Πολιτισμος

Σαν σήμερα ο Ερμής του Πραξιτέλη ξαναβγαίνει στο φως

Η περιπέτεια του εμβληματικού αγάλματος - ορισμού της κλασικής ομορφιάς

Γεωργία Ζερβογιάννη
Γεωργία Ζερβογιάννη
6’ ΔΙΑΒΑΣΜΑ
Σαν σήμερα 8 Μαΐου ανακαλύπτεται ο Ερμής του Πραξιτέλη
Σαν σήμερα 8 Μαΐου ανακαλύπτεται ο Ερμής του Πραξιτέλη © Wikimedia Commons

Σαν σήμερα 8 Μαΐου ανακαλύπτεται στην Ολυμπία ο Ερμής του Πραξιτέλη - Η περιπέτεια του πιο διάσημου εκθέματος του Αρχαιολογικού Μουσείου της Ολυμπίας

Το έργο «διαμάντι της Ολυμπίας», ο Ερμής του Πραξιτέλη είναι ένα από τα πιο διάσημα γλυπτά της αρχαίας Ελλάδας, που φιλοτεχνήθηκε περίπου στο 330 π.Χ. από τον διάσημο γλύπτη Πραξιτέλη. Είναι το μόνο αυθεντικό του έργο που έχει διασωθεί και βρέθηκε στην Ολυμπία, απείραχτο στο βάθρο του, αρκετά μέτρα κάτω από την γη μία ημέρα σαν σήμερα, στις 8 Απριλίου 1877. 

Ο Ερμής του Πραξιτέλη εκτίθεται σήμερα στο Αρχαιολογικό Μουσείο Ολυμπίας
Ο Ερμής του Πραξιτέλη εκτίθεται σήμερα στο Αρχαιολογικό Μουσείο Ολυμπίας © Museum of Classical Archaeology Databases Cambridge

Ερμής του Πραξιτέλη: Η επιτομή του αρχαίου ελληνικού κάλλους

Αυτό το αριστούργημα της κλασικής εποχής αποτελεί την επιτομή του αρχαίου ελληνικού κάλλους, παρουσιάζοντας τον θεϊκό αγγελιοφόρο και γιο του Δία, τον Ερμή, να κρατά το βρέφος Διόνυσο, τον θεό του κρασιού. Τον μεταφέρει από τον Όλυμπο στη περιοχή της Βοιωτίας όπου θα αναλάβουν την ανατροφή του οι νύμφες θείες του, αδελφές της μητέρας του Σεμέλης. Ο αγγελιοφόρος των Θεών αναπαύεται σε ένα κορμό δέντρου κατά τη διάρκεια αυτού του ταξιδιού το οποίο εκτελεί κατ' εντολή του Δία. 

Αυτό το αριστούργημα της κλασικής εποχής αποτελεί την επιτομή του αρχαίου ελληνικού κάλλους
Αυτό το αριστούργημα της κλασικής εποχής αποτελεί την επιτομή του αρχαίου ελληνικού κάλλους © Wikimedia Commons

Το αγαλματικό σύμπλεγμα ύψους 2,13 μέτρων, είναι κατασκευασμένο από παριανό μάρμαρο. Ο Ερμής απεικονίζεται ως μια νεαρή, αθλητική φιγούρα με αρμονικές αναλογίες, ενσαρκώνοντας την εξιδανικευμένη ανδρική μορφή της εποχής. Το άγαλμα αποτελεί παράδειγμα της τέλειας ισορροπίας κίνησης και ανάπαυσης, χαρακτηριστικό γνώρισμα του έργου του Πραξιτέλη. Η λεπτομερής απόδοση της ανατομίας του Ερμή, με λεπτοδουλεμένους μύες και χαλαρή στάση, ζωντανεύει μια φιγούρα που είναι ταυτόχρονα θεϊκή και νατουραλιστική, αποτυπώνοντας μια στιγμή ήρεμης οικειότητας μεταξύ των δύο θεών.

Ancient Greek Art: Hermes and Dionysus

Ήταν αφιερωμένο από τους Ηλείους και Αρκάδες στο ιερό Άλτις, για να γιορτάσουν την συνθήκη ειρήνης. Βρέθηκε μέσα στον ναό της Ήρας σχεδόν ακέραιο, κατά τις ανασκαφές του 1877. Από την αφιέρωσή του και πιθανότατα ως τα ρωμαϊκά χρόνια έστεκε σε κάποιο μέρος της Άλτης αλλά αργότερα μεταφέρθηκε για λόγους προστασίας εντός του Ηραίου.

Contra posto: Πώς ο Πραξιτέλης ανέδειξε την καλλιτεχνική του ευφυΐα

Ενώ το άγαλμα παρουσιάζει τον Ερμή να κρατάει το βρέφος Διόνυσο, είναι η απεικόνιση του Ερμή που κλέβει τις εντυπώσεις. Η στοχαστική του έκφραση και η χαριτωμένη καμπυλότητα των άκρων του αναδεικνύουν την καλλιτεχνική ευφυΐα του Πραξιτέλη, προκαλώντας μια αίσθηση δυναμικής αλλά και γαλήνιας ενέργειας.

Στο έργο του Πραξιτέλη αποτυπώνεται μία αίσθηση δυναμικής και γαλήνιας ενέργειας
Στο έργο του Πραξιτέλη αποτυπώνεται μία αίσθηση δυναμικής και γαλήνιας ενέργειας © Wikimedia Commons

Το έργο αποτελεί αριστούργημα της τέχνης του 4ου αι. π.Χ. και εκπροσωπεί μια εποχή όπου την αυστηρή συμμετρία έχει διαδεχθεί ο νατουραλισμός στην απόδοση των μορφών. Η στιλπνότητα της επιδερμίδας του αγάλματος αποδίδει άριστα την ζωντάνια της σάρκας και αποτελεί ένα από τα χαρακτηριστικά της τεχνοτροπίας του Πραξιτέλη. Στο κάλλος του αγάλματος συντελεί η τέλεια απόδοση των μυώνων, η αριστοτεχνικά εκτελεσμένη χιαστί στάση του σώματος (contra posto) καθώς και η σήμερα χαμένη πλούσια επιζωγράφισή του, όπως τεκμαίρεται από τα ίχνη χρώματος που διασώθηκαν στους βοστρύχους και στο σανδάλι.

Ο Διόνυσος κρατιέται με ασφάλεια στην αγκαλιά του Ερμή, απεικονιζόμενος ως ένα έμπιστο και αθώο βρέφος, σε πλήρη αντίθεση με την ώριμη και χαριτωμένη συμπεριφορά του Ερμή. Οι περίτεχνες λεπτομέρειες στην απόδοση του μωρού Διονύσου είναι εξίσου συναρπαστικές, προσφέροντας μια ματιά στην πρώιμη ζωή του θεού, η οποία σπάνια απεικονίζεται στην ελληνική τέχνη.

Ερμής του Πραξιτέλη Αρχαιολογικό Μουσείο Ολυμπίας. (Ancient Olympia HERMES OF PRAXITELES)

Το αριστερό πόδι του Ερμή από το γόνατο και κάτω, η δεξιά του κνήμη καθώς και το κάτω μέρος του κορμού του δέντρου είναι συμπληρωμένα με γύψο. Στο δεξί χέρι που λείπει, πιθανόν ο Ερμής κρατούσε τσαμπί σταφύλι, σύμβολο του Διονύσου, για να απασχολήσει τον μικρό θεό, ενώ στο αριστερό χέρι, στην παλάμη, θα κρατούσε το κηρύκειο που είναι το σύμβολο του αγγελιαφόρου των θεών. Διακρίνονται ίχνη εργαλείου στη πίσω πλευρά του αγάλματος από μια μεταγενέστερη επεξεργασία καθώς και μια τρύπα στη βάση της σπονδυλικής του στήλης και στον κορμό του δέντρου που μάλλον έγιναν στα ρωμαϊκά χρόνια για την επισκευή κάποιων φθορών που είχαν προκληθεί σε συνδυασμό με την ασφαλέστερη στήριξή του στον τοίχο του σηκού του Ηραίου.

«Ο Ερμής δεν είναι πρωτότυπο έργο του γλύπτη»: Όταν αμφισβητήθηκε η αυθεντικότητα του αγάλαμτος

Ο Ερμής του Πραξιτέλους αν και θεωρείται σήμερα αυθεντικό έργο του Αθηναίου γλύπτη, στο παρελθόν αμφισβητήθηκε έντονα. Οι αμφιβολίες των ειδικών εστιάζονται σε ορισμένες τεχνικές ατέλειες του έργου αλλά και στα ίχνη των εργαλείων που ενδεχομένως φανερώνουν μεταγενέστερη μεταποίηση. Το 1927 ο Γερμανός Αρχαιολόγος Karl Blüme διατυπώνει απορίες και αμφιβολίες για την αυθεντικότητα του συμπλέγματος.

Θεωρεί ότι είναι αντίγραφο των ρωμαϊκών χρόνων και τους ισχυρισμούς του φροντίζει να τους γνωστοποιήσει δημοσιεύοντας, μάλιστα, μελέτη σχετική με την τεχνική της αρχαίας γλυπτικής, όπου παραθέτει τις παρατηρήσεις του, όλες σχετικές με την κατασκευή του αγάλματος. Η θεωρία αυτή δημιουργεί αντιδράσεις ωστόσο, στις απορίες που διατυπώνει τότε ο Γερμανός Αρχαιολόγος δεν δίνεται καμία απάντηση και η περιπέτεια του Ερμή, αναφορικά με την πρωτοτυπία του, παραμένει σε εκκρεμότητα για αρκετά χρόνια, μέχρι να επιχειρήσει να δώσει απαντήσεις ο Oscar Antonsson, το 1937. Ο Antonsson συμπεραίνει ότι το άγαλμα, ναι μεν είναι πρωτότυπο, ναι μεν δημιουργήθηκε από τον Πραξιτέλη, ωστόσο δεν αναπαριστά τον Θεό Ερμή, αλλά τον Πάνα που μεταφέρει τον μικρό Διόνυσο.

H περιπέτεια του Ερμή του Πραξιτέλη
H περιπέτεια του Ερμή του Πραξιτέλη © Wikimedia Commons

Η θεωρία αυτή προκαλεί νέο κύκλο αντιδράσεων του αρχαιολόγου που άνοιξε αυτή την συζήτηση, αναζητώντας απαντήσεις, ο οποίος επανέρχεται 11 ολόκληρα χρόνια μετά με μία ολοκαίνουρια αυτή τη φορά προσέγγιση: ότι πρόκειται περί πρωτότυπου αγάλματος, αλλά δεν πρέπει να αποδίδεται στον Πραξιτέλη, αλλά σε κάποιον συνονόματο του γλύπτη των ελληνιστικών χρόνων. Τελικά αν και υπάρχουν σοβαρές ενδείξεις για μεταγενέστερη χρονολόγηση, μετά από πολλά αρχαιολογικά συμπόσια και βαθύτερη μελέτη φαίνεται οι ερευνητές κατέληγαν στο προφανές: ότι ο Ερμής του Πραξιτέλη, δεν είναι παρά το αυθεντικό έργο ενός μεγάλου γλύπτη, το οποίο αιώνες αργότερα από την εποχή της δημιουργίας του, υπέστη την ταλαιπωρία της άγαρμπης σμίλης κάποιου ρωμαίου καλλιτέχνη.

Ερμής του Πραξιτέλη, ένα αξεπέραστο κάλλος
Ερμής του Πραξιτέλη, ένα αξεπέραστο κάλλος © Wkimedia Commons

Το άγαλμα συνεχίζει να διατηρεί τη μαγευτική ομορφιά του, προσφέροντας μια πλούσια εικόνα της τέχνης της αρχαίας ελληνικής γλυπτικής και αποτελώντας μαρτυρία της απαράμιλλης ικανότητας του Πραξιτέλη να αποτυπώνει την ομορφιά και τη χάρη στο μάρμαρο.

Οι επισκέπτες του Αρχαιολογικού Μουσείου της Ολυμπίας έχουν την ευκαιρία να παρακολουθήσουν αυτό το υπέροχο έργο, μια σύγκλιση μυθολογίας, καλλιτεχνικής καινοτομίας και απαράμιλλης δεξιοτεχνίας, που προσφέρει μια σπάνια ματιά στις αισθητικές αξίες και τα καλλιτεχνικά ύψη του αρχαίου κόσμου.

ΕΓΓΡΑΦΕΙΤΕ ΣΤΟ NEWSLETTER ΜΑΣ

Tα καλύτερα άρθρα της ημέρας έρχονται στο mail σου

ΠΡΟΣΦΑΤΑ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ

ΔΙΑΒΑΖΟΝΤΑΙ ΠΑΝΤΑ

ΔΕΙΤΕ ΕΠΙΣΗΣ

Έχετε δει 20 από 200 άρθρα.