Σταύρος Παπαγιάννης: Πάθος για την εικόνα

Αρχιτεκτονική εσωτερικών χώρων, φωτογραφία, σχεδιασμός συσκευασιών, γραφιστική τέχνη, art de la table, βιτρίνες καταστημάτων είναι μόνο μερικά από τα πεδία στα οποία έχει διαπρέψει. Πολλοί λένε ότι είναι η πιο πολύπλευρη προσωπικότητα στο χώρο του design στην Ελλάδα.

Το 1997 ίδρυσε μαζί με τον Γιώργο Κυριαζή το Stage Design Office, ίσως το πρώτο σχεδιαστικό γραφείο με τόσο ευρύ φάσμα αντικειμένων. Παρ’ όλ’ αυτά, ο ίδιος λέει για τον εαυτό του ότι είναι απλά ένας άνθρωπος με πάθος για την εικόνα: «Ξέρω να μιλάω μόνο μ’ αυτήν και γι’ αυτό μου αρέσει σε όλες της τις εκδοχές. Κι επειδή η εικόνα είναι ένα παγκόσμιο λεξιλόγιο, όπου πρέπει να εμπλέκεις κώδικες και να αφομοιώνεις άλλους, για να καταλήξεις σε κάτι άλλο, νομίζω ότι αυτό που τελικά κάνω αποδίδεται καλύτερα με τη φράση του Αριστοτέλη “η φύση λειτουργεί σαν το μάστορα”, δηλαδή, όχι σαν το μηχανικό. Ο μάστορας φτιάχνει αυτό που θέλει με ό,τι βρίσκει εύκολα δίπλα του. Έτσι λειτουργώ κι εγώ, σαν μάστορας, σχεδιάζω με ό,τι βρίσκω δίπλα μου – με όλες τις αναφορές που μπορώ να έχω».

Ωστόσο, το έργο σας φαίνεται να περιλαμβάνει ένα σημαντικό στάδιο προμελέτης. Μοιάζει δηλαδή σαν να δουλεύετε όπως ο μηχανικός, προσχεδιάζοντας.

Σίγουρα υπάρχει μια αυστηρότητα στον τρόπο που εργάζομαι. Τα στοιχεία που θα διαλέξω για ένα πρότζεκτ πρέπει να δημιουργούν ένα διάλογο μεταξύ τους και σ’ αυτόν είμαι ιδιαίτερα απαιτητικός. Δεν μπορώ τη φλυαρία, την ανούσια παρομοίωση, τη μεταφορά ή οτιδήποτε άλλο αυτού του είδους. Θέλω όλα τα στοιχεία να επικοινωνούν μεταξύ τους και η σύνθεση να διαβάζεται διαμιάς. Στο σχεδιασμό ενός εσωτερικού χώρου, για παράδειγμα, μπορεί να ξεκινήσω τη σύνθεση από πολύ απλά πράγματα. Ας πούμε, από μια καρέκλα που μου αρέσει. Από αυτήν θα οδηγηθώ σε ένα πλακάκι, ή σε κάτι άλλο, που εκ πρώτης όψεως δεν είναι αυτό που απαραίτητα έπεται του προηγούμενου. Και συνεχίζω κατ’ αυτό τον τρόπο μέχρι να ολοκληρωθεί το έργο. Όλα λοιπόν βασίζονται σε ένα διάλογο και αυτός με ενδιαφέρει, όχι το να βάλω απλά εκείνη την καρέκλα σε ένα σπίτι.

Τι νομίζετε ότι φοβίζει τον κόσμο να προτιμήσει το μοντέρνο; Γιατί είμαστε τόσο συντηρητικοί;

Θα σας πω κάτι: η Ευρώπη έχει σίγουρα μια κουλτούρα και αυτή είναι που γέννησε το μοντέρνο. Ωστόσο, η ίδια δεν ζει μοντέρνα. Για να γνωρίσεις το μοντέρνο ως τρόπο ζωής, πρέπει να ταξιδέψεις στην Ιαπωνία. Στη δική μας μεριά του κόσμου είναι μόνο ένα αρχιτεκτονικό κέλυφος. Στην καθημερινότητά μας κυριαρχεί η διακόσμηση, το γέμισμα της αρχιτεκτονικής. Οπότε αυτομάτως το ερώτημα δεν σχετίζεται με το ίδιο το μοντέρνο, αλλά με το πόσο αντέχουμε ή όχι το εκκεντρικό. Και εννοώ το κατά πόσο μπορεί κάποιος να το υποστηρίξει ως προσωπικότητα. Γιατί αν δεν το κάνει, θα του είναι πάντα ξένο. Το ζήτημα αυτό δεν είναι ελληνικό, αλλά γενικότερο της Δύσης και η αλήθεια είναι ότι δεν είμαστε του άδειου –εννοώ της αφαίρεσης– αλλά του γεμάτου.

Εσείς πού βρίσκεστε; Στο άδειο ή στο γεμάτο;

Θα έλεγα ότι είμαι μάλλον εραστής της ισορροπίας ποιότητας και ποσότητας. Όλα έχουν να κάνουν με την ενέργεια που μεταφέρει ένας χώρος. Π.χ., ένα κλασικό σπίτι που είναι πολύ γεμάτο έχει κάτι που μπλοκάρει την ενέργειά του. Απ’ την άλλη ένα σπίτι πολύ άδειο και αυστηρό μπορεί να προκαλεί μια αμηχανία σ’ αυτόν που το ζει και να μην ξέρει πώς να την αντιμετωπίσει. Η αμηχανία αυτή εμένα με εκνευρίζει και προσπαθώ να τη χτυπήσω – να την αντικαταστήσω με μια αίσθηση ροής ενέργειας, κάτι που να σε κρατά. Αν τώρα αυτό που θα βγει θα είναι τελικά μοντέρνο ή κλασικό, δεν το ξέρω εξαρχής. Για μένα προέχει η ενέργεια που αναβλύζει από ένα όλον, την οποία δεν μπορώ να περιγράψω με λόγια, είναι κάτι που αντιλαμβανόμαστε συναισθητικά από ένα σύνολο ερεθισμάτων. Ίσως αυτός να είναι και ο λόγος που αγαπώ τόσο πολύ τους Ιάπωνες συγγραφείς. Όταν διαβάζεις τα διηγήματα του Καβαμπάτα, δεν βρίσκεις μια φράση να υπογραμμίσεις. Στο κείμενό του είναι όλα εξίσου σημαντικά και ασήμαντα ταυτόχρονα! Αλλά είναι τόσο συγκλονιστικό ως σύνολο αυτό που διαβάζεις, που δεν μπορείς να ξεχωρίσεις τίποτα. Κι αυτή η αίσθηση του όλου μ’ ενδιαφέρει περισσότερο από το μεμονωμένο πετράδι σοφίας. Μου αρέσουν και τα «ρητά», δεν αντιλέγω, αλλά δεν μπορώ το ρητό για το ρητό. Το θέλω ενταγμένο. Το ίδιο συμβαίνει και με το design. Βέβαια, το design έχει πια ένα άλλο μεγάλο πρόβλημα: δεν παλιώνει όμορφα. Τα αντικείμενα δεν γερνάνε πια – παθαίνουν κατευθείαν εγκεφαλικό και αυτό ο κόσμος δεν το αντέχει. Ένα ξύλο παλιώνει και ομορφαίνει, ένα μάρμαρο επίσης. Αλλά ένα αλουμίνιο ψωριάζει, μία λάκα σπάει και ένα πλαστικό γίνεται τρισάθλιο. Η έννοια «γηράσκω όμορφα» δεν υφίσταται στις μέρες μας. Αντίθετα είναι σίγουρο το «σήμερα όμορφο, αύριο το πετάς». Αυτή η ταχύτητα δεν έχει μπει ακόμα στην καθημερινότητα του κόσμου. Μπορεί να υπάρχει από την αρχή του 20ού αι. αλλά δεν έχει ακόμα αφομοιωθεί.

Από τα τόσα αντικείμενα με τα οποία ασχολείστε υπάρχει ένα που θα μπορούσατε να πείτε ότι είναι το αγαπημένο σας;

Όχι, παθιάζομαι με όλα. Βέβαια, ο κόσμος ξέρει αποσπάσματα της δουλειάς μας.

Και σίγουρα δεν ξέρουν τη διεθνή σας παρουσία.

Μέσα από τη συγκυρία των πραγμάτων –γιατί είμαι αυτοδίδακτος– νομίζω πως ήμουν τυχερός, αφού έχω «κουτσουλήσει» σε διάφορα σημεία του πλανήτη, κάτι που δεν φανταζόμουν ότι θα συνέβαινε. Βέβαια, αυτό έγινε κυρίως σε συνεργασία με τον Κορρέ (καλλυντικά Κορρές), με τον οποίο έχουμε βρεθεί από το Πεκίνο μέχρι τη Βραζιλία και από τη Νέα Υόρκη μέχρι το Παρίσι. Το 2008 το μαγαζί που κάναμε στο Σόχο της Νέας Υόρκης βραβεύτηκε ως το καλύτερο ντιζάιν της χρονιάς και για μένα αυτό ήταν μεγάλη τιμή. Επίσης, το μαγαζί που κάναμε στο Παρίσι μπήκε στο design guide της πόλης, έναν οδηγό με μαγαζιά που ξεχωρίζουν για το ντιζάιν τους, κι αυτό ήταν μεγάλη τιμή. Εγώ λοιπόν χάρηκα πάρα πολύ γι’ αυτά, οπότε το αν τα ξέρουν ή δεν τα ξέρουν παραπέρα, είναι κάτι που δεν έχει σημασία. Κάπως έτσι εξελίχθηκε και η πορεία μας με τους σχεδιασμούς βιτρινών. Ξεκινήσαμε στις αρχές της δεκαετίας του ’80 και χρησιμοποιούσαμε ένα λεξιλόγιο που πλησίαζε εκείνο της Τέχνης. Το μεταχειριζόμασταν χωρίς να το προσβάλλουμε για να οδηγηθούμε σε ένα άλλο προϊόν και αυτή η διαδικασία ήταν κάτι που επηρέασε τη δημιουργική μου σκέψη. Ούτε βάζαμε ονόματα στα έργα μας, αυτό είναι κάτι που ούτε τώρα το κάνουμε. Το όνομά μας, πάντα, από την αρχή, κυκλοφορούσε από στόμα σε στόμα και μας ήξεραν λίγοι άνθρωποι, για τα λίγα πράγματα που κάναμε. Λειτουργούσε, δηλαδή, η δύναμη της εικόνας. Αυτή έβγαινε από μια ιδέα που γεννιόταν από κάτι που έβλεπες κάπου και μπορούσες να το μεταποιήσεις για να σταθεί κάπου αλλού και να πει κάτι άλλο.

Παρόλη την πολυπραγμοσύνη σας η κλίμακα των έργων με τα οποία έχετε ασχοληθεί είναι αυτή των εσωτερικών χώρων. Δεν έχετε κάνει μεγαλύτερα έργα και κυρίως δημόσιους χώρους;

Όχι, αλλά θα μ’ ενδιέφερε πολύ να κάνω. Βέβαια, θεωρώ ότι τα περισσότερα έργα μας, επειδή είναι μαγαζιά, εστιατόρια, βιτρίνες κ.λπ., είναι κυρίως «δημόσιοι» χώροι, αφού είναι ανοιχτοί στο κοινό. Άλλωστε, ξεκίνησα ως «του πεζοδρομίου», κάνοντας βιτρίνες. Πιστεύω ότι σχεδιάζοντας τέτοιους χώρους περνάς την κουλτούρα του design στον άλλο, χωρίς να το κάνεις διδακτικά, το προτείνεις, για να το προσλάβει εκείνος βιωματικά. Απλά απολαμβάνει μια εμπειρία και αυτό πάντα μου άρεσε.

Αν υποθέσουμε ότι έρχεται ο δήμαρχος και σας λέει, διαλέξτε ένα σημείο της πόλης στο οποίο θέλετε να κάνετε κάτι. Έχετε σκεφτεί ποιο θα ήταν αυτό και τι θα κάνατε;

Όχι, γιατί ποτέ δεν είχα στο μυαλό μου κάτι συγκεκριμένο που θα ήθελα να κάνω. Απλά δέχομαι αυτό που έρχεται. Και προσπαθώ να γοητευτώ από αυτό. Μερικές φορές φτάνουν στο γραφείο «άβολα» έργα. Και το λέω πάντα στην ομάδα, όποτε προκύψει τέτοια περίπτωση: «Δεν θα μπορέσουμε να κάνουμε τίποτα, αν δεν βρούμε πρώτα κάτι να αγαπήσουμε σ’ αυτό το πρότζεκτ». Αν δεν συμβεί αυτό μπορεί μεν να βγει η δουλειά, αλλά δεν θα προκύψει κάτι σπινθηροβόλο από αυτήν. Ευτυχώς, όμως, όλα έχουν κάτι να σου δώσουν, γιατί όλα χρειάζονται. Δεν μπορείς να ασχολείσαι μόνο με αβάν-γκαρντ δουλειές.

Ιnstallation για τη βιτρίνα του καταστήματος Mahjong

Υπάρχει κάτι μέσα στην πόλη και στη ζωή της που να σας γοητεύει και να λειτουργεί σαν στοιχείο άντλησης έμπνευσης;

Η Αθήνα έχει ένα μεγάλο προτέρημα: είναι μια άσχημη πόλη. Ίσως να συμφωνούσα και με κάποιον που θα έλεγε ότι είναι η πιο άσχημη στον κόσμο. Αλλά είναι μια ζωντανή πόλη που παρέχει συγκλονιστικές εκπλήξεις που ανανεώνονται. Όσο και αν βαρεθείς, πάντα θα εντοπίσεις κάτι που θα σε κάνει να πεις «κοίτα να δεις, τώρα!». Θυμάμαι μια φορά που κατέβαινα τη Μητροπόλεως, και ήταν άνοιξη, μια ηλιόλουστη μέρα. Ξαφνικά αντικρίζω αυτό το μικρό ξενοδοχείο που βρίσκεται στο ύψος της εκκλησίας και εκείνη την τεράστια ολάνθιστη φούξια μπουκαμβίλια που ανεβαίνει από το ισόγειο σε όλους τους ορόφους. Κι έπαθα σοκ με το πώς, έτσι στριμωγμένη μέσα στο χώρο, έλαμπε και φώτιζε τα πάντα γύρω της. Δεν σε αφήνει να πλήττεις αυτή η πόλη, σου χαρίζει συνεχώς ερεθίσματα! Αν ήταν άνθρωπος δεν θα ξεχώριζε για την ομορφιά του, αλλά θα είχε το χάρισμα να γοητεύει.