Σουρεαλισμός; Α, θα γελάσουμε!

«Τι θα είναι το επόμενο τεύχος του Ηριδανού;» με ρώτησε τελευταία ένας γνωστός, μάλλον άσχετος με τα γράμματα. Υπερρεαλισμός του απάντησα, και καθώς η έκφραση του έδειχνε να μην κατάλαβε, διευκρίνησα: Σουρεαλισμός. Το πρόσωπο του φωτίστηκε –Α, ωραία! Θα γελάσουμε…», έγραφε ο Δημήτρης Ραυτόπουλος στο editorial του 4ου τεύχους του περιοδικού «Ηριδανός», αφιερωμένου στον Ανδρέα Εμπειρίκο (Φλεβάρης – Μάρτης του 1976).

Λονδίνο: Η πρώτη «Διεθνής Σουρεαλιστική Έκθεση» το 1936

Σαράντα χρόνια πριν από το αφιέρωμα του «Ηριδανού», στις 11 Ιουνίου του 1936, εγκαινιαζόταν στο Λονδίνο η πρώτη «Διεθνής Σουρεαλιστική Έκθεση». Ανάμεσα στους εκθέτοντες έργα τους πάμπολλα από τα μεγάλα -καταξιωμένα ή ανατέλλοντα- ονόματα της Τέχνης της εποχής. Έχουμε και λέμε -αλφαβητικά: Constantin Brancusi, Giorgio de Chirico, Salvador Dalí, Marcel Duchamp, Max Ernst, David Gascoyne, Alberto Giacometti, Paul Klee, Rene Magritte, André Masson, Joan Miro, Henry Moore, Francis Picabia, Pablo Picasso, Man Ray, Yves Tanguy.

Όπως ήταν προφανές η έκθεση έκανε πάταγο. Με ορισμένες ιδιαίτερα θετικές αλλά και πάμπολλες αρνητικές αντιδράσεις. Χαιρετίστηκε από τους προοδευτικούς καλλιτεχνικούς κύκλους της εποχής και κατακεραυνώθηκε, όπως ήταν φυσιολογικό από τους συντηρητικούς –μαζί, όμως, και από τα επίσημα όργανα των Κομμουνιστικών Κομμάτων της εποχής. Άλλωστε στον πρόλογο του στον κατάλογο της έκθεσης ο Αντρέ Μπρετόν ενώ ξεκινάει από τις θέσεις των Μαρξ και Ένγκελς για τον υλισμό καταλήγει –χωρίς να αναφέρεται ρητά στον σοσιαλιστικό ρεαλισμό (απολύτως κυρίαρχη τότε κομμουνιστική θεωρία για την τέχνη) στο ότι κάθε επιβολή ρεαλιστικών κανόνων δεν οδηγεί παρά στον ευνουχισμό της καλλιτεχνικής δημιουργίας. Υποστηρίζοντας πως η μόνη επαναστατική τέχνη δεν είναι παρά η σουρεαλιστική. (Θέση που, χοντρικά, υποστήριζε και στο μανιφέστο του «Για μία ανεξάρτητη επαναστατική τέχνη», το οποίο θέλησε να συνυπογράψει και ο Λέον Τρότσκι, με τον οποίο κατέληξε να τσακωθεί, για να το εκδώσει τελικά με τον Ντιέγκο Ριβέρα. Ιστορία που καταγράφεται και στο μυθιστόρημα του Παδούρα «Ο Άνθρωπος που αγαπούσε τα σκυλιά»).

Τα χρόνια πέρασαν και πολλοί από τους καλλιτέχνες –όπως οι προαναφερθέντες- που συμμετείχαν τότε στην «Πρώτη Διεθνή Σουρεαλιστική Έκθεση» έμειναν στην Ιστορία της Τέχνης. Κάποιοι άλλοι χάθηκαν. Οι περισσότεροι διαφώνησαν και διέρρηξαν τις σχέσεις τους με τον Μπρετόν και το «Μανιφέστο» του. Το έργο τους, με άλλα λόγια, υπερέβη και εκείνη την επαναστατική, για την εποχή της, «ιδεολογική πλατφόρμα», για να αυτονομηθεί και να ενταχθεί, με τη μοναδικότητα του, στη μακρά καλλιτεχνική ιστορία. Και αυτό είναι που έχει εντέλει σημασία. Τότε όπως και τώρα.

Υ.Γ: Το εξαιρετικά ενδιαφέρον συνέδριο που οργανώνει για τα εκατό χρόνια από το πρώτο Υπερρεαλιστικό Μανιφέστο (1924) το Πανεπιστήμιο Πατρών (Τμήμα Φιλολογίας), το Πανεπιστήμιο Κύπρου (Τμήμα Βυζαντινών και Νεοελληνικών Σπουδών) και το Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων (Τμήμα Εικαστικών Τεχνών και Επιστημών της Τέχνης) με τίτλο «Σα μπαίνη το καράβι της αγάπης», από αύριο 12 έως και τις 14 Ιουνίου, στην Πάτρα, στη «Στέγη Γραμμάτων Κωστή Παλαμά», και με θέμα “οπτικές, υπερρεαλιστικές αφηγήσεις” και τη σχέση της λογοτεχνίας με τις εικαστικές τέχνες.

Συνέδριο που μπορεί κάποιος να παρακολουθήσει και διαδικτυακά στο σύνδεσμο:

https://upatras-gr.zoom.us/j/94367487856...

Meeting ID: 943 6748 7856

Passcode: 488713

(Στη φωτό οι: Paul Éluard, Nusch Éluard, Diana Brinton Lee, E.L.T. Mesens, Rupert Lee και ο Salvador Dalí –μέσα στο σκάφανδρο- μπροστά σ’ ένα γλυπτό του Henry Moore, από εκείνη την Πρώτη Σουρεαλιστική Έκθεση. Παρεμπιπτόντως, ο Νταλί κινδύνευσε να πεθάνει από ασφυξία αν δεν προλάβαινε ο Γκασκόιν να ξεβιδώσει το σκάφανδρο που είχε σφηνώσει).