Γιολάντα Μπαλαούρα: «Γίνονται όλο και πιο λίγοι οι δοτικοί, οι ευγενείς, οι ευφυείς»

Όταν έκανε πρεμιέρα το «Ναυάγιο» στο Mega, οι περισσότεροι πιστεύαμε ότι ίσως θα παρακολουθήσουμε την τηλεοπτική αναπαράσταση μίας από τις πλέον πολύνεκρες τραγωδίες των ελληνικών θαλασσών, μία μυθοπλαστική αναβίωση ενός κακού που άλλαξε τα πράγματα στη ναυτιλία της χώρας. Ακόμα και αυτό θα ήταν αρκετό. Ωστόσο, παρακολουθήσαμε κάτι απείρως καλύτερο: ναι μεν μία τηλεοπτική σειρά με φοβερά γυρίσματα, εξαιρετική φωτογραφία, δυνατές ερμηνείες, αλλά και ένα εγχείρημα που μπήκε δυνατά μέσα σε όλα τα προβληματικά σημεία της ελληνικής κοινωνίας.

Η ενδοοικογενειακή βία, οι παθογένειες των θεσμών και τα σάπια μέρη του κρατικού μηχανισμού, τα μυστικά της περιφέρειας - ικανά να εξοντώσουν στρατούς ολόκληρους και όλα δοσμένα προσεκτικά, αλλά και ρεαλιστικά. Στο φινάλε του «Ναυαγίου», της πλέον πολυσυζητημένης σειράς της εγχώριας τηλεόρασης για φέτος, είχε γίνει κάτι περισσότερο από σαφές ότι δεν υπήρχαν πρώτοι και δεύτεροι ρόλοι. Και ότι η φουρνιά των ηθοποιών – μεγαλύτερων και νεαρότερων και ως επί το πλείστον θεατρικών- που παρέλασαν σε αυτά τα 116 επεισόδια, έχουν να δώσουν πολλά περισσότερα από σκηνές δωματίου, γυρισμένες στους 4 τοίχους, με αγχωμένα deadlines και υποτονικούς διαλόγους.

Η περίπτωση της Γιολάντας Μπαλαούρα επιβεβαιώνει όλα τα παραπάνω και κάτι ακόμα. Με έναν απαιτητικό ρόλο στα χέρια, μακριά από τους χαρακτήρες της προηγούμενης περιόδου, η ηθοποιός φέτος απέδειξε ότι οι γυναίκες τόσο στην τηλεόραση όσο και στο θέατρο μπορούν να διεκδικούν δύσκολα project μακριά από το ageism των κάστινγκ και να σπάνε μόνες τους το είδωλο της αιωνίως νέας πρωταγωνίστριας, των εύπεπτων ρόλων και της κατηγοριοποίησης που περιορίζει ρεπερτόρια, δυνατότητες και ζωές. Και ότι χρειαζόμαστε πιο πολύ από ποτέ απαλούς, τρυφερούς, ευγενείς ανθρώπους στην Τέχνη, λιγότερο άγριους και φωνακλάδες, που έχουν κάτι να πουν ακόμα και με ένα ανεπαίσθητο κούνημα του κεφαλιού τους.

Γιολάντα Μπαλαούρα: Η ενδοοικογενειακή βία, οι παθογένειες των θεσμών και τα σάπια μέρη του κρατικού μηχανισμού

Με αφορμή το μεγάλο φινάλε της σειράς, η Γιολάντα Μπαλαούρα μιλά στην Athens Voice τόσο για τα συστατικά επιτυχίας του συγκεκριμένου εγχειρήματος, όσο και για πράγματα που πρέπει να αλλάξουν στη ζωή των γυναικών το αργότερο χθες.

— Τελικά, τι σειρά ήταν το Ναυάγιο; Γιατί μίλησε για όλα: τη διαχρονική κρατική ανευθυνότητα, τα δίκτυα που στηρίζουν παραβατικές συμπεριφορές που αφορούν τις ζωές των πολιτών, τον χειρισμό, την κακοποίηση και την ενδο-οικογενειακή βία. Ας πούμε, δεν είναι τυχαίο που πολλοί εντόπισαν συγκλονιστικές ομοιότητες με τα Τέμπη, αλλά και με τα απανωτά περιστατικά γυναικοκτονιών και έμφυλης βίας. Εσύ τι κρατάς απ’ όλο αυτό και πόσο ελπίζεις στα μηνύματα σειρών σαν κι αυτήν;

Το «Ναυάγιο» είναι μια σειρά που βασίστηκε στο βιβλίο του Σπύρου Πετρουλάκη μεν, αλλά σε ελεύθερη απόδοση του Γιώργου Κόκουβα στο σενάριο. Με αφορμή το ναυάγιο που συνέβη στη Φαλκονερα το Δεκέμβριο του 1966, μπαίνουν προς συζήτηση όλα αυτά τα θέματα που αναφέρεις. Βλέπουμε πως στις πολύνεκρες τραγωδίες , η ανευθυνότητα με την οποία αντιμετωπίζονται τα μέσα μαζικής μεταφοράς είναι διαχρονική. Το ανθρώπινο λάθος είναι επακόλουθο της αδιαφορίας κάποιων για την πραγματική ασφάλεια των ανθρώπων. Και η τραγωδία της Φαλκονέρας έχει πολλές ομοιότητες με τις πρόσφατες σύγχρονες τραγωδίες. Είναι τραγικό να διαπιστώνουμε πως το πλαίσιο παραμένει ίδιο με διαφορετικές χρονολογίες. Εκεί θυμώνεις. Θλίβεσαι.

Σχετικα με την ενδοοικογενειακή βία , συνειδητοποιούμε πως είναι ένα μοτίβο που διαιωνίζεται. Θέλω να πιστεύω πως οι γυναίκες που υφίστανται τέτοιες καταστάσεις θα βρίσκουν σιγά σιγά τη δύναμη να μιλάνε για όσα βιώνουν. Ήδη η επικαιρότητα μας δίνει περιπτώσεις που είναι θλιβερές, αλλά αρκετές από αυτές, πλέον καταγγέλλονται. Και αυτό είναι ένα βασικό βήμα. Ας ελπίσουμε πως η δικαιοσύνη θα μπει στη διαδικασία να είναι τιμωρητική και να μην αφήνει ελεύθερους τους κακοποιητές.

Να πούμε, όμως κι αυτό: υπάρχει και η ψυχολογική βία που εμπεριέχει και τη λεκτική βία. Την υποτίμηση. Τη χειριστική συμπεριφορά. Φέτος είδαμε πέντε σειρές που μιλάνε για την ενδοοικογενειακή βία. Αυτό μόνο βοηθητικό μπορεί να είναι. Γιατί μαθαίνουμε έστω και με αυτό τον τρόπο να αναγνωρίζουμε τις κακοποιητικές συμπεριφορές. Ίσως έτσι, γυναίκες που ζουν σε τέτοια περιβάλλοντα και ταυτίζονται με τις ηρωίδες των σειρών να βρουν το κουράγιο και να καταγγείλουν όσα βιώνουν. Προσωπικά, αγάπησα πολύ το αποτέλεσμα και την απήχηση που είχε αυτή η παραγωγή. Το ξέρω ότι περνάει μηνύματα και αυτό θεωρώ πως είναι ένα ζητούμενο που εκπληρώνεται σε μεγάλο βαθμό μέσα από μια σειρά μυθοπλασίας.

— Η Πολυξένη είναι ένας άνθρωπος που έζησε για χρόνια στο ψέμα. Πρακτικά όλη της η ζωή ήταν μια φούσκα. Είναι μια κακοποιημένη γυναίκα, παρά το γεγονός ότι δεν υπέστη βία στην κυριολεξία της; Και πόσο θεωρείς ότι αυτός ήταν ένας χαρακτήρας που μίλησε στις καρδιές πολλών γυναικών με αντίστοιχο υπόβαθρο;

Σωστή παρατήρηση. Η Πολυξένη μπορεί να μην υφίσταται σωματική βία, αλλά ο τροπος που έχει ήδη εκπαιδευτεί από το σπίτι της ώστε να υποτάσσεται στον σύζυγο - αφέντη την καθιστά ως έναν άνθρωπο άβουλο και εύκολο να χειραγωγηθεί. Ζει με έναν άνθρωπο που της έχει κρύψει τη ζωή του, την πραγματική δουλειά του. Ουσιαστικά ζει με έναν άγνωστο. Αν και προέρχεται από μια εύρωστη οικονομικά οικογένεια και έχει τη δυνατότητα να διατηρήσει μια κάποια αυτονομία, εντούτοις δεν τολμάει να ορθώσει ανάστημα. Ακόμα και όταν κάνει την επανάσταση της, πάλι θα υποκύψει, όχι μόνο λόγω χαρακτήρα, αλλά και της εποχής που διαδραματίζεται η σειρά. «Το τι θα πει ο κόσμος;», είναι προτεραιότητα. Άνθρωποι δυστυχούν μόνο και μόνο για να μην «προκληθεί» ο κοινωνικός τους περίγυρος. Καταστρέφονται ζωές για να μην πει ο κόσμος κακή κουβέντα...

— Που στην τελική ο κόσμος πάντα θα έχει κάτι να πει...

Ακριβώς. Και η Πολυξένη είναι αναγνωρίσιμος χαρακτήρας, ζει ανάμεσά μας, γιατί κάπως έτσι γαλουχήθηκαν και έζησαν οι γυναίκες μέχρι τη δεκαετία του 60. Η γενιά της μεταπολίτευσης με τα κινήματα της εποχής ανέτρεψε πολλά πράγματα, όμως γυναίκες σαν την Πολυξένη συνέχισαν να υπάρχουν.

— Θεωρείς ότι άλλαξε κάτι με το ελληνικό #MeToo; Έχουν όντως βελτιωθεί τα πράγματα στον χώρο του θεάματος ή οι κακοποιητές συνεχίζουν, ωστόσο, με άλλες πρακτικές και λίγο περισσότερο φόβο;

Αυτό που μπορούμε να πούμε με βεβαιότητα είναι πως δημιουργήθηκε ένας δυνατός θόρυβος. Δεν ξέρω όμως κατά πόσο το κίνημα λειτουργεί στο βάθος των πραγμάτων. Μπορεί να συμβαίνουν γεγονότα και να μην γίνονται τόσο φανερά, αλλά να γίνονται με άλλους τρόπους πιο υπόγειους. Δεν πιστεύω ότι οι κακοποιητικές συμπεριφορές εξαλείφονται τόσο εύκολα. Και ίσως στον χώρο του θεάματος που υπαρχει μια ευκολία στη δημοσιοποίηση τέτοιων καταστασεων, λόγω της λάμψης του επαγγέλματος να μαθαίνουμε τέτοια γεγονότα, όμως πιστεύω πως σε άλλους επαγγελματικούς χώρους συμβαίνουν πολυ χειρότερα πράγματα.

Οι εξουσιαστικές σχέσεις γίνονται πολύπλοκες πολλές φορές και μόνο θυμό προκαλεί η αλαζονεία της εξουσίας που επιβάλλεται κυρίως σε νέους ανθρώπους. Ο τρόπος που χρησιμοποιούν την εξουσία, όσοι τη διαθέτουν για να επιβληθούν και να καταπιέσουν ανθρώπους, χρησιμοποιώντας τους σεξουαλικά, υποσχόμενοι γρήγορη επαγγελματική ανέλιξη πρέπει να μας προβληματίζει διαρκώς. Βέβαια εκτός από τη σεξουαλικη κακοποίηση υπάρχει και η ψυχολογική και συναισθηματική βία που είναι εξίσου διαβρωτική.

— ...Και μετά, ειδικά στη δουλειά σας, υπάρχει εκτός από τον σεξισμό και το ageism, ο ηλικιακός ρατσισμός. Πόσο σας επηρεάζουν αυτά τα δύο στην επαγγελματική σας ανέλιξη και πώς πιστεύεις ότι αλλάζει αυτή η κατάσταση; Είναι στο θέατρο ή στην τηλεόραση πιο έντονες αυτές οι συμπεριφορές και πόσο σηματοδοτούν την «ημερομηνία λήξης» μιας γυναίκας στην εγχώρια «βιομηχανία» θεάματος;

Ο ηλικιακός ρατσισμός βιώνεται πλέον και από τα δυο φύλα. Οι εργοδότες δεν επενδύουν εύκολα σε ανθρώπους άνω των 50. Και μια συνηθισμένη ερώτηση σε μια γυναίκα που ψάχνει εργασία, είναι αν σκοπεύει να μείνει έγκυος..! Στο θέατρο ευτυχώς υπάρχουν ρόλοι για όλες τις ηλικίες. Πολλές φορές όμως, ακόμα και σε κρατικές σκηνες δε βλέπουμε πολλούς ηθοποιούς πάνω από τη μέση ηλικία. Και οι περισσότερες ακροάσεις έχουν ηλικιακό πρόσημο μέχρι τα 40 – να κάτι που συμβαίνει πολύ τα τελευταία χρονια. Και πρέπει να συζητηθεί πια πολύ σοβαρά.

Όμως, κοίτα και τις σειρές του Netflix. Θέλω να σταθώ εκεί γιατί δημιουργούν μια άλλη κατάσταση και βλέπουμε να είναι πιο ανοιχτή η βεντάλια για όλες τις ηλικίες και αυτό δημιουργεί μια άλλη συνθήκη. Νομίζω ότι στην τηλεόραση υπάρχει χώρος για όλες τις ηλικίες και τα πράγματα είναι πιο ανοιχτά σε σχέση με το θέατρο. Τώρα, όσον αφορά τον σεξισμό θα σου πω ότι πιστεύω πως καθε άνθρωπος πρέπει να βάζει τους όρους και τα όρια του σε τέτοιες συμπεριφορές.

— Τι πιστεύεις για την εποχή μας και για το ότι η νέα γενιά δεν ανέχεται πλέον πληγωτικές καταστάσεις και γλώσσα που παλιά μπορεί να ενοχλούσε, αλλά δεν άνοιγε ρουθούνι; Εσύ, πιάνεις τον εαυτό σου να λογοκρίνεται, όταν μιλά για ζητήματα εξωτερικής εμφάνισης, σεξουαλικής ταυτότητας, ηλικίας, απόκτησης παιδιών;

Θεωρώ πως όλο αυτό είναι μια θετική εξέλιξη. Η νέα γενιά ενημερώνεται περισσότερο μέσω του διαδίκτυου και έχει αρχίσει να αναγνωρίζει πιο εύκολα τις κακοποιητικες συμπεριφορές και να αντιδρά σε αυτές. Και αυτό μόνο καλό είναι. Προσωπικά δεν μου αρέσει να πληγώνω ανθρώπους ούτε για την εμφάνιση τους, ούτε για τις επιλογές τους. Οπότε είναι η προσωπική μου ηθική που δεν μου επιτρέπει ούτε καν σαν σκέψη κάτι τέτοιο.

— Θα γίνεις δυσάρεστη σε κάποια ανάρμοστη ερώτηση;

Μου έχει συμβεί να έρθω σε απίστευτη αμηχανία, όταν δέχθηκα εκείνη τη γνωστή ερώτηση «γιατί δεν κάνετε παιδιά;». Ήταν τόσο αδιάκριτο όλο αυτό, με έφερε σε τέτοια δύσκολη κατάσταση που δε θα ήθελα κανένας άνθρωπος να το ζήσει αυτό. Αναγκαστικά απάντησα όσο πιο ευγενικά μπορούσα, αλλά παρόλα αυτά με είχε ενοχλήσει απίστευτα αυτή η έλλειψη διακριτικότητας.

— Αλήθεια, πώς διαβάζεις τον κάθε σου ρόλο;

Επειδή μου αρέσει παρά πολυ η ζωγραφική προσπαθώ κάθε φορά να δω το κείμενο μέσα στο οποίο υπάρχει ο ρόλος σαν ένα πίνακα. Και ο ρόλος είναι μια επιμέρους εικόνα μέσα σε αυτόν τον πίνακα. Ξεκινάω από την αίσθηση που μου δίνει αυτός ο πίνακας και μετά οδηγούμαι στο ρόλο. Δίνω μεγάλη σημασία στο τι υπάρχει στη μεγάλη εικόνα και μετά αναζητώ την εικόνα του ρόλου. Εμένα, με αφορά πολύ η εποχή που έχει γραφτεί το κείμενο και το πως αυτό μπορεί να συνδεθεί με το σήμερα. Πώς μπορεί να μιλήσει στο σημερινό θεατή και τι αίσθημα μπορεί να μεταδώσει. Και κάπως έτσι αρχίζω να δουλεύω. Παίρνω τον ήρωα από το χέρι και σιγά σιγά αρχιζω να περπατάω μαζί του, όπως θα έκανα αν είχα ένα παιδί που πρέπει να του μάθω να περπατάει.

— Αν σου ζητούσα να κοιτάξεις πίσω και να πεις κάτι στη νεαρή Γιολάντα που μόλις ξεκινούσε, τι θα της έλεγες, με την εμπειρία που έχεις σήμερα; Είσαι ανεκτική με τις κάπως κουλές / αυθάδεις συμπεριφοράς της Gen Z στο επαγγελματικό πεδίο ή σε ξενίζουν;

Δε θα άλλαζα κάτι σήμερα σε σχέση με το τότε. Οι άνθρωποι είμαστε προϊόντα της εποχής που ζούμε. Η Gen Ζ, όπως και κάθε γενιά οφείλει να αμφισβητεί την προηγούμενη, αλλιώς δε θα προχωράει τίποτα. Αυτός είναι ο κανόνας. Δεν χρειάζεται να μπω στη διαδικασία να γινω ανεκτική, γιατί βρίσκω πιο γοητευτική και πιο ανθρώπινη τη διαδικασία της κατανόησης και της συνεννόησης. Είναι πιο ενδιαφέρουσα θέση ζωης. Και πιο εποικοδομητική.

— Τι σε ενοχλεί περισσότερο στις ανθρώπινες σχέσεις και στην πόλη που λέγεται Αθήνα;

Η αγένεια και το έλλειμμα παιδείας, οι ναρκισιστικές συμπεριφορές, η βία που συμβαίνει σε όλες τις εκφάνσεις της καθημερινότητας μας. Και το ότι γίνονται όλο και πιο λίγοι οι δοτικοί, οι ευγενείς και οι ευφυείς. Στην Αθήνα τώρα τελευταία με ενοχλεί ο υπερτουρισμός που έχει αρχίσει να μας κατακλύζει. Νιώθω πως αυτό που μας ζει, είναι αυτό που θα μας καταστρέψει κιόλας. Και θα ήθελα να τη βλέπω καθαρή. Ζούμε σε μια πόλη που δεν τη σεβόμαστε. Γίνονται τόσες καμπάνιες για την ανακύκλωση και όμως ακόμη βλέπεις σκουπίδια στους κάδους ανακύκλωσης. Δεν μοιάζει να έχουμε εμπεδώσει ότι η πόλη είναι το πραγματικό μας σπίτι. Και ότι οφείλουμε να το προστατεύουμε.

—  Έχεις προλάβει να δεις άλλες σειρές φέτος;

Έχω καταφέρει να δω λίγο από όλες. Έχω ξεχωρίσει όμως τις «Ψυχοκόρες», γιατί ήταν μια συνθηκη που την αγνοεί ο περισσότερος κόσμος στη σημερινή εποχή. Αν και μέσα από την «Αγγέλα» του Σεβαστίκογλου έχουμε μια πολύ καθαρή και σημαντική εικόνα για το τι συνέβαινε στα σπίτια της μετεμφυλιακής Ελλάδας. Προσωπικά μέσα από αυτή τη σειρά έμαθα για τις σύγκρυες . Ήταν κάτι που το αγνοούσα. Όπως ανέφερα και στην αρχή της κουβέντας μας, φέτος η μυθοπλασία έχει ενδιαφέρουσες σειρές, που θιγούν έντονα το πολύ σοβαρό πρόβλημα της ενδοοικογενειακής βίας και της κακοποίησης. Και θεωρώ ότι μπορεί να λειτουργησει βοηθητικά και να δυναμώσει γυναίκες που ζουν σε βίαια περιβάλλοντα. Ξεκάθαρα!

— Τι να περιμένουμε από εσένα την επόμενη τηλεοπτική περίοδο;

Έχω συμφωνήσει για μια νέα σειρά, όμως ακόμη δεν μπορώ να ανακοινώσω τίποτα πριν βγει η επίσημη ανακοινωση του καναλιού.