20 χρόνια ADAF: Πώς χτίζεις ένα φεστιβάλ θεσμό;

Από την πρώτη διοργάνωση το 2005 έως σήμερα, το Athens Digital Arts Festival μας έχει χαρίσει εκατοντάδες αξέχαστα έργα, περφόρμανς και απρόσμενες συναντήσεις. Με επίκεντρο την πόλη μας, το φεστιβάλ έχει αποτελέσει την μεγαλύτερη πλατφόρμα ανάδειξης κάθε μορφής ψηφιακής τέχνης, αλλά και έναν από τους μακροβιότερους θεσμούς ψηφιακής κουλτούρας. Με τα χρόνια το ADAF έχει εξελιχθεί σε έναν δυναμικό, πολυδιάστατο χώρο δημιουργικότητας και καλλιτεχνικής καινοτομίας, αντανακλώντας το συνεχώς μεταβαλλόμενο τοπίο των ψηφιακών τεχνών και προβάλλοντας νέες καλλιτεχνικές φωνές.

Το ADAF επιστρέφει φέτος με την 20ή επετειακή έκδοσή του, υπό τον τίτλο «Techno(s)cene», που τιμά την ιστορία του και συγχρόνως θέτει τον παλμό για το μέλλον της διοργάνωσης. Αντλώντας έμπνευση από τους όρους τεχνόκαινος (technocene) και τεχνοεπιστήμη (technoscience), το 20ό Athens Digital Arts Festival αντικατοπτρίζει το πώς η τεχνολογία έχει γίνει ένα νέο περιβάλλον, μια κυρίαρχη δύναμη που διαπερνά τις ζωές, τις αντιλήψεις και τις δημιουργικές εκφράσεις μας. Ταυτόχρονα, αναδεικνύει τη μεταμορφωτική δύναμη της τεχνολογίας και της επιστήμης. Το «Techno(s)cene» διερευνά τις διαφορετικές πτυχές και εναλλακτικές προτάσεις –δυστοπικές ή ουτοπικές– εντός αυτών των πεδίων μέσα από τις οπτικές των καλλιτεχνών, είτε είναι άνθρωποι είτε μηχανές AI είτε υβρίδιά τους. Για το ADAF το «Techno(s)cene» αποτελεί μία γιορτή της ίδιας της σκηνής της ψηφιακής τέχνης, των ανθρώπων που συμμετέχουν σε αυτή ως δημιουργοί ή θεατές και καθιστούν το φεστιβάλ μια δυναμική πλατφόρμα ψηφιακού πολιτισμού. Μιλήσαμε με τον ιδρυτή του φεστιβάλ Ηλία Χατζηχριστοδούλου και την καλλιτεχνική διεθύντρια Έλλη-Άννα Περιστεράκη για τα 20 χρόνια του θεσμού, την αποστολή του και το όραμά τους.

Ο Ηλίας Χατζηχριστοδούλου και η Έλλη-Άννα Περιστεράκη για τα 20 χρόνια του Athens Digital Arts Festival (ADAF)

Μπορείτε να μας δώσετε κάποια στοιχεία για το φεστιβάλ και την αποστολή του;

Ηλίας: Ό,τι συνέβη, συνέβη απόλυτα οργανικά, όχι μόνο επειδή βρισκόμαστε σε μια εποχή που οι ψηφιακές τέχνες αναπτύσσονται. Η πορεία του φεστιβάλ έδειξε τα χρώματά του και τη δυναμική του. Πιστεύουμε στην κοινότητα γιατί αλλιώς δεν θα είχαμε φτάσει ως εδώ. Στο φεστιβάλ εκτός από την ομάδα της διοργάνωσης και τους εθελοντές μας –τη ραχοκοκαλιά του ADAF, γιατί πάνω τους βασίζεται ένας μεγάλο μέρος της διοργάνωσης– λειτουργούμε με Open Call, δηλαδή ένα κάλεσμα καλλιτεχνών. Όλοι αυτοί απαρτίζουν την κοινότητα στην οποία αναφέρομαι και μας δείχνουν εμπιστοσύνη. 

Έλλη: Στην Ελλάδα υπάρχει μια δυσκολία στην πρόσβαση σε μέσα και εξοπλισμό, κάτι που από τη φύση του είναι πολύ κοστοβόρο, αλλά από δημιουργικότητα και ταλέντα δεν υστερούμε καθόλου. Μπορεί εσύ να έχεις μια μοναδική ιδέα και να θέλεις μια βοήθεια στην υλοποίηση, στο δημιουργικό, εκτελεστικό, επικοινωνιακό κομμάτι, μια καθοδήγηση – εκεί έρχεται το ADAF που πλέον έχει την απόλυτη γνώση του πώς να παρέχει στους καλλιτέχνες τη στήριξη που αναζητούν, αυτή είναι η αποστολή του. Προβάλλουμε και προωθούμε τους καλλιτέχνες και σε ξένα φεστιβάλ. Μας ενδιαφέρει ό,τι όμορφο έχει να κάνει με την ψηφιακή τέχνη και το υποστηρίζουμε με την καρδιά μας. 

Τι ρίσκα έχετε πάρει για να φτάσετε ως εδώ;

Ηλίας: Το πρώτο ρίσκο ήταν αυτό της επένδυσης του κτιριακού αποθέματος, δηλαδή κάθε χρόνο το φεστιβάλ αλλάζει σημείο διεξαγωγής. Στη διάρκεια της κρίσης υπήρχαν πολλοί χώροι ανοίκιαστοι, τώρα όμως που η Ελλάδα έχει μπει στο προσκήνιο των διεθνών εξελίξεων, το κομμάτι των ακινήτων έχει πολύ μεγάλη ζήτηση κυριολεκτικά δεν μπορείς να βρεις ούτε αποθήκη. Συνεπώς το να ανακαλύψεις τον επόμενο χώρο εμπειρίας της Αθήνας παραμένει μια πρόκληση. Αντίστοιχη πρόκληση είναι ότι καλούμαστε να ανταποκριθούμε απόλυτα σε κάθε καλλιτεχνική και τεχνολογική απαίτηση, καθώς μιλάμε για ένα περιβάλλον απόλυτα ρευστό, συνεχώς αναβαθμιζόμενο και εξελισσόμενο. Εν έτει 2024, δηλαδή, θα παρουσιάσουμε κάτι από το 2025. Θέλουμε να είμαστε μπροστά από την εποχή μας και ο κόσμος να μην αναρωτηθεί μόνο πώς υλοποιείται κάτι τεχνολογικά, αλλά να μείνει στο βάθος του έργου και στην εμπειρία.  

Έλλη: Η χρηματοδότηση είναι επίσης άλλο ένα μεγάλο και ρεαλιστικό ρίσκο. Η αναγνώριση από θεσμικούς φορείς της χώρας σου σου δίνει τη δυνατότητα να έχεις ένα μαξιλάρι ασφαλείας και κατά συνέπεια ένα σίγουρο αισθητικό αποτέλεσμα. Δεν είναι εύκολο να υπάρχεις ανεξάρτητα σαν οργανισμός, γιατί πρακτικά δεν προσφέρουμε ένα τεχνολογικό προϊόν αλλά μια εμπειρία. Για αυτό και όταν λάβαμε το ΕΣΠΑ αισθανθήκαμε πως μπορούμε να πετύχουμε το μέγιστο δυνατό σε αυτό που καλλιεργούμε.

Πώς έχει εξελιχθεί το φεστιβάλ από την ίδρυσή του έως σήμερα;

Ηλίας: Όπως προείπα, το ADAF είναι οι άνθρωποί του και έχει δημιουργήσει μια μεγάλη κοινότητα και ένα τεράστιο όγκο αρχείων, χιλιάδων καλλιτεχνών και μια ακόμα μεγαλύτερη βάση δεδομένων. Έτσι το κράτος μέσω του προγράμματος ΕΠΑνΕΚ μας έδωσε τη δυνατότητα ανάδειξης όλου του ψηφιακού μας αποθέματος, ένα αρχείο προσβάσιμο σε όλους και για πάντα. Αυτό θα αναδείξει όλη την κοινότητα των ψηφιακών καλλιτεχνών, καθώς όταν κάποιος έχει πρόσβαση στο υλικό σου σε γνωρίζει και σε κατανοεί καλύτερα. Αυτό ήρθε για να μείνει οργανικά στα 20 μας χρόνια, μαζί με άλλη ευχάριστη συγκυρία – ένα μόνιμο χώρο για τη διοργάνωση, κάτι σαν το σπίτι του ADAF. 

Έλλη: Έχουμε φτάσει στις 12 κατηγορίες που απαρτίζουν το φεστιβάλ και στο μυαλό μας συνέβησαν όλα πολύ λογικά, γιατί έχει πολύ μεράκι μέσα αυτή η διοργάνωση. Πέραν από τις δράσεις που λαμβάνουν χώρα τις ημέρες του φεστιβάλ, έχουμε έναν συνεχόμενο ενθουσιασμό όλο το χρόνο, δεν σβήνουμε ποτέ. Αυτό το έχουμε βαφτίσει παράλληλες δράσεις, είναι όμως κάτι πολύ παραπάνω. Το φεστιβαλ θα ζήλευε κάποιες από αυτές τις δράσεις, όπως «mapping projections» στη Βουλή των Ελλήνων κλπ.

Τι κάνει το ADAF μοναδικό σε σύγκριση με άλλα φεστιβάλ τέχνης και ψηφιακών τεχνών ανά τον κόσμο;

Ηλίας: Το ADAF είναι ένα πρόγραμμα εξωστρεφές γιατί εμείς είμαστε παιδιά της παρέας και με αυτό τον τρόπο το οικοδομήσαμε από την αρχή. Αυτό μας έχει ευνοήσει πολύ γιατί παρουσιάζουμε πρότζεκτ άλλων φεστιβάλ εδώ και αυτοί μας φιλοξενούν αντίστοιχα στις δικές τους διοργανώσεις. Από την πρώτη στιγμή είχαμε αυτή τη νοοτροπία. Το 2006 για παράδειγμα είχαμε φέρει την Transmediale, ένα από τα μεγαλύτερα φεστιβάλ διεθνώς στην πόλη μας, γιατί μόνο έτσι γίνεται καλύτερος, αν δεν ζηλεύεις. Με αυτό τον τρόπο εκπροσωπείς τη χώρα σου παντού, γίνεσαι μέρος μιας κοινότητας και κερδίζεις πολλές γνώσεις και εμπειρίες. Έχουμε προσκληθεί σε παραπάνω φεστιβάλ από όσα έχουμε φέρει, και αυτό για εμάς είναι μια νίκη, μια αναγνώριση της δουλειάς μας. Η εξωστρεφής δυναμική δεν μένει εκεί όμως, στο παρόν τρέχουμε και 3 ευρωπαϊκά προγράμματα, με διαφορετικές θεματικές και μέσα, προωθώντας με άλλον ένα τρόπο την ελληνική καλλιτεχνική κοινότητα. 

Θέλετε να μοιραστείτε κάποια στιγμιότυπα από προηγούμενες χρονιές του φεστιβάλ που σας έμειναν αξέχαστα;

Έλλη: Το φεστιβάλ του 2018 νομίζω με σημάδεψε και έχω δυσκολία να αναγνωρίσω τι μου άρεσε πιο πολύ από το άλλο. Μπορώ πραγματικά να παίξω σαν ταινία, αν κλείσω τα μάτια μου όλη τη διοργάνωση. Μια εικόνα όμως που δεν θα ξεχάσω ποτέ, είναι τα σκαλιά του Μεγάρου Μουσικής γεμάτα από κόσμο που ετοιμάζεται να μπει στο πάρτι μας, ένα τέκνο πάρτι μόνο με γυναίκες καλλιτέχνιδες. Αυτή η στιγμή μου φάνηκε πολύ συγκινητική γιατι οι ψηφιακές τέχνες είναι ένας ανδροκρατούμενος χώρος, αλλά στο ADAF το έχουμε αντιστρέψει αυτό. Θέλουμε να έχουν βήμα όλοι και δεν μας νοιάζει ποιος είσαι, μόνο η τέχνη σου.

Ηλίας: Νομίζω θα απαντήσω λίγο ανάποδα και θα πω πως πάντα για εμένα το καλύτερο πρότζεκτ είναι το επόμενο πρότζεκτ. Δεν είναι αδυναμία να εκτιμήσω τη στιγμή αλλά η προσδοκία ότι υπάρχει στο μέλλον πάντα κάτι που θα με συνεπάρει. Κάθε φεστιβάλ για μένα είναι σαν ένας εορταστικός διάλογος με συνέχεια στον χρόνο. Σαν το σπίτι μας σε μια γιορτή που έρχονται όλοι σου οι φίλοι. Την εορταστική μας φορεσιά εμεις την φοράμε κάθε χρόνο την άνοιξη και ανυπομονώ να δω κάθε φορά πώς τα μυαλά μας θα πεταλουδίσουν δημιουργικά πάνω από νέες ιδέες. Επίσης εκτιμώ πολύ να τριγυρίζω μέσα στο φεστιβάλ και να βλέπω τα μάτια του κοινού πώς κοιτάζουν τα έργα μας, είναι λυτρωτικό. Περπατάω για αποσυμφόρηση, παρατηρώ μαζί τους και ξεκινάω συζητήσεις, χωρίς φυσικά να ξέρουν ποιος είμαι. Αυτό το feedback είναι το καλύτερο γιατί είναι αληθινό.

Είναι οι Αθηναίοι και γενικά οι Έλληνες ως καλλιτέχνες αλλά και ως κοινό ανοιχτοί και δεκτικοί στον πειραματισμό; Και, πέραν των νέων, πώς προσεγγίζετε τις παλαιότερες γενιές;

Ηλίας: Είμαστε και εμείς όπως και εσείς στην Athens Voice, παιδιά της πόλης, αλλά και συμπορευτές στην 20ετή αυτή πορεία μας. Το φεστιβάλ ανά τα χρόνια έχει αρκετά ετερόκλητο κοινό, κάτι που συμβαίνει γιατί έχουμε κοινό όλων των ηλικιών και γιατί έχουμε κατά κάποιον τρόπο διευρύνει τις ψηφιακές τέχνες. Ακόμα και στα παιδικά εργαστήρια, για παράδειγμα, οι γονείς ενθουσιάζονται πολλές φορές πιο πολύ από τα παιδιά. Αυτό είναι αποτέλεσμα του ότι δεν ερχόμαστε να παρουσιάσουμε μόνο την τεχνολογία, αλλά να βγάλουμε τον άλλο από την καθημερινότητά του και να μεταφερθεί σε μια παράλληλη καθημερινότητα, μια τρομερή εμπειρία. Αντίστοιχα θέλουμε ο μέσος Έλληνας, Αθηναίος και γενικότερα επισκέπτης να αποδαιμονοποιήσει την τεχνολογία και να εξοικειωθεί με τη σκηνή, αλλά φυσικά να προβληματιστεί και όλο αυτό να είναι μια αφορμή για διάλογο. Για αυτό το λόγο φέτος στο open call μας μπορούν να συμμετάσχουν και ψηφιακες μηχανές, όχι μόνο άνθρωποι.

Έλλη: Το να εντυπωσιάσεις το ειδικό κοινό, που έχει αντίστοιχα ειδικό ενδιαφέρον, είναι το πιο εύκολο. Το να μπορεί η εμπειρία να αγγίξει τη γιαγιά μου όμως, δηλαδή να είναι πιο προσωπική, είναι το στοίχημα. Οι εθελοντές μας όμως πραγματικά κάνουν κάθε ξενάγηση μοναδική, γιατί όπως και σε ένα μουσείο άλλο βλέπω αν απλά περάσω μπροστά από ένα έκθεμα, και άλλο αν διαβάσω για αυτό. Στο να διευρύνουμε το κοινό μας, όμως, έχει βοηθήσει φυσικά και η πλατφόρμα ADAF online, μια πρωτοβουλία που ξεκίνησε στον κοβιντ και προβάλλει το φεστιβάλ σε πραγματικό χρόνο. Πλέον με το καθολικά προσβάσιμο αρχείο του ADAF πιστεύω θα πάμε πολλά βήματα παρακάτω. 

Το ADAF έχει μεταμορφώσει πολλές φορές σημεία της πόλης και ολόκληρη την Αθήνα σε μια γιορτή ψηφιακής τέχνης. Με ποιο τρόπο σας εμπνέει η Αθήνα; Ποια κομμάτια αγαπάτε και ξεχωρίζετε;

Ηλίας: Ζούμε σε μία πόλη όπου βγαίνουμε στο μπαλκόνι, με τον ιδιο θαυμασμό που τα μάτια μου βλέπουν το καθρέφτισμα τη κεραίας και του ηλιακού, με τον ίδιο οικείο τρόπο βλέπω την Ακρόπολη. Αυτό το αστικό DNA σου ζεσταίνει την καρδιά με κάποιον τρόπο. Η Αθήνα είναι η πόλη που ζεις όλες τις εμπειρίες και σμιλεύεται συνεχώς σαν ένα μωσαϊκό που σε πυροβολεί από ενδιαφέρουσες στιγμές και πληροφορίες. Έτσι και το ADAF, μέσα στα χρόνια, μεγαλώνει μαζί με την Αθήνα οργανικά. Ο αριθμός που επισκέπτεται την Αθήνα για το ADAF είναι πολύ μεγαλύτερος από ό,τι φαντάζεστε και αυτό είναι μια ευθύνη, που φυσικά μας εξιτάρει κάθε χρόνο όλο και περισσότερο. Για εμάς η φιλοξενία είναι προσωπική υπόθεση. Ενεργοποιούμε νέα σημεία, και μεταμορφώνουμε δημόσιους χώρους και κτήρια συνυφασμένα με κάτι διαφορετικό, όπως η εστία εμπόρων στην πλατεία θεάτρου. Αν και πολλές φορές ένα στενό κάτω από το φεστιβάλ μπορεί να υπάρχει πρόβλημα, επιλέγουμε περιοχές με παραβατικότητα και εξωτερικούς χώρους για να τους δώσουμε μια άλλη χροιά. Η Αθήνα, με λίγα λόγια, είναι η πόλη που δεν θα μπορούσαμε να ζήσουμε χωρίς αυτήν, όσο και αν μας πονάει πολλές φορές.  

Ποια είναι μια ερώτηση που θα θέλατε να σας κάνουν αλλά δεν σας έχουν κάνει ποτέ;

Ηλίας: Πώς βλέπεις το μέλλον του ADAF; Αυτό το οικοδόμημα που ακούσει στο όνομα ADAF το φαντάζομαι να εξελίσσεται με ένα τρόπο συνεχόμενης επαφής με την κοινότητα και με πάμπολλα πρότζεκτ στον δημόσιο χώρο της πόλης. Αυτό για μένα θα ήταν απλά βάλσαμο. 

Έλλη: Εμένα με τρελαίνει όταν με ρωτάνε «Μα καλά δουλεύεις όλο τον χρόνο για 4 ημέρες;». Κανείς δεν φαντάζεται το backstory πίσω από αυτό που παρουσιάζουμε και τον όγκο δουλειάς. Ίσως αυτό θα είχε εξίσου ενδιαφέρον, γιατί προσωπικά θα ήθελα σε κάθε φεστιβάλ να μοιραστώ με τον κόσμο το ταξίδι μας αυτό. Για αυτό το λόγο θα βγάλουμε και ένα ντοκιμαντέρ να δείτε τι ωραία παρέα είμαστε από πίσω!