Slow home, το design κατεβάζει ταχύτητα

Στη θρυλική πλέον ίδρυση του κινήματος Slow Food, ο Κάρλο Πετρίνι ανέβηκε στα Ισπανικά Σκαλιά στη Ρώμη και δήλωσε ότι δεν θα επέτρεπε τη δημιουργία ενός McDonald’s στην ιστορική αυτή περιοχή. Και το κατάφερε. Συγκέντρωσε ομοϊδεάτες, ενάντια όχι μόνο στο συγκεκριμένο McDonald’s αλλά και στο fast food συνολικά, θέτοντας τις βάσεις ενός παγκόσμιου κινήματος.

Στα χρόνια που ακολούθησαν, το «slow» διαμορφώθηκε σε λέξη-μπαλαντέρ που μοιάζει να κολλάει παντού, σαν στρατηγική ειρηνικής αντίστασης στις επιβλαβείς τάσεις του τρόπου ζωής μας. Είτε αφορά το φαγητό, την εργασία ή την ιατρική, το slowing down είναι πλέον μια παγιωμένη μορφή ακτιβισμού του εικοστού πρώτου αιώνα. Η πιο πρόσφατη εκδοχή του, το κίνημα Slow Home, στόχο έχει να προωθήσει έναν εμπνευσμένο αρχιτεκτονικό σχεδιασμό, κόντρα στη μαζική παραγωγή που είναι συνδεδεμένη με την αστική εξάπλωση. Και στοχεύει να τονώσει την παρουσία του καλού design εκπαιδεύοντας το κοινό να το εκτιμά και να το διεκδικεί. Πρόκειται για μια οικολογική προσέγγιση, για σπίτια μη τοξικά, με όσο το δυνατόν μεγαλύτερη ενεργειακή αυτονομία και αντίστοιχα μικρό ενεργειακό αποτύπωμα.

Ο πρωτοστάτης του κινήματος, αρχιτέκτονας και designer Τζον Μπράουν, το εμπνεύστηκε από το κίνημα του Slow Food: «Άρχισα να λέω στους πελάτες μου ότι τα σπίτια των αμερικανικών προαστίων είναι το fast food της αρχιτεκτονικής – όλα τους όμοια και χτισμένα πάνω στα ίδια standards».

Το Slow Food, από την πλευρά του, δίνει βάρος στην προέλευση και την επιλογή των συστατικών, στην παρασκευή του γεύματος με φαντασία, αλλά και στην απόλαυσή του χωρίς άγχος. Αντίστοιχα, το Slow Home εστιάζει στη σύσταση και τη φυσικότητα των δομικών υλικών, στο δημιουργικό, αρχιτεκτονικό σχεδιασμό και στη δυνατότητα του σπιτιού να ομορφαίνει τη ζωή.

«Το τυπικό σπίτι των προαστίων, που όχι τυχαία αποκαλείται και McMansion, μπορεί να παραλληλιστεί με ένα Big Mac, με την έννοια ότι είναι κι αυτό υπερβολικό σε μέγεθος και σχεδιασμένο για να ικανοποιεί τις βουλιμικές ορέξεις μας. Ουσιαστικά, μας παρασύρει να το αγοράσουμε τροφοδοτώντας τις φαντασιώσεις μας για μια πιο glamorous ζωή. Όπως το fast food είναι ανθυγιεινό, έτσι κι αυτό μας κάνει κακό γιατί δεν εξυπηρετεί πραγματικές ανάγκες μας και μας φορτώνει άγχη. Ποιος χρειάζεται πραγματικά ένα σπίτι τετρακοσίων τετραγωνικών; Φαντάζει ίσως σαν όνειρο σε κάποιους. Αλλά είναι μια θηλιά στο λαιμό – μόνο για να το θερμάνεις χρειάζεσαι μια μικρή περιουσία».

Το φαινόμενο του fast housing δεν περιορίζεται στην Αμερική. Υπάρχουν και στην Ελλάδα συγκροτήματα κατοικιών που μοιάζουν βγαλμένες από το ίδιο καλούπι – οικισμοί άχαροι και μονότονοι που ξεπηδούν σε χρόνο ρεκόρ, στη μέση του πουθενά. Προσφέρουν πολλά τετραγωνικά, χαμηλή τιμή και ακόμη πιο χαμηλή ποιότητα ζωής.

Διαφορετικού τύπου fast housing παρατηρείται σε πρώην υποβαθμισμένες γειτονιές που αναβαθμίζονται με συνοπτικές διαδικασίες – όπου η αναβάθμιση συνίσταται στην αντικατάσταση παλιών, παραδοσιακών συχνά σπιτιών με πολυκατοικίες που χωρίς εξαίρεση έχουν απόχρωση κουφέτου και αισθητική γαμήλιας τούρτας. Έχουν χαμηλοτάβανα δωμάτια, αλλά καθιστικό με τζάκι. Και απόλυτη άγνοια του πολιτισμικού προφίλ των περιοχών που κατακλύζουν.

«Τα περισσότερα σπίτια που είχαν σχεδιαστεί πριν το 1950 ήταν από μόνα τους slow homes – απλά και λειτουργικά. Μετά, στα χνάρια της βιομηχανίας του φαγητού, άρχισε και η οικιστική βιομηχανία να παράγει σωρηδόν σπίτια προϊόντα, προορισμένα να μεταπωληθούν σύντομα με κέρδος και όχι να κατοικηθούν για μια ζωή». Μαζί με τις οδοντόκρεμες, τα after shave και τα αυτοκίνητα, το σπίτι έγινε κομμάτι της καταναλωτικής κουλτούρας των τελευταίων εξήντα χρόνων. Η νέα τάση υπόσχεται να του δώσει ξανά κεντρικό ρόλο σαν σταθερό σημείο αναφοράς στη ζωή μας.

Η διαφορά του Slow Home από άλλες αρχιτεκτονικές τάσεις είναι ότι δεν προϋποθέτει το χτίσιμο ενός σπιτιού από την αρχή. Προϋποθέτει να ασχοληθείς υπεύθυνα μαζί του, ώστε να έχει θετικό αντίκτυπο σ’ εσένα, στην πόλη και στο περιβάλλον. Αυτό, καμιά φορά, απαιτεί ριζική ανακαίνιση. Άλλοτε αρκεί να προσθέσεις κάποια στοιχεία ή να αρχίσεις να χρησιμοποιείς με νέο πνεύμα τα ήδη υπάρχοντα. Και κάποιες άλλες φορές πρόκειται για κάτι τόσο ταπεινό όσο το να βάψεις ένα δωμάτιο.

Διανομή ρόλων Κάνε μία βόλτα στα δωμάτια σαν να τα βλέπεις για πρώτη φορά και προσπάθησε να τα φανταστείς γυμνά από έπιπλα και απαλλαγμένα από ετικέτες. Όπου είναι χρήσιμο  και εφικτό, δώσε στο χώρο νέο ρόλο. Το «καλό» σαλόνι που συνήθως μένει κλειστό θα ήταν ίσως πιο χρήσιμο σαν play-room. Το δωμάτιο ξένων μπορεί να γινόταν ωραίο γυμναστήριο.

Low-tech Το Slow Home δεν πρέπει να προωθεί την απομόνωση στο σύμπαν του ίντερνετ, αλλά την επικοινωνία. Ιδανικά βάζουμε τον υπολογιστή μακριά από εκεί που κοιμόμαστε ή καθόμαστε με φίλους. Το τραπέζι Lucca του σχεδιαστη Philippe Hurel έχει ειδική θέση για να κρύβει το λάπτοπ, ώστε να ξεχνάμε την παρουσία του όταν δεν το χρησιμοποιούμε. Με τον ίδιο τρόπο, όταν η τηλεόραση μπαίνει σε κάποιο ειδικό, κλειστό έπιπλο δεν κυριαρχεί στο χώρο – κι εσύ δεν μπαίνεις στον πειρασμό να την ανοίξεις.

Οικολογικά δάπεδα Αν έχεις ριζική ανακαίνιση στο πρόγραμμα, είναι ευκαιρία να τοποθετήσεις δάπεδο από φυσικά υλικά, όπως το μπαμπού, η πέτρα, ο φελλός. Ενημερωτικά, τα ξύλινα δάπεδα θεωρούνται οικολογικά όταν: α) δεν έχουν υποστεί χημική επεξεργασία και β) προέρχονται από δάση που είτε δεν έχουν ξυλευτεί είτε έχουν αποκατασταθεί μετά την ξύλευση. Ενώ τα συνθετικά δάπεδα linoleum είναι ξεκούραστα και ηχομονωτικά. Προσοχή, όμως. Ακόμη και το βιολογικά καλλιεργημένο μπαμπού παύει να είναι οικολογικό όταν διανύει μισό ημισφαίριο για να φτάσει στο σπίτι μας, σπαταλώντας καύσιμα και εργατοώρες. Και στα δάπεδα, τα τοπικά υλικά είναι προτιμότερα. Τέτοια είναι τα πλακίδια από τερακότα, που παράγονται σε πολύ καλή ποιότητα και στην Ελλάδα.

Energize it Τα φωτοβολταϊκά παράγουν καθαρό ηλεκτρισμό, ο οποίος σε συνδυασμό με προσεκτική μόνωση μπορεί να προσφέρει σημαντική ενεργειακή αυτονομία και να καλύψει πολλές από τις λειτουργίες του σπιτιού. Ακόμη κι αν μένεις σε διαμέρισμα, μπορείς να μειώσεις το ενεργειακό σου αποτύπωμα χρησιμοποιώντας συσκευές (από πορτατίφ μέχρι θερμοσίφωνες) που λειτουργούν με ηλιακή ενέργεια, μηχανισμούς που παρέχουν ανακυκλώσιμο νερό στις τουαλέτες, βρύσες χρονικά ελεγχόμενες κ.ά.

Use it Το σπίτι δεν χρειάζεται να είναι στην εντέλεια επιπλωμένο και με το μοιρογνωμόνιο τακτοποιημένο. Μια ελεγχόμενη ακαταστασία μαρτυρά ότι κατοικείται. Ένας αυθορμητισμός στη διακόσμηση το καθιστά χώρο οικείο, που μας επιτρέπει να εκφράζουμε ανεμπόδιστα τη μοναδικότητά μας. Δεν υπάρχει άλλωστε για να επιδεικνύεται, αλλά για να χρησιμοποιείται. Αν έχει τζάκι, άναψέ το. Αν έχει βεράντα, κοιμήσου ένα βράδυ έξω.

Urban Farming Χρησιμοποίησε τους εξωτερικούς χώρους του σπιτιού για να έχεις επαφή με τη φύση. Αν υπάρχει ταράτσα, το ιδανικό είναι να τη μετατρέψεις σε κήπο με παρτέρια. Εκτός του ότι προσφέρουν ένα αυτόνομο οικοσύστημα στα πουλιά, οι πράσινες στέγες συγκρατούν το βρόχινο νερό, προστατεύουν το κτίριο και απορροφούν τη σκόνη. Για τα μικρά μπαλκόνια, υπάρχει η λύση των κάθετων κήπων. Ακόμη και το περβάζι της κουζίνας μπορεί να γίνει ένα μικρό μποστάνι με μαϊντανό και φρέσκα κρεμμυδάκια.

Καιρός αίθριος Το σπίτι πρέπει να έχει ευχάριστη θερμοκρασία όλο το χρόνο, ώστε να καταφεύγει όσο το δυνατό λιγότερο στη θέρμανση και τον κλιματισμό.

Χωρίς κλιματιστικό Στα γραφεία της εταιρείας ΑΒΑΞ, ο πρωτοπόρος στα βιοκλιματικά κτίρια αρχιτέκτονας Αλέξανδρος Τομπάζης τοποθέτησε μηχανισμό με περσίδες που ακολουθούν την πορεία του ήλιου ώστε να παραμένουν κάθετες προς τις ακτίνες του και να τις αντανακλούν, επιτρέποντας έτσι μόνο στο 30% της θερμότητας να μπαίνει στο χώρο. Ακόμη, όμως, και μερικοί ανεμιστήρες οροφής μπορούν να ελαφρύνουν σημαντικά το έργο των κλιματιστικών. Φυσικό κλιματισμό προκαλούν επίσης σκίαστρα, τέντες, πέργκολες –καθώς και η τοποθέτηση φυλλοβόλων δέντρων– στην κατάλληλη θέση.

Χωρίς καλοριφέρ Το γυαλί θεωρείται εύκολη και οικονομική μέθοδος απορρόφησης θερμικής ενέργειας, ενώ η σωστή μόνωση είναι ο καλύτερος τρόπος να μειώσουμε την απώλεια θερμότητας το χειμώνα. Ο πιο απλός τρόπος να ζεστάνουμε το σπίτι είναι να βάψουμε σκούρους τους εξωτερικούς τοίχους – τα σκούρα χρώματα απορροφούν θερμότητα την οποία μεταδίδουν στο εσωτερικό του σπιτιού.

Χτίσε φυσικά Αν κάνεις κάποια προσθήκη, απόφυγε τα τοξικά δομικά υλικά και προϊόντα κατασκευής (κόλλες, ρητίνες, βερνίκια, μονωτικά) που προκαλούν αλλεργίες, πονοκεφάλους και άλλες παθολογικές καταστάσεις – το γνωστό sick building syndrome. Ανάμεσα στα ασφαλή, φυσικά υλικά δόμησης, η ωμή άργιλος και ο ασβέστης επιτρέπουν στον τοίχο να αναπνέει, η κόλλα από καουτσούκ δεν προκαλεί αναθυμιάσεις και ο κετσές από καρύδα ενδείκνυται στην ηχομόνωση της οροφής.

Ο Δεκάλογος του Slow Home

Τοποθεσία Βρίσκεται σε μια γειτονιά που καλύπτει τις βασικές ανάγκες σου και δεν απέχει πολύ από τους βασικούς προορισμούς σου.

Προσανατολισμός Σωστά προσανατολισμένο στον ήλιο και στο περιβάλλον ώστε να έχει άπλετο φως, να προστατεύεται από τους ισχυρούς ανέμους, να έχει ωραία  θέα.

Οργάνωση Το μέτριο μέγεθος και η καλή ροή μεταξύ των δωματίων σε απαλλάσσουν από τους καθημερινούς εκνευρισμούς που μπορεί να προκαλέσει η κακή διαρρύθμιση.

Αντοχή Αντίθετα με τα περισσότερα σπίτια που γύρω στα σαράντα χρόνια αρχίζουν να χρειάζονται επιδιορθώσεις, το Slow Home χάρη στην ποιότητα των δομικών υλικών εξασφαλίζει τα διπλά χρόνια ζωής.

Sur mesure Το design προσαρμόζεται στις επιθυμίες του ιδιοκτήτη. Μια οικογένεια που θέλει να μη βλέπει συνεχώς  τηλεόραση μπορεί να έχει ξεχωριστό media room για να απομακρύνει το entertainment center από το καθιστικό. Κάποιος που θέλει επαφή με τους γείτονες μπορεί να έχει βεράντα στην πρόσοψη.

Μη τοξικό Φτιαγμένο στο μεγαλύτερο δυνατό βαθμό από φυσικά υλικά, αποφεύγει ουσίες επιβλαβείς ή ρυπογόνες. Αποτελεί ένα υγιές περιβάλλον, απαλλαγμένο από επισφαλή χημικά συστατικά.

Ευελιξία Έξυπνες σχεδιαστικές λύσεις του επιτρέπουν να παραμένει λειτουργικό στην πορεία του χρόνου. Στα προκατασκευασμένα σπίτια της εταιρείας Glass Art, για παράδειγμα, κάθε επέκταση ή τροποποίηση γίνεται εύκολα, όπως ακριβώς στα παιχνίδια τύπου Lego.

Οικολογική συνείδηση Βασική αρχή του είναι η ελαχιστοποίηση της σπατάλης ενέργειας και των φυσικών πόρων. Χάρη σε οικολογικά υλικά, εξελιγμένη τεχνολογία αλλά και απλές κατασκευές, έχει μεγάλη ενεργειακή αυτονομία και μικρό αντίκτυπο στο περιβάλλον.

Κουλτούρα Δεν έχει πισίνα στο βουνό, ούτε στιλ νησιώτικο στο κέντρο της Αθήνας. Λαμβάνει υπόψη τη γεωγραφία και την παράδοση της περιοχής.

Κοινωνικοί δεσμοί Ενσωματώνεται στην τοπική κοινωνία. Στην κατασκευή αλλά και τη λειτουργία του, χρησιμοποιεί τοπικά υλικά και προτιμά ντόπιους τεχνίτες.

Re-decorate

Re-cycle Χάρισε, ξεπούλα ή δώσε στον παλιατζή όλα όσα δεν σου είναι χρήσιμα.

Re-purpose Χρησιμοποίησε φθαρμένα αντικείμενα για να δημιουργήσεις κάποιο νέο.

Re-fresh Βάψε το σπίτι. Το χρώμα είναι ο πιο απλός και οικονομικός τρόπος να ανανεώσεις ένα χώρο και να του δώσεις το συναίσθημα που θέλεις να αποπνέει.

Re-locate Άλλαξε τη θέση των επίπλων σε ένα δωμάτιο με προβληματικό σχήμα ή διαρρύθμιση, για να μεγιστοποιήσεις τον ελεύθερο χώρο του και να κινείσαι πιο άνετα.

Re-use Επινόησε μια νέα λειτουργία για τα παλιά έπιπλα.

Re-make Επίπλωσε από την αρχή τα δωμάτια, χρησιμοποιώντας πράγματα που βρήκες στο δρόμο.

Re-do Όσα ελαττώματα κι αν έχει το σπίτι είναι πιο οικονομικό και πιο οικολογικό να το επιδιορθώσεις, παρά να το πουλήσεις για να αγοράσεις ένα καινούργιο που θα είναι slow home.