Για τον Πωλ Πρεθιάδο ο Αλμοδόβαρ είναι μητέρα

Μπροστά στο χάος του αλμοδοβαρικού σύμπαντος, ψάχνοντας να βρω τι θα πω στη συζήτηση της εκδήλωσης «The Writers Sessions - Pedro Almodovar» του Voice 102,5, χθες βράδυ, έπεσα πάνω σ’ αυτό το κείμενο του τρανς άνδρα και φιλοσόφου Πωλ Μπ. Πρεθιάδο, δημοσιευμένο στην Libération στις 6 Απριλίου 2024. Το γράμμα αυτό μου έδωσε και υλικό για την εκδήλωση και την απάντηση στο τι νιώθω απέναντι στις ταινίες και τα κείμενα του Αλμοδόβαρ. Μια αδρεναλίνη και μια μητρική στοργή, κυρίως όμως με κάνει να νιώθω σαν μια χειροτεχνία που ήταν ημιτελής μέχρι την πρώτη θέαση ταινίας του. Το μετέφρασα δειλά από τα γαλλικά για να διαβάσω δυο αποσπάσματα στην εκδήλωση. Εδώ είναι ολόκληρο. Συγχωρέστε μου τα όποια λάθη.

Λίγα λόγια για τον Πωλ Μπ. Πρεθιάδο, αντί προλόγου

Φιλόσοφος, συγγραφέας και εικαστικός επιμελητής, «διεμφυλικός άντρας σε μη δυαδικό σώμα», γνωστός για το βιβλίο του «Είμαι το τέρας που σας μιλά» (εκδ Αντίποδες, μετάφραση Αναστασία Μελία Ελευθερίου), το οποίο πρόκειται για μια επεισοδιακή ομιλία του ενώπιον 3.500 χιλιάδων ψυχαναλυτών στο Συνέδριο του Φροϋδικού Αιτίου στο Παρίσι το 2019. Επεισοδιακή γιατί οι αντιδράσεις ήταν τόσο έντονες που η ομιλία διεκόπη και την επομένη οι ψυχαναλυτικές ενώσεις διασπάστηκαν. Τακτικός επιφυλλιδογράφος και χρονικογράφος της Libération.

Τίτλος πρωτοτύπου: «Αλμοδόβαρ, υπήρξες περισσότερα από μάνα για μένα», απόδοση στα ελληνικά Γιάννης Χ. Παπαδόπουλος

Αγαπητέ Πέδρο,

Μεγάλωσα βλέποντας μια ταινία σου, που γύριζε η οικογένειά μου, εν αγνοία σου, στα μέσα της δεκαετίας του '80, σε μια μεσαίου μεγέθους πόλη στα βόρεια της Ιβηρικής Χερσονήσου. Αυτή η εποχή ονομάστηκε «La Movida» γιατί όλα κινούνταν διαφορετικά απ’ ό,τι πριν από το θάνατο του Φράνκο: σώματα, ιδέες, ηρωίνη και χρήματα. Η χώρα άνοιγε μπροστά στον νεοφιλελευθερισμό, την κατανάλωση και τη μαζική επικοινωνία. Σε αυτή την καθολική πόλη, μέσα στο σκοτάδι, η μητέρα μου ήταν ένα Αλμοδοβαρικό κορίτσι: πολύ λευκό δέρμα, σκούρα, γυαλιστερά μάτια, μια γραμμή από αιγυπτιακό eyeliner στα βλέφαρα, μαύρα, σχεδόν μπλε μαλλιά μαζεμένα τόσο κάθετα στο κεφάλι της που θα μπορούσε κανείς να μιλήσει για αρχιτεκτονική από τρίχες, {…}.

Τα μαλλιά της ήταν μια οθόνη που χώριζε τον μπροστινό κόσμο από τον πίσω κόσμο και, όπως στις ταινίες, το να είσαι μπροστά ήταν πολύ καλύτερο από το να είσαι πίσω. Τα βαμμένα κόκκινα χείλη της ταίριαζαν με το κοστούμι της, που αποτελούνταν από μια pencil φούστα και ένα διπλό τουίντ σακάκι. Κάθε μέρα ντυνόταν για να περιμένει τον πατέρα μου να έρθει. Άκουγα τον θόρυβο από τις φτέρνες της καθώς έτρεχε στο διάδρομο για να φτάσει στην πόρτα πριν προλάβει να την ανοίξει ο πατέρας μου. Ήταν αυτή που του άνοιγε την πόρτα. Εκείνη, λοιπόν, με το χειροποίητο Chanel της, και εκείνος με ρούχα εργασίας, φιλήθηκαν. Η ιστορία τους, ένας λαβύρινθος παθών μεταξύ ενός μηχανικού και μιας μοδίστρας, ήταν επίσης ένας Αλμοδοβαρικός έρωτας

Στη συνέχεια, αυτό που συνέβη στη μητέρα μου ήταν αυτό που συμβαίνει πάντα με τους γυναικείους χαρακτήρες στις ταινίες σου: είχε ένα τρανς παιδί. Αυτό το παιδί ήμουν εγώ. Να σου πω την αλήθεια, δεν ήμουν ούτε αγόρι ούτε κορίτσι, ούτε κρέας ούτε ψάρι, ούτε σιτάρι ούτε κριθάρι. Αλλά αργότερα, όταν έζησα στη Νέα Υόρκη, μεταξύ Κακής Εκπαίδευσης και Τεστοστερόνης, ή ίσως, μεταξύ της ιατρικής της αρχής του νέου αιώνα και της κοινωνικής ομαλοποίησης, έγινα τρανς άνδρας. Αυτό είναι το Δέρμα που κατοικώ σήμερα. Η μητέρα μου το ήξερε πάντα αυτό. Αλλά όπως στις ταινίες σου, προτίμησε να το κρύψει όσο περισσότερο γινόταν.

Επιλέγοντας μεταξύ μαλλιών και τιμής

Μια μέρα, όταν άρχισα να γράφω για την ελευθερία των σεξουαλικοτήτων και των μειονοτήτων φύλου, η μητέρα μου με πήρε τηλέφωνο και μου είπε: «Ξέρω ότι είσαι ακόμα στην εφημερίδα και μιλάς για τα προβλήματά σου. Τι έκανα για να το αξίζω αυτό; Τι κρίμα ! Άλλη μια εβδομάδα χωρίς να μπορώ να πάω στο κομμωτήριο». Κάνοντας μια επιλογή μεταξύ μαλλιών και τιμής. Επιλέξτε την τιμή και κρύψτε τα μαλλιά σας. Ή επιλέξτε τα μαλλιά και χάστε την τιμή σας. Διαλέγοντας ανάμεσα στο να αγαπάς τη μητέρα σου και να αγαπάς τον εαυτό σου, αγαπώ τη μητέρα μου. Και αυτό μάλλον σημαίνει ότι μισώ λίγο τον εαυτό μου. Τώρα ξέρεις σχεδόν τα πάντα για τη μητέρα μου. Και αν όχι, μιλησέ της.

Στις ταινίες σου, τα τρανς άτομα είναι πάντα γυναίκες, ίσως επειδή φαντάζεςαι το δικό σου γυναικείο μέλλον μέσα από αυτές, όπως στο πανκ γκρουπ σου με τον ΜακΝαμάρα. Ίσως επειδή εξιδανικεύεις αυτή τη μετάλλαξη. Το ερωτικοποιείς. Ή το φοβάσαι. Ίσως εξαιτίας όλων αυτών ταυτοχρόνως. Ή ακόμα και για οποιονδήποτε άλλο λόγο. Σε κάθε περίπτωση, ισχύει και η άλλη όψη αυτού του αξιώματος: όλες οι γυναίκες στις ταινίες σου είναι λίγο τρανς, και όπως η Agrado έτσι και η μητέρα μου, είναι ακόμα πιο αυθεντικές γιατί μοιάζουν σαν να ονειρεύτηκαν τον εαυτό τους.

Αυτή η διάλυση των ορίων μεταξύ αυτού που θεωρείται φυσικό ή τεχνητό, που εγκαθιστάς στις καρδιές και τα σώματα των χαρακτήρων σου, σημαίνει ότι οι ιστορίες σου– οι οποίες, επιφανειακά, όπως οι πιο κλασικές ελληνικές τραγωδίες, περιστρέφονται γύρω από τα ερωτήματα που προξενεί η αποτυχημένη καταγωγή– είναι προσκλήσεις για αλλαγή της θέασής μας για το φυσιολογικό και το παθολογικό, καθώς όταν στο νόμο της επιθυμίας, παραβιάζοντας τους προκαθορισμένους από το κοινωνικό σύνολο ρόλους, δίνετε στην Carmen Maura τον ρόλο της τρανς γυναίκας, ενώ προτιμάτε η Bibi Andersen να ενσαρκώνει τη γυναίκα cis, την «κανονική» γυναίκα, την «μάνα».

Είναι εκπληκτικό να βλέπει κανείς, ότι ποτέ δεν έχεις τολμήσει να απεικονίσεις έναν τρανς άντρα. Παρόλα αυτά, όλοι οι στρέιτ άντρες στις ταινίες σου είναι λίγο σαν drag kings, μεταμφιέζονται σε «άντρες», φορούν στρατιωτικές ή εκκλησιαστικές στολές για να κάνουν το κακό ή να λένε ψέματα, όπως ο Imanol Arias στο The Flower of My Secret. Ή βάζουν μουστάκια για να εκπροσωπούν το νόμο, όπως ο Μιγκέλ Μποσέ στα Ψηλοτάκουνα. Ή είναι λεσβίες άντρες, όπως όταν ο Miguel Bosé Drag-Queen –με μια θηλυκότητα κατασκευασμένη σαν ένα κολάζ από τα μαλλιά της Marisa Paredes και τη φωνή της Luz Casal– ρωτά τη Victoria Abril, την κόρη της γυναίκας που μιμείται ο Bosé: «Γεια σου Ρεμπέκα, θεωρείς πειράζει αν μιμούμαι γυναίκες;» «Κάθε άλλο. Μου αρέσει όταν μιμείσαι τη μητέρα μου», απαντά η Victoria Abril. «Θα ήθελα να είμαι κάτι περισσότερο από μητέρα για σένα», απαντά ο Μιγκέλ Μποσέ πριν φάει το τσουρέκι της.

Κάποιοι μπορεί να σε κατηγορήσουν ότι μιλάς για αυτά που δεν ξέρεις για αυτά που δεν ξέρεις και κάνεις τα τρανς άτομα αποδιοπομπαίο τράγο μέσω των οποίων επιλύεις τις δικές σου σεξουαλικές και έμφυλες συγκρούσεις. Αυτό είναι εν μέρει αλήθεια. Αλλά δεν πρόκειται να σου ζητήσουμε να είςαι πιο queer από τον Andy Warhol. Ή πιο ριζοσπαστικός από τον Κένεθ Άντζερ. Είσαι μάγος της εποχής σου και η σκάλα σου μας βοήθησε να σκαρφαλώσουμε στον Γολγοθά της εκπροσώπησης στα ΜΜΕ. Λοιπόν, bitch, ευχαριστώ. Σε ευχαριστούμε που εφηύρες μια ιστορία που μας επέτρεψε να κλάψουμε και να γελάσουμε με στρέιτ και cis άτομα, ακόμα κι αν δεν το κάναμε την ίδια στιγμή ή για τον ίδιο λόγο. Οι Ισπανοί βοσκοί λένε: «Τα πρόβατα που μιλούν με τον λύκο είναι τρελά». Ε λοιπόν είμαι το πρόβατο και πάω εκεί για να του μιλήσω. Μας χρησιμοποίησες, μας εκμεταλλεύτηκες, είναι αλήθεια, αλλά μας έκανες τους κινηματογραφικούς ήρωες που είμαστε. Αν δεν σου χρωστάω τη ζωή μου, σου χρωστάω τουλάχιστον την εικόνα, το ψαλίδι που με έκοψε και την κόλλα που με ξανακόλλησε. Θα έλεγα, τέλος, ότι ήσουν κάτι παραπάνω από μητέρα για μένα. Και όχι παράλληλη, αλλά κάθετη. Μία από αυτές τις μητέρες που συναντάς και σε βάζουν σε ένα νέο μονοπάτι. Και παρόλο που οι δρόμοι μας είναι διαφορετικοί σήμερα, δεν θα ήταν ίδιοι αν δεν είχε συμβεί αυτή η διασταύρωση μαζί σου.

Θερμούς χαιρετισμούς,

Πωλ Μπ.