Κωνσταντίνος Ν. Δεκαβάλλας: Ο έφηβος της Αρχιτεκτονικής

Ο διακεκριμένος αρχιτέκτονας και ακαδημαϊκός Κωνσταντίνος Δεκαβάλλας έφυγε από τη ζωή σε ηλικία 98 ετών, αφήνοντας πίσω του πλούσιο έργο. Τον Απρίλιο του 2016 ο Κωνσταντίνος Δεκαβάλλας μίλησε στην ATHENS VOICE για αρχιτεκτονικό του έργο, τις οπτικές του για την πόλη και τη ζωή του.

---

To ότι η ταυτότητά του Κωνσταντίνου Ν. Δεκαβάλλα γράφει στην ημερομηνία γέννησης 1925 είναι σίγουρα τυπογραφικό λάθος. Γιατί μπροστά μου έχω έναν έφηβο που απλά τυγχάνει να είναι ένας από τους σπουδαιότερους αρχιτέκτονες με παραγόμενο έργο αλλά και με ακαδημαϊκή καριέρα εδώ και στο εξωτερικό. Η έκδοση ενός βιβλίου μάς έφερε στο γραφείο του.

«Ήταν φοβερός καθηγητής» θα μου πει μια φίλη αρχιτεκτόνισσα, «είχε κάτι από Λάμπρο Κωνσταντάρα το στιλ του. Ποτέ δεν έμενε, δε, σ’ ένα θέμα, ήταν μια ζωντανή εγκυκλοπαίδεια». Καταλαβαίνω τι εννοεί, αφού στη συζήτησή μας μπαινοβγαίνει τόσο στην ελληνική ιστορία, όσο και στην ιστορία της αρχιτεκτονικής, με απίστευτη ευχέρεια κι ας επιμένει πως «πλέον κολλάει το μυαλό μου. Τώρα που γράφω τα απομνημονεύματά μου ανακαλύπτω πως όσο πιο πίσω πάω στο χρόνο τόσο περισσότερες λεπτομέρειες θυμάμαι. Όσο πλησιάζω στο σήμερα αυτές ελαττώνονται».

Αφορμή της συνάντησης η έκδοση του βιβλίου του «Περπατώντας στην πόλη, η αρχιτεκτονική του χώρου των πεζών» από τις εκδόσεις Μέλισσα. «Περιλαμβάνει 1.300 σκαριφήματα που δημιουργούσα όλα αυτά τα χρόνια, ζωγραφίζοντας εδώ και στο εξωτερικό, άλλωστε οι περισσότερες αρχιτεκτονικές δημοσιεύσεις μου συνοδευόντουσαν από σκίτσα μου. Για να γίνει το βιβλίο η προσπάθεια ήταν πολύ κοπιώδης. Δύο χρόνια κράτησε η σελιδοποίηση».

Ποια ήταν η αφορμή για να τα εκδώσετε;

«Ένα μάθημα στο Πολυτεχνείο. Ζητώντας μια εργασία από τους φοιτητές μου συνειδητοποίησα πως δεν γνώριζαν ποια είναι η αισθητική του δημόσιου χώρου. Όχι ότι έφταιγαν τα παιδιά, γιατί απ’ ό,τι φάνηκε ούτε εμείς τη γνωρίζαμε. Έτσι, λοιπόν, ξεκίνησα την έρευνα για τη δημιουργία του βιβλίου με θέμα την αρχιτεκτονική των χώρων πεζών σε πόλεις και οικισμούς με σχέδια, όλα με ελεύθερο χέρι, που έκανα είτε επιτόπου είτε κοιτάζοντας φωτογραφίες».

Οπότε, έχοντας υπόψη και αυτή την έλλειψη αισθητικής του δημόσιου χώρου που αναφέρατε, μπορούμε να πούμε πως για την εικόνα της σημερινής Αθήνας έχουν ευθύνη και οι αρχιτέκτονες;

Όταν ήμουν φοιτητής είχα καθηγητή πολεοδομίας τον Δοξιάδη. Ο Δοξιάδης έφτιαξε μεταξύ άλλων την πρωτεύουσα του Πακιστάν, το Ισλαμαμπάντ, καθώς και τα σχέδια της επέκτασης της Ουάσινγκτον. Στην Ελλάδα η μόνη δουλειά που του ανέθεσαν ήταν το Απολλώνιο –έχω κάνει δύο τρία σπίτια εκεί– αλλά ποτέ δεν εισακούστηκαν άλλες προτάσεις του. Αυτό είναι ένα παράδειγμα για να καταλάβουμε πώς λειτουργεί η πολιτεία. Τώρα που γράφω τα απομνημονεύματά μου αναφέρω πολλά επεισόδια, που αποδεικνύουν πως την ευθύνη για την κακομοιριά μας την είχαν πάντα οι κυβερνήσεις.

Έχω διαβάσει και άρθρα σας που αφορούν σε θέματα κοινωνικά και πολιτικά. Θελήσατε ποτέ να πολιτευτείτε;

Όχι, ποτέ. Η μόνη πολιτική μου δραστηριότητα είχε να κάνει με τη δουλειά μου. Προχουντικά είχαμε κάνει μια κίνηση να απαλλάξουμε το Τεχνικό Επιμελητήριο από την κομματικοποίηση. Κατεβάσαμε ένα συνδυασμό, όπου μέσα υπήρχαν άνθρωποι διαφορετικής πολιτικής τοποθέτησης – ο Δημητράτος ήταν κομμουνιστής, εγώ υπέρ της ελεύθερης οικονομίας, ο επικεφαλής της κίνησης, ο Χριστοδουλίδης, υπήρξε καπετάνιος του ΕΛΑΣ κ.λπ. Το πήραμε το επιμελητήριο και αρχίσαμε να το οργανώνουμε. Ήρθε η Χούντα και μας πέταξε έξω. Όταν επανήλθε η Δημοκρατία μάς αγνόησαν τελείως, οι άλλοι δεν θέλησαν να συνεχίσουν τον αγώνα, εγώ όμως έβαλα υποψηφιότητα και με εξέλεξαν. Αγωνίστηκα πάρα πολλά χρόνια, μαζί με άλλους συναδέλφους, μέσα από τον Σύλλογο Αρχιτεκτόνων, το Ινστιτούτο Αριχτεκτονικής, την Ελληνική Εταιρία για την Προστασία του Περιβάλλοντος –είμαι από τα ιδρυτικά στελέχη της– αλλά πάντα βρίσκαμε απέναντι την αδιαφορία της πολιτείας.

Ίσως το πρόβλημα ήταν πως δεν υπήρξαν πολλοί αρχιτέκτονες βουλευτές.

Μπορεί. Ο Σηφουνάκης πάντως είναι αρχιτέκτονας, αλλά δεν βοήθησε. Το πρόβλημα είναι πως σύμφωνα με τον ελληνικό νόμο η υπογραφή του αρχιτέκτονα σε μια μελέτη δεν είναι απαραίτητη. Αυτό άνοιξε την είσοδο στους εργολάβους. Το 19ο αιώνα η Αθήνα ήταν μια κομψή πόλη – ακόμη υπάρχουν κάποια δείγματα κτιρίων από εκείνη την εποχή. Στις άλλες χώρες η πολιτική της διατήρησης και της αναστήλωσης είναι καθεστώς και οι αρχιτέκτονες παίζουν σημαντικό ρόλο – να υπενθυμίσω την αναστήλωση της πλατείας στη Βαρσοβία, τη διατήρηση των κτιρίων στις πλατείες του Παρισιού κ.λπ. Εμείς δεν αναστηλώνουμε, παρά μόνο γκρεμίζουμε.

Για όλα φταίει η αντιπαροχή;

Η αντιπαροχή είναι καλή για περιοχές που είναι χωράφια και μπαίνουν στην πόλη. Δεν έπρεπε να ισχύσει σε περιοχές που είχαν μια αρχιτεκτονική οντότητα, όπως το κέντρο της Αθήνας. Πολεμήσαμε οι αρχιτέκτονες εναντίον αυτής της κατάστασης, αλλά δεν εισακούστηκαν οι φωνές μας. Κι εγώ είμαι από τους αμαρτωλούς που χρησιμοποίησαν την αντιπαροχή προκειμένου να φτιάξω πολυκατοικίες, αλλά αν δεν το έκανα δεν θα είχα δουλειά. Έκανα ένα σωρό αηδίες στο κέντρο της Αθήνας, με την έννοια πως έχτισα πολυώροφα κτίρια στη θέση διώροφων σπιτιών. Στην Ελλάδα, με το θεσμό της μελετοκατασκευής η αρχιτεκτονική μελέτη μετράει μόνο στο 9%. Αυτό που κυρίως μετράει είναι ο χρόνος αποπεράτωσης και το κόστος. Γι’ αυτό και έχουμε την επικράτηση του εργολάβου. Το έχω ζήσει επανειλημμένως αυτό το καθεστώς ως μέλος επιτροπών αξιολόγησης μελετών.

Έχετε δημιουργήσει και δημόσια κτίρια. Τηρήθηκαν τα σχέδιά σας;

Όλα έχουν παραποιηθεί. Μόνο οι ιδιώτες με έχουν σεβαστεί ως αρχιτέκτονα.

Θα γκρεμίζατε δικά σας κτίρια;

Ορισμένα, ναι! Δεν θα σας πω όμως ποια. Ο λόγος είναι η παραποίησή τους. Από την άλλη βλέπω πολυκατοικίες που έχω δημιουργήσει πριν από 55 χρόνια και με ευχαριστούν. Δεν έχω αλλάξει άποψη γι’ αυτές, παραμένουν φιλικές προς τον άνθρωπο. Γιατί πιστεύω πως η αρχιτεκτονική πρέπει να λαμβάνει υπόψη πρώτα απ’ όλα τον ένοικο, αλλά και αυτούς που θα βλέπουν το κτίριο περνώντας απ’ έξω.

Αυτό σημαίνει πως δεν επηρεαστήκατε από μόδες;

Η μόδα είναι πανίσχυρη, αλλά δεν νομίζω πως πάντοτε με επηρέαζε. Έχω ασχοληθεί κυρίως με διασκευές υφισταμένων κτιρίων. Η πρώτη μου δουλειά ήταν το ξενοδοχείο των ΣΠΑΠ στην Ολυμπία (σ.σ. Σιδηρόδρομοι Πειραιώς Αθηνών Πελοποννήσου). Ήταν ένα νεοκλασικό κτίριο του 19ου αιώνα που έπρεπε να διπλασιάσουμε τους χώρους του με τον Πάνο Τσολάκη, με τον οποίο δουλεύαμε μαζί. Η προσθήκη δεν ήταν μοντέρνα – σήμερα, αν το δεις, νομίζεις πως όλο είναι κτίριο του 19ου αιώνα. Το ίδιο έκανα όταν ασχολήθηκα με το θέατρο της κόρης μου (σ.σ. Το Θέατρο των Εξαρχείων των Τάκη Βουτέρη & Αννίτας Δεκαβάλλα). Από την άλλη μεριά, αν δείτε το σπίτι μου στην Αίγινα –έργο του 1961– θα μου πείτε πως ακολούθησα τη μόδα του μοντερνισμού. Αυτό που ήθελα πάντα είναι να δημιουργώ κτίρια φιλικά προς το περιβάλλον.

Νομίζω, δεν ήταν τόσο σύνηθες εκείνη την εποχή να μιλούν για «αρχιτεκτονική φιλική προς το περιβάλλον»...

Το ’50 ήδη υπήρχε στο Τέξας το εργαστήριο του καθηγητού Κόντιλ. Έχτιζαν κτίρια έχοντας στο μυαλό τους το φυσικό κλιματισμό. Κάτι παρεμφερές επιχειρήσαμε και σ’ ένα εργαστήριο στο πανεπιστήμιο Columbia, όπου έκανα μεταπτυχιακό αλλά με προπλάσματα. Η πρώτη μου δημοσίευση σε αμερικάνικο περιοδικό είχε να κάνει με τη βιοκλιματική αρχιτεκτονική (σ.σ. μου δείχνει το περιοδικό με τα σκίτσα του και τα πειράματα με μοντέλα κτιρίων). Η αλήθεια είναι πως, στην πορεία, έπαψε να έχει ενδιαφέρον η βιοκλιματική αρχιτεκτονική και τα τελευταία μόνο χρόνια μπήκε πάλι μπρος.

Έχει σηκωθεί τουλάχιστον 4 φορές από το τραπέζι συσκέψεων για να πάει στο μέσα δωμάτιο όπου έχει το γραφείο του και να μου φέρει βιβλία ή περιοδικά με δημοσιεύσεις του. «Το σπίτι μου είναι στον κάτω όροφο. Ανεβαίνω κάθε μέρα εδώ –τώρα, πλέον, στεγάζει το αρχιτεκτονικό γραφείο της εγγονής μου Δέσποινας Βουτέρη και των συνεργάτιδών της– προκειμένου να γράψω τα απομνημονεύματά μου». Του λέω πως θαυμάζω την ενεργητικότητά του. «Ποια ενεργητικότητα; Διαδρομή που για να την κάνω χρειαζόμουν μισή ώρα τώρα χρειάζομαι δύο ώρες» θα μου πει. Για να το λέει, μπορεί να συμβαίνει. Πάντως, για να κάνει τη διαδρομή στην ιστορία είτε αφορά την ελληνική επανάσταση είτε την αρχαιότητα είτε μεγάλους αρχιτέκτονες που έδρασαν στη διάρκεια του χρόνου, χρειάζεται δευτερόλεπτα.

Πού γεννηθήκατε;

Στην Αθήνα, κι έχω καταγωγή από τη Σίκινο. Ο πιο σημαντικός χώρος για μένα ήταν η Αίγινα. Από την πλευρά της μάνας μου, o παππούς μου, Περόγλου στο επώνυμο που είχε έρθει από τη Μέση Ανατολή, είναι ο πρώτος που έφερε τη φιστικιά στην Ελλάδα, από τη Συρία. Το αστείο είναι πως τα δένδρα στο κτήμα της οικογένειας είναι θάμνοι, τα μικρότερα της Αίγινα0.0ς – βέβαια, το πλεονέκτημα είναι πως τα φιστίκια μαζεύονται με το χέρι.

Μικρός τι θέλατε να γίνετε;

Αυτό που με ενδιάφερε περισσότερο απ’ όλα ήταν η θάλασσα. Ήθελα να γίνω ναυπηγός. Τόσο ο παππούς μου όσο και ο πατέρας μου ήταν ναυτικοί πράκτορες. Ο πατέρας μου, όταν έκλεισε το γραφείο, έφυγε στην Αργεντινή χωρίς την οικογένεια, αλλά επέστρεψε. Όταν μεταπολεμικά έφυγε πάλι με όλη την οικογένεια μαζί του, εγώ σπούδαζα στο Πολυτεχνείο και δεν τον ακολούθησα. Έχω ακόμη συγγενείς στην Αργεντινή.

Το «θέλω να γίνω αρχιτέκτονας» πότε σας μπήκε ως ιδέα;

Με επηρέασε ένας θείος μου, ο αρχιτέκτονας και αρχαιολόγος Gorham Phillips Stevens. Ήταν ο σύζυγος της αδελφής της γιαγιάς μου. Ο πρώτος που έκανε μια σοβαρή μελέτη του Ερεχθείου, η οποία ακόμη θεωρείται πρότυπη. Ζούσαμε μαζί στην Αθήνα, τον έβλεπα να σχεδιάζει, κι αυτό με ενθουσίαζε. Ως μικρά παιδιά μαζί με την ξαδέλφη μου Τζούλια Χιτζανίδου (Βλαχάκη μετά), φτιάχναμε σπίτια. Παίρναμε κουτιά από κουραμπιέδες, γεμίζαμε τα χωρίσματα με χώμα και δημιουργούσαμε πλίθρες. Στη συνέχεια χρησιμοποιούσαμε κόντρα πλακέ, ενώ με μπαταρίες βάζαμε και φωτάκια. Η ξαδέλφη μου έφτιαχνε και έπιπλα χρησιμοποιώντας κουτιά από σπίρτα που τα έντυνε με ύφασμα. Όλα αυτά στην Αίγινα. Αργότερα έφτιαξα και τρεις βάρκες με τα χέρια μου... Τελικά το καλύτερο δίπλωμα που έχω είναι το «δίπλωμα ανοιχτής θαλάσσης». Λέω το καλύτερο γιατί δεν θεωρώ πως το δίπλωμα αρχιτεκτονικής σε κάνει αρχιτέκτονα, αλλά η δουλειά στο γιαπί και στα κτίρια. Το δίπλωμα ανοιχτής θαλάσσης λέει πως παρακολούθησα τα μαθήματα, αλλά δεν λέει πως δεν θα σας πνίξω αν σας πάω βόλτα με το σκάφος (γέλια). Το δίπλωμα αρχιτεκτονικής από την άλλη εγγυάται πως είσαι έτοιμος να χτίσεις. Αυτό είναι λάθος.

Αν ξεκινούσατε πάλι από την αρχή θα ασχολιόσασταν με τη θάλασσα;

Όχι, την ερωτεύτηκα την αρχιτεκτονική. Η θάλασσα είναι μητέρα και η αρχιτεκτονική η ερωμένη (γέλια).

Στο εξωτερικό βγήκατε για να συνεχίσετε τις σπουδές σας πάνω σε ποιο τομέα;

Στην πολεοδομία. Σας πληροφορώ, όταν πήγα με υποτροφία στο Columbia διαπίστωσα πως οι Αμερικάνοι σε θέματα σπουδών πολεοδομίας ήταν πιο πίσω από εμάς. Γι’ αυτό και τελικά ασχολήθηκα πολύ με θέματα μηχανολογικών εγκατάστασεων των κτιρίων. Πολεοδομία σπούδασα αργότερα στη Μεγάλη Βρετανία. Τις σπουδές μου τις ξεκίνησα το ’42 και τελείωσα το ’56 δουλεύοντας στο ενδιάμεσο σε γραφεία εδώ και στο εξωτερικό. Στην Αμερική δούλευα στο γραφείο του καθηγητού μου Percy Goodman, που προσπάθησε να με πείσει να μην επιστρέψω στην Ελλάδα. Αυτός είχε τη μανία κανένα κτίριό του να μη μοιάζει με άλλο δικό του. Νομίζω μου την κόλλησε.

Μου μυρίζει έρωτα ο λόγος επιστροφής σας. Πού το καταλάβατε;

Πράγματι. Στην Αμερική γνώρισα τη γυναίκα μου. Οι μισές από τις κοπέλες στη ζωή μου ήταν ξένες. Οι Ελληνίδες όμως είναι καλύτερες. Η μετέπειτα σύζυγός μου ήθελε να επιστρέψει στην Ελλάδα και με παρέσυρε. Πιστεύω πως η Ελλάδα είναι ο επίγειος Παράδεισος αλλά οι Έλληνες κάνουν τα πάντα προκειμένου να τον καταστρέψουν. Δεν ξέρουν να χαρούν τις ομορφιές της. Κάθε μέρα πάω βόλτα στον Εθνικό Κήπο. Εκεί χαζεύω τις νεροχελώνες, που πιστεύω πως είναι καθ’ εικόνα και ομοίωση των Ελλήνων. Κάνουν τα πάντα να αναρριχηθούν, καβαλώντας η μία την άλλη και αδιαφορώντας αν η από κάτω χάσει την ισορροπία της και πέσει στο νερό παρασύροντας και τις υπόλοιπες.

Πάντως, παρόλα αυτά, εσείς συνεχώς χαμογελάτε…

Πρώτα απ’ όλα δεν έχω άγχος. Όποιος βιάζεται, απλά δεν μπορεί να οργανώσει το χρόνο του. Εγώ ό,τι έκανα το έκαναν με ραχάτι. Επιπλέον, βάσισα τη ζωή μου στο ότι ακόμη και αν πηγαίνει κάτι στραβά εγώ να το θεωρώ αστείο. Έτσι γλιτώνω από το να είμαι συνέχεια δυστυχής. Όταν πέθανε η γυναίκα μου, την οποία υπεραγαπούσα, είπα «χαίρομαι γιατί γλίτωσε και δεν θα με δει γέρο». Μικρός ήμουν άγριος και κακός. Θυμάμαι είχα ρωτήσει τον πατέρα μου, που πολέμησε το ’12, «πόσους Τούρκους σκότωσες;» «Μα δεν σκότωσα κανέναν» μου είχε απαντήσει, «έπιασα έναν αιχμάλωτο μόνο». «Και τι του έκανες;» «Του έφτιαξα τσάι επειδή κρύωνε». Είχε δίκιο ο πατέρας μου που του έκανε τσάι, αλλά εκείνη την εποχή δεν το καταλάβαινα. Βέβαια δεν έχω παράπονο. Μου έχουν συμπεριφερθεί εξαιρετικά οι Έλληνες και απορώ με αυτούς που με βρίσκουν συμπαθητικό. Ίσως, γιατί δεν επιτίθεμαι (γέλια).

Άνγκορ Bατ, Άνγκορ, 12ος αι. μ.X. (οι αναπαραστάσεις είναι του συγγραφέα)

Mέσα στην περίμετρο του ναού κατοικούσε ένας σημαντικός σε μέγεθος πληθυσμός. Εκτός από τους μοναχούς, υπήρχαν λιθοξόοι, χορεύτριες, κηροποιοί και πολλοί άλλοι απαραίτητοι για την καλή του λειτουργία. O ναός και ο περιβάλλων χώρος του μαζί με την τάφρο καλύπτουν έκταση περίπου 1.500x1.350 μ.

Άσσος, η αγορά, 2ος αι. π.Χ.

Η είσοδος στο χώρο της αγοράς πραγματοποιείται κάτω από αψίδες ή μέσω κλιμάκων. Οι δύο αψίδες στις δύο άκρες της αγοράς δίνουν την εντύπωση πυλών οχυρής πόλης.

Σιένα, πλατεία Ιλ Κάμπο και πλατεία Ντουόμο

Μόνο δύο δρόμοι φθάνουν μέχρι το Ιλ Kάμπο, το ίδιο περίπου ισχύει και για την πλατεία του Nτουόμο. Όλες οι άλλες προσβάσεις πραγματοποιούνται κάτω από κτίρια και πορτοσιές ή μέσα από στενά δρομάκια. Έτσι ενισχύεται η αίσθηση του περίκλειστου.

Κέρκυρα, οδός Νικηφόρου Θεοτόκη, σημαίες

Όταν, σε εθνικές εορτές και τοπικές λιτανείες του Αγ. Σπυρίδωνα, αναρτώνται σημαίες για να τιμήσουν την περίσταση, ο δρόμος αλλάζει όψη.
 

Iσπαχάν, το παζάρι

Στην αναπαράσταση αυτή του Πασκάλ Κοστ (1867), ο χώρος παρουσιάζεται μεγαλύτερος από την πραγματικότητα. Παρ’ όλα αυτά, αποδίδεται σωστά η ατμόσφαιρα, καθώς κι η υψηλή ποιότητα της διακόσμησης.
 

Zυρίχη

Ένας ουρανός από σημαίες που αντιστοιχούν στα διάφορα καντόνια της Ελβετίας, όλο χαρά και ζωή, καλύπτει έναν από τους εμπορικότερους πεζοδρόμους στην καρδιά της Zυρίχης.

Σαντιάγο Ντε Κομποστέλα, Πλατεία ντε λας Πλατερίας

Έξω από τον καθεδρικό ναό. Στη στενή πλατεία με την κρήνη των αλόγων, που έχει καταληφθεί από τους νεαρούς προσκυνητές, δεσπόζουν οι βαθμίδες που οδηγούν στην πλατεία Κουιντάνα.

---

Φωτό: Θανάσης Καρατζάς