής καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Πατρών Πάνος Δραγώνας

Όλα τα σχέδια είναι από τη μελέτη ανάδυσης του χειμάρρου Ιλισού και της δημιουργίας ενός δικτύου δημόσιων χώρων επί της παλαιάς χάραξής του των αρχιτεκτόνων Βασίλη Βαβουγυιού και Σταματίνας Λιάγκη, σε επίβλεψη Πάνου Δραγώνα.