Διαφυγή μέσα στην πόλη

Στην πλατεία Κολωνακίου οι φυλλωσιές των δέντρων τρεμουλιάζουν από το απαλό, ανοιξιάτικο αεράκι. Η Αναστασία τακτοποιεί μια τούφα από τα μαλλιά της που βρήκε την αφορμή για περιπλάνηση, και συνεχίζει να μας μιλάει για την απέναντι μεταπολεμική πολυκατοικία και για μια εποχή, όχι πολύ μακρινή, που επηρέασε τη μορφή της μικρής μας πολιτείας.

Είμαι σε μια δοκιμαστική ξενάγηση, λίγες μέρες πριν αρχίσει το Arch Points, όπου για πρώτη φορά, 17 αρχιτεκτονικά γραφεία και 51 νέοι αρχιτέκτονες ενώνουν τις δυνάμεις και τις γνώσεις τους για να σχεδιάσουν ένα πρωτότυπο τριήμερο διαφυγής. Αυτή τη φορά διαφυγή όχι από την πόλη, αλλά μέσα σε αυτή. Από τις 13-15 Μαΐου οι αρχιτέκτονες αφήνουν τις πόρτες των αρχιτεκτονικών τους γραφείων ανοιχτές για να μπορείς να μπαινοβγαίνεις και να χαζεύεις εκθέματα με θέμα τη διαφυγή και ταυτόχρονα μας ξεναγούν σε μια αθέατη πλευρά της πόλης. Ένα κτίριο που ποτέ δεν πρόσεξες, σκέψεις για την πόλη και την αρχιτεκτονικής της που ποτέ δεν έκανες, σημεία που δεν ήξερες. Το Arch Points είναι η αφορμή για να γνωριστείς λίγο καλύτερα με αυτή την πόλη και την παράξενη ιστορία της.

Παρακολουθώ τώρα τη μία από τις πέντε ξεναγήσεις που θα πραγματοποιηθούν. Την επέλεξα όχι τόσο για την περιοχή (Κολωνάκι-Λυκαβηττός), όσο για το θέμα της: «Αθηναϊκή πολυκατοικία: Μια άλλη ματιά». Ανήκω και εγώ σε αυτούς που καταριούνται τις γκρίζες, άχαρες, άσχημες πολυκατοικίες της Αθήνας. Και όπως οι περισσότεροι, μένω και εγώ σε μία από αυτές. Ήμουν πολύ περίεργη λοιπόν να δω αυτή την άλλη ματιά για τα κτίρια που λατρεύουμε να μισούμε. Η Αναστασία Κουτουμάνου και η Αγγελική Λατάνη είναι οι κατάλληλες για να μου τη δείξουν.

«Όλοι μισούμε τις πολυκατοικίες», λέει η Αναστασία. «Όμως η αλήθεια είναι ότι έπαιξαν τεράστιο ρόλο στην κοινωνική ζωή. Χάρη σε αυτές δεν είχαμε άστεγους ή εξάπλωση ασθενειών στα μέσα του προηγούμενου αιώνα». Μετά τον πόλεμο, όπου και αρχίζει η αστικοποίηση, γεννήθηκε η ανάγκη της ανοικοδόμησης της Αθήνας. Λεφτά δεν υπήρχαν ούτε για δείγμα και όμως τις δεκαετίες του ’50, ΄60 και ΄70 χτίστηκε το 90% της Αθήνας. Πώς έγινε αυτό;

Οι πολυκατοικίες της Αθήνας έχουν συχνά ελάχιστη ή καμία απόσταση μεταξύ τους. Ο λόγος είναι γιατί, όταν χτίστηκαν, οι αρχιτέκτονες υπό την πίεση των εργολάβων προσπαθούσαν να εκμεταλλευτούν όσο το δυνατόν περισσότερο το χώρο του οικοπέδου,

με στόχο την αύξηση του κέρδους

«Αυτοί που είχαν οικόπεδα άρχισαν να τα δίνουν αντιπαροχή. Ως αντάλλαγμα έπαιρναν ένα ή δύο διαμερίσματα από την καινούργια πολυκατοικία. Ο εργολάβος, που επίσης δεν είχε λεφτά, πουλούσε τα διαμερίσματα από τα σχέδια ακόμα. Έτσι, μπορούσαν όλοι με δόσεις –ήταν συνηθισμένο να δίνουν ένα μικρό ποσό ακόμα και κάθε εβδομάδα- να αγοράσουν το δικό τους σπίτι». Η πολυκατοικία έλυσε το χωρικό πρόβλημα. Στεγάζει πολλές ζωές σε ένα μόνο οικόπεδο. Αυτή δεν ήταν όμως η μόνη συμβολή της στην κοινωνία γιατί ταυτόχρονα φαίνεται να κοιτάει το ταξικό πρόβλημα από άλλη οπτική γωνία. «Οι πολυκατοικίες, εκτός ότι στέγασαν πολλούς ανθρώπους, πολύ γρήγορα, μάζεψαν για πρώτη φορά όλες τις τάξεις στον ίδιο χώρο. Ναι, μπορεί οι ανώτερες οικονομικά τάξεις να διατηρούσαν τα «φιλετάκια», τα ρετιρέ και οι άνθρωποι των κατώτερων τάξεων (συνήθως μετανάστες από τα νησιά) να έμεναν στα υπόγεια ή στους πρώτους ορόφους, όμως ήταν όλοι στον ίδιο χώρο, στο κέντρο της πόλης. Αυτός ήταν ο λόγος που δεν γκετοποιήθηκαν τα προάστια, όπως έγινε σε άλλες χώρες, για παράδειγμα στην Ιταλία».

Οι είσοδοι των πολυκατοικιών ήταν συχνά εντυπωσιακές με μάρμαρα και περίτεχνες πόρτες για να προσελκύουν αγοραστές

H Πολυκατοικία λοιπόν είναι μια μικρογραφία της κοινωνίας. Οι πλούσιοι συνυπάρχουν με τους φτωχούς και η πόλη δεν κρύβει τους τελευταίους κάτω από το χαλί ή σε κάποιο απομακρυσμένο προάστιο. Τι άλλο; «Στα ισόγεια των πολυκατοικιών λειτουργούν ως επί το πλείστον εμπορικά καταστήματα ή μικρές βιοτεχνίες. Αυτό είναι πολύ σημαντικό γιατί η γειτονιά αποκτά ζωή όλες τις ώρες και δεν ερημώνει ποτέ». Σήμερα, που τα περισσότερα ισόγεια του κέντρου, αλλοτινά καταστήματα, έμειναν άδεια με το αυτοκόλλητο «Ενοικιάζεται» στις βιτρίνες τους, μπορούμε ίσως να αντιληφθούμε αυτή την απουσία ζωής που κάποτε πέτυχε η εμπορική αξιοποίησή τους.

Ακάλυπτοι: ένας ολόκληρος αφανής κόσμος. Όσο βάρος δινόταν στην είσοδο της πολυκατοικίας, τόσο λιγότερη προσοχή είχε ο ακάλυπτος που ποτέ κανείς δεν έβλεπε.

Τα κορίτσια αναλύουν σχεδόν κάθε πολυκατοικία που βρίσκουμε μπροστά μας, μας δείχνουν τα σχέδιά της και μικρές λεπτομέρειες που ποτέ δεν είχα προσέξει. Μα έτσι κι αλλιώς κάνω πια άλλες σκέψεις για αυτά τα «πολυώροφα κτίρια της Αθήνας», όπως κάποτε συνήθιζαν να λένε τις πολυκατοικίες. Άραγε η ζωή θα είχε εξελιχθεί το ίδιο χωρίς αυτές; Η βόλτα μας περικυκλώνει το Κολωνάκι, περπατάει στους πιο κεντρικούς δρόμους του, συχνά σταματάει στα αρχιτεκτονικά γραφεία που συμμετέχουν στο Arch Points για να ξεκουραστούμε και να θαυμάσουμε τα έργα που έχουν ετοιμάσει οι αρχιτέκτονες με θέμα τη διαφυγή.

«Γιατί διαφυγή;», ρωτάω τη Θάλεια Νινιού από το αρχιτεκτονική γραφείο 4Κ, που μαζί με τη Δέσποινα Βουτέρη, τη Γεωργία Πουλοπούλουκαι τη Χριστίνα Ζαφειρούλη, τον Θανάση Ευθυμίου και τον Κωνσταντίνο Σακκά δημιούργησαν τοArch Point. «Είναι μια εποχή που όλοι σκέφτονται να φύγουν από την Ελλάδα», μου απαντάει. «Εμείς προτείνουμε μια νέα προσέγγιση σε όλο αυτό. Μια άλλη ματιά στην πόλη, που ζούμε καθημερινά. Μια ματιά αποκλειστικά από νέους αρχιτέκτονες. Αυτή είναι η ιδέα. Μετά αρχίσαμε τα τηλέφωνα σε γνωστούς και φίλους για να δούμε αν η ιδέα μας μπορεί να πραγματοποιηθεί. Όλοι ενθουσιάστηκαν και συμφώνησαν να συμμετέχουν. Και κάπως έτσι φτάσαμε στο Arch Points».

INFO

To Arch Points θα πραγματοποιηθεί στις 13,14 και 15 Μαΐου. Κατά τη διάρκεια και τα 17 αρχιτεκτονικά γραφεία παραμένουν ανοιχτά στο κοινό από τις 11.00 έως τις 19.00 παρουσιάζοντας εκθέματα με θέμα τη διαφυγή, ενώ ταυτόχρονα πραγματοποιούνται πέντε αρχιτεκτονικές διαδρομές-ξεναγήσεις στην Αθήνα (εμπορικό τρίγωνο, Εξάρχεια, Κολωνάκι-Λυκαβηττός, Μετς-Κουκάκι, Σύνταγμα-Παγκράτι). Αναλυτικά το πρόγραμμα στη σελίδα του Arch Points στο Facebook (www.facebook.com/archpoints.gr). Όλα θα καταλήξουν σε ένα μεγάλο πάρτι στην Cantina Social (Λεωκορίου 8, Ψυρρή) το βράδυ (ώρα 20.00) της Κυριακής. Η είσοδος είναι ελεύθερη. Για περισσότερες πληροφορίες και δηλώσεις συμμετοχής στο www.archpoints.gr, 210 3623112

*ΣΥΜΜΕΤΕΧΟΥΝ ΤΑ ΓΡΑΦΕΙΑ: 4Κ (Κανάρη 14), STUDIO ARCO (Ζίννη 9, Κουκάκι), AUDO ARCHITECTS (Δεινοκράτους 22-24, Κολωνάκι),CADU (Ύδρας 7, Αθήνα), ΔΙΟΦΑΝΤΟΥ 6 (Διοφάντου 6, Παγκράτι),HIBOUX (Πλ. Κυνοσάργους 6, Νέος Κόσμος), HOMO URBANUS Atelier(Θεσπρωτέος 1, Εξάρχεια), In.CITU architects (Χαρ. Τρικούπη 23, Εξάρχεια), ΘΑΝΑΣΗΣ ΜΑΝΗΣ (Σκουζέ 5, Αγία Ειρήνη), LOG WORKSHOP (Ματρώζου 37Α, Κουκάκι), MICROMEGA (Ξενοφώντος 10, Σύνταγμα), ΧΑΡΗΣ ΜΠΙΣΚΟΣ (Πρωτογένους 1, Μοναστηράκι), NEAR ARCHITECTURE | Fabiano Micocci (Ξενοφώντος 10, Σύνταγμα),ΒΑΣΙΛΗΣ ΝΤΟΒΡΟΣ (Πραξιτέλους 33, Αγία Ειρήνη), ΜΠΕΤΥ ΤΣΑΟΥΣΗ & ΔΕΣΠΟΙΝΑ ΣΩΤΗΡΙΟΥ(Αναξαγόρα 3, Ρομάντσο), SPACE UNDER(Σολωμού 10, Εξάρχεια), VM ARCHITECTS (Στίλπωνος 11, Παγκράτι).

Αρχική φωτογραφία: Η Πλατεία Κοτζιά από τους NEAR architecture