Ο Ανδρέας Μανωλικάκης «Στα φώτα»

Ο Αντρέας Μανωλικάκης ήταν ο ωραίος ξάδερφος. Αλλά και ο παράξενος, ο φευγάτος, φτιαγμένος από διαφορετικό καλούπι από μας τους υπόλοιπους, τον αδελφό του, μια ιδιοφυΐα των θετικών επιστημών, τον δικό μου αδελφό και τα άλλα ξαδέρφια που απλώς θέλαμε να σπουδάσουμε και να γίνουμε επιστήμονες. Ο Αντρέας όχι, δεν ήξερε τι να την κάνει τη ζωή του, ίσως γιατί ήθελε να ζήσει πολλές ζωές, σε πολλές χώρες, σε πολλούς ρόλους. Και με μόνο εφόδιο την τυχοδιωκτική του φύση κάποια στιγμή αποφάσισε να ξεκινήσει. Πρώτα για τον Κουν χωρίς να ξέρει από θέατρο, μετά για το Παρίσι χωρίς να ξέρει γαλλικά, μετά για τη Νέα Υόρκη χωρίς να ξέρει αγγλικά.

Αυτό το τελευταίο το είχε κάνει κι ο παππούς μας. Με τον Αντρέα μάς συνδέει το όνομα ενός παππού, ενός ήρωα των Βαλκανικών πολέμων, που ταξίδεψε δυο φορές από την Αμερική για να έρθει να πολεμήσει εθελοντής σε όλους τους πολέμους που καλούσε τους Χανιώτες ο Βενιζέλος. Μετά το ‘20 γύρισε στα Χανιά φορτωμένος με 3 μετάλλια και 7 σφαίρες. Ο Αντρέας ήταν αυτός από τους δύο μας που πήγε στο Έλις Άιλαντ να βρει το όνομα Αντρέας Μανωλικάκης για να του ανανεώσει την άδεια παραμονής.

Ο Αντρέας πιστεύει στα μυστικά νήματα που συνδέουν τις ζωές των ανθρώπων. Πιστεύει στη μοίρα. Εγώ όχι. Αν και ορθολογιστής, πιστεύει στην Κλωθώ που φτιάχνει τις αόρατες κλωστές που ενώνουν διαφορετικούς χώρους, χρόνους και ανθρώπους. Ίσως γιατί είναι ηθοποιός, ίσως γιατί η αρχαία τραγωδία, ο Σαίξπηρ, είναι γεμάτα ήρωες της Ειμαρμένης, ο Οιδίπους, ο Ετεοκλέους ο Προμηθέας, ο Άμλετ. Ο Αντρέας πιστεύει ότι με κάποιο τρόπο η μαμά του τού κάνει νόημα από την άλλη άκρη της γης ότι φεύγει για πάντα, ή του στέλνει άλλο σημάδι με το αφοσιωμένο του λυκόσκυλο ότι δεν έφυγε για πάντα. Νομίζω ότι δεν πιστεύει στη μοίρα με τον τρόπο των περισσότερων ανθρώπων, δηλαδή με τον φόβο για την τυχαιότητα της ζωής και του θανάτου, αλλά με τον φόβο του τέλους της αγάπης. Όλα τα πρόσωπα που περιγράφει στο βιβλίο του με τίτλο «Στα φώτα», ότι του έχουν στείλει μυστικά σημάδια από μια άλλη ήπειρο ή από έναν άλλο κόσμο είναι τα πιο αγαπημένα του, οι γονείς του, ο αδερφός του, σύντροφοι, τα πιστά του σκυλιά επίσης που συχνά μεταφέρουν αυτά τα μηνύματα - δεν είναι οι υπόγειες διαδρομές της Κλωθώς αλλά της αγάπης που θέλει να κρατήσει αιώνιες.

Πιστεύει, ας πούμε, ότι η εκθαμβωτική του καριέρα στο Αctors studio έχει την αφετηρία της σε μια κουβέντα που του είχε πει ο αδερφός του πριν 50χρόνια. Μα και όταν του την είπε πάλι ρέμπελος έμεινε. Πέρασε καιρός για να πάρει τη θέση του στην αφετηρία του μαραθωνίου που τον έστειλε στην κορυφή. Νομίζω αυτή του η πίστη προκύπτει περισσότερο από την ανάγκη του να ενώσει δύο μεγάλες του αγάπες, τον αδελφό του τον Γιώργο και το actors studio. Άλλωστε, σύμφωνα με τον Πλάτωνα, η Ανάγκη είναι η μητέρα των τριών Μοιρών.

Σας φαίνονται υπερβολικά όλα αυτά; Ίσως, αλλά πόσοι από σας έχετε πλύνει ένα ένα τα οστά και των δυο γονιών σας όπως εκείνος - μη μου πείτε ότι δεν θα μπορούσε να είναι σκηνή από αρχαία τραγωδία. Μη μου πείτε ότι ξέρετε πολλούς που φορούν δαχτυλίδια από τα χρυσά δόντια των γονέων τους, τα οποία αφαίρεσαν μόνοι τους από τις γνάθους τους. Κάντε το εικόνα, κρατά σαν τον Άμλετ το κρανίο του πατέρα του και στο άλλο του χέρι λάμπει το χρυσό δόντι.

Το βιβλίο δεν απευθύνεται μόνος στους μύστες, εκείνους που ενδιαφέρονται να μάθουν για τα μυστικά του πολέμου ανάμεσα στη Στέλλα Άντλερ και τον Λι Στράσμπεργκ που οι υπόλοιποι δεν είχαμε ακούσει ποτέ. Ούτε μόνο σε αυτούς που θέλουν να διαβάσουν τη βιογραφία ενός σημαντικού συμπατριώτη μας. Απευθύνεται και στους άσχετους με το θέατρο, όπως εμένα, που τους δίνει ωραίες πληροφορίες για την τέχνη της υποκριτικής. Με εντυπωσίασε, για παράδειγμα, η ανάλυσή του για την καταβύθιση των ηθοποιών στο υποσυνείδητο και η ανάκληση προσωπικών συγκινήσεων και βιωμάτων για τις ανάγκες της ερμηνείας των ρόλων αλλά εξηγώντας ταυτοχρόνως την αντιδιαστολή με την ψυχανάλυση. Εδώ θα ‘θελα να τον ρωτήσω: Τα παιδιά, κάποια από τα οποία έχουν ερμηνεύσει δραματικούς ρόλους εξαιρετικά, από ποια εμπειρία αντλούν τη συγκίνηση;

Επίσης πρώτη φορά καταλάβαινα τη σημασία της διδασκαλίας του κειμένου με το έξοχο παράδειγμα από την Ήλεκτρα του Σοφοκλή, στη σκηνή που ο Ορέστης, ο Πυλάδης και ο Παιδαγωγός έχουν μπει στο ανάκτορο των Μυκηνών για να δολοφονήσει ο γιος τη μάνα. Βάζει το ερώτημα γιατί ο Παιδαγωγός προσφωνεί με τέτοιο στόμφο τον Ορέστη «Γιε του μεγάλου στρατηγού Αγαμέμνονα που οδήγησε τους Έλληνες σε νικηφόρο πόλεμο» κ.λπ., λέγοντάς του δηλαδή πράγματα γνωστά σ’ αυτόν, κατ' αρχάς περιττά σε συνθήκες τόσο επικίνδυνες και αγωνιώδεις. Ο ελάσσων λόγος, μας λέει, είναι για να πληροφορηθούν και οι θεατές τις ιδιότητες, ο μείζων όμως ήταν για να τονωθεί το φρόνημα του Ορέστη, που σε παρακάτω εδάφιο φαινόταν ότι λιποψυχούσε.

Δεν θα επεκταθώ γιατί μπαίνω στα χωράφια των ειδικών συνομιλητών μας. Θα περιοριστώ στον ρόλο του ξαδέρφου, του περήφανου ξαδέλφου τολμώ να πω.

Δεν νομίζω ότι ο Αντρέας ερωτεύτηκε την τέχνη της υποκριτικής. Νομίζω ότι την αγάπησε λίγο λίγο, μετά περισσότερο, μετά πιο βαθιά, μετά τον ρούφηξε. Κατακτώντας έναν έναν τους στόχους του βουτούσε όλο και βαθύτερα μέσα της και μέσα του.

Τις κατακτήσεις αυτές εμείς τις μαθαίναμε από τρίτους. Ο Αντρέας σοβαρεύτηκε ερήμην μας. Είχε την αυτοπεποίθηση και τη φειδώ που έχουν οι πραγματικά επιτυχημένοι να μιλούν λίγο για τη δουλειά και τις επιτυχίες τους. Σ’ εμάς μιλούσε κυρίως για γυναίκες, σκύλους, ιστορίες της Νέας Υόρκης - μία απ’ αυτές με μαφιόζους, το γράφει και στο βιβλίο. Ρε φίλε, εγώ λέω με κάθε ευκαιρία ότι είμαι συμμαθητής του Χρήστου Χατζηπαναγιώτη, κι εσύ ξέρεις τον Αλ Πατσίνο και δεν μιλάς;

Ο Αντρέας σε γειώνει. Σε μία εκδήλωση προς τιμήν του, που είχε παρουσιάσει η συμμαθήτριά του Βάσω Κιντή και στην οποία προβλήθηκαν φωτογραφίες του με διασημότητες του Χόλιγουντ, είπε «μη νομίζετε ότι όλοι αυτοί είναι οι φίλοι μου και κάνουμε παρέα. Τους γνωρίζω, με εκτιμούν αλλά ο καθένας έχει τη ζωή του και εγώ του μετανάστη που έχει περάσει πολλά Πάσχα μόνος του. Αν σας πει κανένα παιδί ότι θέλει να πάει στην Αμερική να γίνει ηθοποιός να του πείτε όχι».