Το Μουσείο Μπενάκη άνοιξε στο κοινό σαν σήμερα, στις 22 Απριλίου 1931. Ο Γιώργης Μαγγίνης μιλά για την ιστορία του και την εκπαιδευτική αποστολή του
Ένας από τους κορυφαίους πολιτιστικούς οργανισμούς της χώρας, το Μουσείο Μπενάκη, άνοιξε για πρώτη φορά τις πύλες του στο κοινό πριν από περίπου 100 χρόνια. Εγκαινιάστηκε σαν σήμερα, στις 22 Απριλίου 1931, σε ένα από τα πιο όμορφα νεοκλασικά της Αθήνας. Τιμώντας την επέτειο, η ATHENS VOICE φιλοξενεί τον Επιστημονικό Διευθυντή του Μουσείου Μπενάκη Γιώργη Μαγγίνη, ο οποίος, μιλώντας για την «ιδρυτική διακήρυξη» του Μουσείου και τις απαρχές της οργάνωσης και λειτουργίας του, «φωτίζει» την αποστολή του οργανισμού τότε και τώρα.
Ο Γιώργης Μαγγίνης μιλάει για τη «σχολική τάξη» του Μουσείου Μπενάκη
«Στις 22 Απριλίου 1931 εγκαινιάστηκε στην Αθήνα το Μουσείο Μπενάκη με την παρουσία του προέδρου της Ελληνικής Δημοκρατίας Αλέξανδρου Ζαΐμη και του πρωθυπουργού Ελευθέριου Βενιζέλου. Σχεδόν έναν χρόνο νωρίτερα, στις 2 Μαΐου 1930, το Μουσείο είχε ιδρυθεί με τον νόμο 4599, ο οποίος όριζε ως σκοπό του νέου ιδρύματος "την ανάπτυξιν και προαγωγήν του καλλιτεχνικού αισθήματος και των ιστορικών γνώσεων".
»Ο σκοπός αυτός καθρέφτιζε την αποστολή του μουσείου πάνω στο οποίο είχε πλαστεί το έργο ζωής του Αντώνη Μπενάκη, του Μουσείου Βικτωρίας και Αλβέρτου στο Λονδίνο, "να επιμορφώσει σχεδιαστές, κατασκευαστές και το κοινό σε θέματα τέχνης και σχεδιασμού" και να γίνει "μια σχολική τάξη για όλους" – στην περίπτωση του αθηναϊκού μουσείου, μια τάξη ιστορίας» μας λέει ο Γιώργης Μαγγίνης και σημειώνει:
«Σχεδόν 100 χρόνια μετά, είναι εντυπωσιακό πόσο επίκαιρη ήταν η ιστορία που δίδασκε το Μουσείο Μπενάκη. Η πρώτη αίθουσα ήταν αφιερωμένη στον "Εθνικό Αγώνα του 1821" –ο οποίος είχε ολοκληρωθεί μόλις έναν αιώνα νωρίτερα– και η δεύτερη "στα ιερά κειμήλια της Μικράς Ασίας, του Πόντου και της Θράκης" –που είχαν φθάσει στην Ελλάδα με τους πρόσφυγες στα 1922 / 1923. Ας φανταστούμε να εγκαινιάζαμε στην Αθήνα του 2024 μόνιμη μουσειακή έκθεση με ενθυμήματα μιας εθνικής τραγωδίας που έλαβε χώρα το 2016.»
Ο Γιώργης Μαγγίνης συνεχίζει, εξηγώντας πως το μουσείο, ήδη από την ίδρυσή του, διαχειρίστηκε τις συλλογές του με «πυξίδα» την εκπαιδευτική αποστολή του, και μας δίνει ένα στίγμα της διάδρασης που αυτό δημιούργησε:
«Ειδική μνεία έκανε ο νόμος 4599 στη συλλογή "Ροδιακής κεραμουργίας" του Εμμανουήλ Μπενάκη, η οποία επίσης δωρήθηκε στο υπό ίδρυση μουσείο. Φυσικά, τόσο ο δωρητής όσο και οι φιλότεχνοι γνώριζαν πολύ καλά ότι η κεραμουργία αυτή διόλου ροδιακή δεν ήταν, παρά είχε φτιαχτεί στο Ιζνίκ (τη Νίκαια) της Μικράς Ασίας κατά το απόγειο της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας από τον 15ο έως τον 17ο αιώνα – οι λεζάντες του νέου μουσείου αποκαθιστούσαν την ανακρίβεια.
»Η περίφημη αυτή συλλογή, αντικείμενο πρόσφατης σημαντικής έκδοσης (John Carswell, Μίνα Μωραΐτου και Melanie Gibson, Iznik Ceramics at the Benaki Museum, Λονδίνο και Αθήνα 2023) έμελλε να αποτελέσει έμπνευση για μια σειρά κεραμικών ζωφόρων, φιλοτεχνημένων από πρόσφυγες καλλιτέχνες, οι οποίες κόσμησαν τα γραφεία του υπό ανακαίνιση κτηρίου του Κοινοβουλίου, των Παλαιών Ανακτόρων, απέναντι από το Μουσείο Μπενάκη.»
Υπό αυτό το «φως» ο Γιώργος Μαγγίνης μάς καλεί να δούμε την αποστολή του Μουσείου Μπενάκη στις μέρες μας: «Ίσως η "σχολική τάξη" του Μουσείου Μπενάκη να έχει να μας διδάξει ακόμα για τον ρόλο του πολιτισμού στην καθημερινότητα και τις αγωνίες των ανθρώπων, πέρα από όσα οι ετεροκαθοριζόμενες προτεραιότητες της παρούσας συγκυρίας μάς επιτρέπουν να διακρίνουμε», καταλήγει ο Επιστημονικός Διευθυντής του Μουσείου Μπενάκη.
O Επιστημονικός Διευθυντής του Μουσείου Μπενάκη Γιώργης Μαγγίνης
Το Μουσείο Μπενάκη ιδρύθηκε το 1930 με νόμο του ελληνικού κράτους μετά από δωρεά του Αντώνη Μπενάκη και των αδελφών του στη μνήμη των γονέων τους. Στεγάστηκε σε ένα από τα ωραιότερα νεοκλασικά κτήρια της Αθήνας, το πατρικό σπίτι της οικογένειας Μπενάκη, κοντά στον Εθνικό Κήπο και τη Βουλή των Ελλήνων. Οι Έλληνες απέκτησαν έναν καινοτόμο πολιτιστικό οργανισμό που δεν σταμάτησε να επεκτείνει τους τομείς των δραστηριοτήτων του, αφήνοντας ένα ισχυρό πολιτιστικό και εκπαιδευτικό αποτύπωμα στη ζωή του τόπου.
Το Μουσείο Μπενάκη έχει πολλές πρωτιές. Άνοιξε το 2004 το πρώτο πολυδύναμο πολιτιστικό κέντρο στην Αθήνα, το Μουσείο Μπενάκη / Πειραιώς 138, με δεκάδες εκθέσεις και εκδηλώσεις κάθε χρόνο. Ίδρυσε το 1978 το πρώτο τμήμα εκπαιδευτικών προγραμμάτων σε ελληνικό μουσείο, με δεκάδες χιλιάδες παιδιά να έχουν ξεναγηθεί στους θησαυρούς του.
Δημιούργησε το πρώτο φωτογραφικό αρχείο στην χώρα, με τη μεγαλύτερη συλλογή αρχείων και έργων των σημαντικότερων Ελλήνων φωτογράφων του 19ου και 20ού αιώνα. Εγκαθίδρυσε το πρώτο πωλητήριο εντός μουσείου, που λειτουργεί από το 1977. Το Μουσείο Μπενάκη έχει αναδειχθεί σε έναν από τους πιο εξωστρεφείς και δραστήριους οργανισμούς, με εντυπωσιακά επιτεύγματα: 680 βιβλία έχουν εκδοθεί και 895 έργα από τις συλλογές του έχουν ταξιδέψει διεθνώς από την ίδρυσή του. Κάθε χρόνο διοργανώνει περισσότερες από 30 περιοδικές εκθέσεις, περίπου 450 πολιτιστικές εκδηλώσεις και πάνω από 516 εκπαιδευτικά προγράμματα.
Αντώνης Μπενάκης: Ο ιδρυτής του Μουσείου
O Aντώνης Mπενάκης, γόνος ιστορικής οικογένειας της Ελληνικής Διασποράς, γεννήθηκε το 1873 στην Αλεξάνδρεια. Από νωρίς άρχισε να εκδηλώνει τα συλλεκτικά του ενδιαφέροντα, ενώ ταυτόχρονα ωρίμαζε μέσα του η ιδέα της δωρεάς, η οποία αποκρυσταλλώθηκε με την οριστική του εγκατάσταση στην Αθήνα το 1926.
Ο ψυχικός κόσμος του Aντώνη Mπενάκη διαμορφώθηκε σε μια εποχή κατά την οποία η αποκατάσταση των εθνικών συνόρων της Eλλάδας πρόβαλλε ως κοινό όραμα πάνω στα παράλληλα ιδεώδη του αστικού εκσυγχρονισμού και της εκπαιδευτικής αναγέννησης.
Η προσωπικότητα ωστόσο του Aντώνη Mπενάκη διαμορφώθηκε μέσα σ’ ένα οικογενειακό κλίμα ευνοϊκό για τη διάπλαση τέτοιων ιδανικών. Το ίδιο κλίμα γαλούχησε και την αδελφή του Πηνελόπη Δέλτα, την σπάνιας ευαισθησίας μυθιστοριογράφο που με τα βιβλία της μεγάλωσαν ολόκληρες γενιές.
Τον ιδρυτή του Μουσείου επηρέασε και το παράδειγμα του πατέρα του Eμμανουήλ Mπενάκη, στενού συνεργάτη του Eλευθερίου Bενιζέλου, που διέθεσε επίσης την περιουσία του χρηματοδοτώντας πολλά κοινωφελή ιδρύματα και συμβάλλοντας στην αποκατάσταση των προσφυγικών πληθυσμών μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή.
Μέσα σ’ αυτό το πλαίσιο και μόνο μπορεί να γίνει κατανοητή η προσφορά του Aντώνη Mπενάκη. Βασικό της χαρακτηριστικό παραμένει η «εν ζωή» ανάθεση στο Έθνος του Μουσείου που δημιούργησε. Η φροντίδα του ήταν συνεχής για την καλύτερη δυνατή οργάνωση, τον πλουτισμό και την εξασφάλιση των οικονομικών του Μουσείου ως το θάνατό του, το 1954.
Το έργο του Αντώνη Μπενάκη συνάντησε από την πρώτη στιγμή την αποδοχή της ελληνικής κοινωνίας. Γνωστοί συλλέκτες αλλά και υποστηρικτές της μνήμης του χρόνου καταθέτουν στο Ίδρυμα πολύτιμα έργα τέχνης, οικογενειακά κειμήλια, σπάνια βιβλία, χειρόγραφα και ιστορικά αρχεία, συμβάλλοντας αποφασιστικά στη συμπλήρωση των συλλογών και τη μελλοντική εξασφάλιση του Μουσείου.
Η αύξηση των συλλογών του Μουσείου επέβαλε την επέκταση των κτηριακών εγκαταστάσεων για τη στέγαση των νέων αποκτημάτων βάσει ενός μεγαλεπήβολου σχεδίου που επινόησε και υλοποίησε ο επί πάνω από τέσσερις δεκαετίες διευθυντής του Άγγελος Δεληβορριάς. Το 2000, το ανακαινισμένο αρχικό κτήριο της οδού Κουμπάρη επαναλειτουργεί, μετά από εργασίες χρόνων.
Στο Μουσείο Μπενάκη Ελληνικού Πολιτισμού εκτίθενται αριστουργήματα του ελληνικού πνεύματος από την αρχαιότητα, τους ρωμαϊκούς και βυζαντινούς χρόνους, την περίοδο της φραγκικής και οθωμανικής κυριαρχίας και έως την Επανάσταση του 1821, τα χρόνια της διαμόρφωσης του ελληνικού κράτους, τη Μικρασιατική Καταστροφή και τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Εκτός από την έκθεση των μόνιμων συλλογών, στο πρόγραμμα του Μουσείου Μπενάκη Ελληνικού Πολιτισμού περιλαμβάνονται ελληνικές και διεθνείς εκθέσεις και εκδηλώσεις.
Τέσσερα χρόνια αργότερα, το 2004, χρονιά-ορόσημο για την εξέλιξη του Μουσείου, εγκαινιάζεται το Μουσείο Μπενάκη Ισλαμικής Τέχνης στον Κεραμεικό, το πρώτο μουσείο αποκλειστικά αφιερωμένο στην ισλαμική τέχνη στο δυτικό κόσμο. Περιλαμβάνει τη συλλογή που δημιουργήθηκε από τον Αντώνη Μπενάκη όσο ζούσε ακόμα στην Αίγυπτο και συνεχίστηκε να εμπλουτίζεται όταν εγκαταστάθηκε στην Αθήνα, στην οποία προστέθηκαν άλλες σημαντικές δωρεές, έτσι ώστε να θεωρείται σήμερα μία από τις σημαντικότερες συλλογές διεθνώς.
Την ίδια χρονιά εγκαινιάζεται το πολιτιστικό Μουσείο Μπενάκη / Πειραιώς 138. Ένα βιομηχανικό κτίριο της δεκαετίας του ’60, διαμορφωμένο σε υπερσύγχρονο μουσειακό χώρο, αποτέλεσε έναν από τους βασικούς νέους άξονες πολιτιστικής ανάπτυξης της Αθήνας. Οι εκθεσιακοί χώροι του, που καλύπτουν έκταση 3.000 τ.μ., φιλοξενούν περιοδικές εκθέσεις και πλήθος εκδηλώσεων και πολιτιστικών δράσεων κάθε χρόνο.
Επιπλέον μουσειακά παραρτήματα εμπλουτίζουν τη δυναμική του Μουσείου Μπενάκη: Το Εργαστήριο Γιάννη Παππά, το πρώτο εργαστήριο γλυπτικής ανοιχτό στο κοινό στην Ελλάδα, και η Πινακοθήκη Γκίκα, δωρεά του μεγάλου Έλληνα ζωγράφου Νίκου Χατζηκυριάκου-Γκίκα, η οποία με φροντίδα του Άγγελου Δεληβορριά συναρτάται σε ένα προσωπογραφικό μουσείο του ελληνικού μοντερνισμού.
Από το 2017 λειτουργεί, επίσης, το Μουσείο Μπενάκη Παιχνιδιών, με πυρήνα τη συλλογή της Μαρίας Αργυριάδη, μια από τις καλύτερες της Ευρώπης, με παιχνίδια, βιβλία, ρουχισμό και αντικείμενα παιδικής ηλικίας από όλο τον κόσμο.
Σημαντικά αποκτήματα για την Ελλάδα αποτελούν επίσης η Συλλογή Βαλαδώρου, ένα σπίτι-μουσείο αφιερωμένο στην συλλεκτική δραστηριότητα των δωρητών του, καθώς και η Νηματουργία Μέντης- Αντωνόπουλος, που περιλαμβάνει το σύνολο του εξοπλισμού και των εμπορευμάτων δύο από τις παλαιότερες βιοτεχνικές επιχειρήσεις της χώρας και αποτελεί ένα ζωντανό κύτταρο της τέχνης της μεταξουργίας. Κόσμημα του Μουσείου, αποτελεί, τέλος, η Οικία Patrick και Joan Leigh Fermor στην Καρδαμύλη, δωρεά του ζεύγους προκειμένου να χρησιμοποιηθεί για φιλοξενίες επιστημόνων καθώς και εκπαιδευτικές και ερευνητικές δραστηριότητες.
20°
