Σαν σήμερα 18 Ιανουαρίου η περιπέτεια του κρατήρα του Ευφρονίου φτάνει στο τέλος της

Ήταν μία ημέρα σαν σήμερα, 18 Ιανουαρίου το 2008, όταν ο περίφημος κρατήρας του Ευφρονίου, ένα από τα ωραιότερα αγγεία που σώζονται από τους αρχαίους χρόνους, επέστρεψε στη Ρώμη από το Μητροπολιτικό Μουσείο της Νέας Υόρκης. Το αγγείο, δημιούργημα ενός από τους μεγαλύτερους τεχνίτες της Αθήνας των τελών του 6ου π.Χ. αιώνα βρισκόταν εκτεθειμένο στη Νέα Υόρκη από το Νοέμβριο του 1972 όταν αποκτήθηκε από το Μουσείο έναντι του αστρονομικού για την εποχή ποσού των 1.000.000 δολαρίων.

Ο τότε διευθυντής του ΜΕΤ Thomas Hoving το χαρακτήρισε ως «το καλύτερο παράδειγμα του είδους του», «το ωραιότερο ελληνικό αγγείο στον κόσμο»,ενώ είπε επίσης ότι «θα πρέπει να ξαναγράψουν την ιστορία της ελληνικής αγγειογραφίας όταν το εκθέσουμε». Η ιστορία ωστόσο πίσω από την απόκτησή του ωστόσο ήταν πολύ πιο σκοτεινή από αυτή που παρουσιαζόταν.

Τι απεικονίζει ο κρατήρας του Ευφρονίου

 Ο κρατήρας που ιστορείται ήδη στα ομηρικά έπη χρησίμευε για την κράση, τη μίξη δηλαδή του κρασιού με νερό στα αρχαία συμπόσια. Μάλιστα το νερό ήταν λιγότερο σε περιπτώσεις που ο οικοδεσπότης ήθελε να περιποιηθεί φιλικά του πρόσωπα.

Το εξαιρετικής ομορφιάς αγγείο ζωγραφίστηκε από τον Ευφρόνιο, ο οποίος θεωρείται εμπνευστής της τεχνοτροπίας των λεγόμενων Πρωτοπόρων στην αττική αγγειογραφία. Ηταν οι πρώτοι αγγειογράφοι που απέδωσαν το ανθρώπινο σώμα σε διάφορες στάσεις ακολουθώντας ρεύματα που επικρατούσαν την ίδια εποχή στη γλυπτική. Ο Ευφρόνιος ενδιαφέρθηκε ιδιαίτερα για τη λεπτομερή απόδοση της μυολογίας στα σώματα που ζωγράφιζε και η αγάπη του για τη λεπτομέρεια έφτανε μέχρι την απόδοση των βλεφάρων στα μάτια των μορφών του.

Ο κρατήρας αναπαριστά σκηνή του θανάτου του Σαρπηδόνα, όπως την περιγράφει ο Όμηρος στην Ιλιάδα. Ηταν ο γενναίος αρχηγός των Λυκίων, σύμμαχος των Τρώων που χτυπήθηκε θανάσιμα από τον Πάτροκλο. Τον νεκρό ήρωα μαζεύουν από τη μια πλευρά ο Θάνατος και από την άλλη ο Ύπνος, πριν οι εχθροί σκυλεύσουν το σώμα του ενώ ο ψυχοπομπός Ερμής παρακολουθεί.

Ο James R. Mellow έγραφε για το αγγείο στους  ΝΥΤ το 1972: «Το σχέδιο αυτής της τρυφερής σκηνής είναι τόσο απίστευτα φρέσκο και ζωντανό σαν να είχε ζωγραφιστεί μόλις χθες. Διαθέτει όλη τη σπαρταριστή τελειότητα που περιμένει κανείς από τον Πικάσο στις καλύτερες στιγμές του».

Αυτό που κάνει το αγγείο ακόμη πιο μοναδικό είναι το γεγονός ότι πάνω σε αυτό αναγράφεται: «Ευφρόνιος έγραψεν». Πρόκειται για την υπογραφή του καλλιτέχνη που θεωρείται ο μεγαλύτερος ίσως Έλληνας αγγειογράφος.

Πώς το ελληνικό αγγείο έφτασε στο Μητροπολιτικό Μουσείο της Νέας Υόρκης 

Το 1972 ο τότε διευθυντής του Μουσείου, Thomas Hoving, αγόρασε το λεπτουργικό αριστούργημα του Ευφρόνιου έναντι του ποσού των 1 εκατομμυρίων δολαρίων. Συμπρωταγωνιστής του διευθυντή του Μουσείου που έχει χαρακτηριστεί ως «ο καρχαρίας των συλλογών» στην περίεργη υπόθεση απόκτησης του αγγείου ήταν ο 54χρονος τότε, γερμανικής καταγωγής επιμελητής ελληνικής και ρωμαϊκής τέχνης του Μητροπολιτικού Μουσείου Τέχνης, Dietrich von Bothmer. Η είδηση αυτή έσκασε σαν βόμβα τόσο στον Τύπο όσο και στους ειδικούς καθώς επρόκειτο για ένα από τα σημαντικότερα αποκτήματα στην ιστορία του μουσείου.

Οι ΝΥΤ έγραφαν την περίοδο εκείνη: «Η επίσημη εκδοχή είναι ότι το αγγείο βρισκόταν σε ιδιωτική συλλογή στην Ευρώπη από την περίοδο πριν από τον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο, αν και δεν εξηγείται πώς διέφυγε την προσοχή των επιμελών κλασικών μελετητών. Σύμφωνα με τον Bothmer, δεν υπάρχει καμία νύξη για το αγγείο, καμία αναφορά σε αυτό σε όλη τη σχετική βιβλιογραφία. Ο αέρας μυστικότητας που περιβάλλει την αγορά, υποστηρίζουν, είναι απαραίτητος επειδή ο πρώην ιδιοκτήτης αποτελεί πιθανή πηγή μελλοντικών αποκτήσεων.

»Ο Bothmer παραδέχεται μόνο ότι την περασμένη άνοιξη ένας έγκριτος, ανώνυμος έμπορος ρώτησε διακριτικά αν το ΜΕΤ θα ενδιαφερόταν να εξετάσει ένα ελληνικό αγγείο “συγκρίσιμο” με τον κρατήρα του Λούβρου “και σε καλύτερη κατάσταση“. Για έναν ειδικό στην ελληνική αγγειογραφία, η προσφορά ήταν σαν να ρωτούσε έναν επιμελητή ζωγραφικής αν θα ενδιαφερόταν να αποκτήσει έναν μέχρι τώρα άγνωστο Ρέμπραντ» σημείωνε το δημοσίευμα.

Ωστόσο οι ιταλικές αρχές ήδη από τότε ξεκίνησαν να υποψιάζονται ότι το συγκεκριμένο αγγείο ήταν προϊόν λαθρανασκαφής και γρήγορα άρχισαν τον αγώνα για τη διεκδίκησή του. Ο δρόμος για να φτάσει το αγγείο παρανόμως στα χέρια του ΜΕΤ ήταν περιπετειώδης. Διασώθηκε αρχικά από τους Ετρούσκους που συνέλεγαν αρχαία ελληνικά αντικείμενα και στη συνέχεια εξαφανίστηκε για χιλιάδες χρόνια κάτω από το χώμα. Τελικά ανευρέθη από αρχαιοκάπηλους στην ιταλική πόλη Cerveteri, μία πόλη που είναι γνωστή για τους συλημένους αρχαίους τάφους της.

Οι tombaroli, οι Ιταλοί αρχαιοκάπηλοι, εντόπισαν κάποιους από αυτούς τους τάφους το 1971 και έτσι ήρθαν ξανά στο φως δύο αγγεία του Ευφρονίου, ο περίφημος κρατήρας αλλά και ένας πανέμορφος κύλικας που απεικονίζει τον Ηρακλή και τον Ανταίο.

Ο κρατήρας κατέληξε μέσα από τα κυκλώματα αρχαιοκαπηλίας στη Νέα Υόρκη και στις προθήκες του Μητροπολιτικού Μουσείου. Ο κύλικας όμως θρυμματίστηκε κατά λάθος από έναν Ελβετό αστυνομικό, που πήρε μέρος στην επιδρομή των αρχών σε αποθήκες της Γενεύης.

Σε αυτές τις αποθήκες έκρυβε την πολύτιμή του λεία ο Τζιάκομο Μέντιτσι, ο αρχαιοκάπηλος που έδινε μερικά από τα καλύτερά του κομμάτια στον Robert Hecht. Ήταν ο Αμερικανός έμπορος που πούλησε τον κρατήρα στο Μητροπολιτικό Μουσείο.  Ο Hecht είχε συλληφθεί στην Ιταλία και στην Τουρκία με την κατηγορία ότι αγόραζε αρχαιότητες που είχαν ανασκαφεί παράνομα, αλλά οι κατηγορίες τελικά αποσύρθηκαν. Η τουρκική κυβέρνηση, ωστόσο, τον είχε κηρύξει persona non grata. 

Ο επαναπατρισμός του ανεκτίμητου αριστουργήματος στη Ρώμη

Τελιικά, το Φεβρουάριο του 2006 το ΜΕΤ ήρθε σε συμφωνία με την Ιταλική κυβέρνηση για την επιστροφή του κρατήρα του Ευφρονίου και 19 ακόμη αντικειμένων, καθώς ο τότε διευθυντής του, Philipe de Montebello, είχε πειστεί πως ήταν «πολύ πιθανό» ο κρατήρας να είχε κλαπεί  από έναν ετρουσκικό τάφο. Κατόπιν δικαστικής απόφασης ο κρατήρας επέστρεψε στην Ιταλία στις 18 Ιανουαρίου 2008 και από τότε εκτίθεται μόνιμα στη Villa Giulia στη Ρώμη. 

Με πληροφορίες από: «Ο χαμένος κρατήρας: To επικό κυνήγι ενός ανεκτίμητου αριστουργήματος» του Βέρνον Σίλβερ και «Αρχαιοκαπηλία και εμπόριο αρχαιοτήτων» του Ανδρέα Αποστολίδη

Γεγονότα σαν σήμερα - 18 Ιανουαρίου

350 – Ο στρατηγός Μαγνέντιος εκθρονίζει το Ρωμαίο αυτοκράτορα Κώνστα και αυτοανακηρύσσεται αυτοκράτορας.
532 – Καταστέλλεται η Στάση του Νίκα στην Κωνσταντινούπολη.
1126 – Ο αυτοκράτορας Χουιτσόνγκ παραιτείται από το θρόνο της Κίνας υπέρ τoυ γιου του, Τσιντσόνγκ.
1486 – Ο βασιλιάς Ερρίκος Ζ΄ της Αγγλίας παντρεύεται την Ελισάβετ της Υόρκης, κόρη του Εδουάρδου Δ΄.
1535 – Ο Ισπανός κατακτητής Φρανθίσκο Πιθάρρο ιδρύει τη Λίμα, πρωτεύουσα του Περού.
1562 - Ο Πάπας Πίος Δ΄ ανοίγει και πάλι τη Σύνοδο του Τρέντο για την τρίτη και τελευταία περίοδο συνεδριάσεων.
1701 – Ο Φρειδερίκος Α΄ στέφει τον εαυτό του βασιλιά της Πρωσίας.
1778 – Ο Τζέιμς Κουκ γίνεται ο πρώτος γνωστός Ευρωπαίος που ανακαλύπτει τα νησιά της Χαβάης, τα οποία ονομάζει «νησιά Σάντουιτς».
1823 – Το Ναύπλιο ορίζεται ως έδρα της ελληνικής κυβέρνησης.
1871 – Ο Γουλιέλμος Α΄ της Γερμανίας ανακηρύσσεται Γερμανός αυτοκράτορας στην Αίθουσα των Κατόπτρων στο Ανάκτορο των Βερσαλλιών (Γαλλία), προς το τέλος του Γαλλοπρωσικού Πολέμου. Ο Γουλιέλμος είχε ήδη τον τίτλο του Γερμανού αυτοκράτορα από το Σύνταγμα της 1ης Ιανουαρίου του 1871, αλλά είχε διστάσει να αποδεχθεί τον τίτλο.
1911 – Ο Γιουτζίν Ιλάι προσνηώνεται στο κατάστρωμα του USS Pennsylvania, που ναυλοχούσε στον κόλπο του Σαν Φρανσίσκο, πραγματοποιώντας την πρώτη προσνήωση αεροπλάνου πάνω σε πλοίο.
1913 - Α΄ Βαλκανικός πόλεμος: Ο ελληνικός στόλος νικά τον οθωμανικό στη ναυμαχία της Λήμνου, εξασφαλίζοντας τα νησιά του Βορείου Αιγαίου για την Ελλάδα.
1919 - Α΄ Παγκόσμιος Πόλεμος: αρχίζει η Σύνοδος Ειρήνης του Παρισιού στο ανάκτορο των Βερσαλλιών στη Γαλλία.
1919 - Ο Ιγκνάτσι Γιαν Παντερέφσκι γίνεται πρωθυπουργός της πρόσφατα ανεξάρτητης Πολωνίας.
1945 - Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος: Απελευθέρωση της Κρακοβίας, στην Πολωνία, από τον Κόκκινο Στρατό.
1953 – Η Ελένη Σκούρα γίνεται η πρώτη Ελληνίδα που εκλέγεται βουλευτής.
1965 – Η Αλίκη Βουγιουκλάκη και ο Δημήτρης Παπαμιχαήλ παντρεύονται στους Δελφούς.
1967 - Ο Άλμπερτ ΝτεΣάλβο, ο «στραγγαλιστής της Βοστώνης», καταδικάζεται σε ισόβια κάθειρξη για πολυάριθμα εγκλήματα.
1974 - Υπογράφεται συμφωνία μεταξύ της ισραηλινής και της αιγυπτιακής κυβέρνησης, δίνοντας τέλος στις συγκρούσεις στο αιγυπτιακό μέτωπο του πολέμου του Γιομ Κιπούρ.
1976 - Λιβανέζοι χριστιανοί πολιτοφύλακες σκοτώνουν τουλάχιστον 1000 άτομα στη Βηρυτό.
1977 – Οι επιστήμονες εντοπίζουν ένα άγνωστο μέχρι τώρα βακτήριο που αποτελεί την αιτία για τη «νόσο των λεγεωνάριων».
1977 – Γίνεται στο Σίδνεϊ το καταστροφικότερο σιδηροδρομικό ατύχημα στην ιστορία της Αυστραλίας, στο οποίο 83 άνθρωποι χάνουν τη ζωή τους.
1978 – Το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων κρίνει τη Βρετανία ένοχη για κακομεταχείριση κρατουμένων στις φυλακές της Βόρειας Ιρλανδίας, ωστόσο δεν της επιρρίπτει κατηγορίες για βασανιστήρια.
1989 – Μέλη της τρομοκρατικής οργάνωσης 17Ν τραυματίζουν τον αντεισαγγελέα του Αρείου Πάγου Παναγιώτη Ταρασουλέα έξω από το σπίτι του.
1991 – Το Ιράκ επιβεβαιώνει την επίθεση με πυραύλους που εξαπέλυσε εναντίον του Ισραήλ.
1992 – Ο IRA αναλαμβάνει την ευθύνη για την έκρηξη βόμβας σε λεωφορείο με οικοδόμους, που δούλευαν για το βρετανικό στρατό στο Μπέλφαστ, με αποτέλεσμα να σκοτωθούν οκτώ άτομα.
1993 – Διπλή επίθεση κατά του Ιράκ εξαπολύουν οι ΗΠΑ, καταρρίπτοντας ιρακινό αεροσκάφος και βομβαρδίζοντας τη Βαγδάτη.
1996 – Ο Κώστας Σημίτης εκλέγεται πρωθυπουργός της Ελλάδας με 86 ψήφους έναντι 75 του Άκη Τσοχατζόπουλου, στο δεύτερο γύρο της ψηφοφορίας της Κοινοβουλευτικής Ομάδας του ΠΑΣΟΚ.
1997 – Ο Μπορτζ Ούσλαντ από τη Νορβηγία είναι ο πρώτος άνθρωπος, που διασχίζει μόνος του και χωρίς βοήθεια την Ανταρκτική.

Γεννήσεις σαν σήμερα - 18 Ιανουαρίου

1689 – Μοντεσκιέ, Γάλλος συγγραφέας και φιλόσοφος
1743 – Λουί-Κλωντ ντε Σαιν Μαρτέν, Γάλλος φιλόσοφος
1815 – Κόνσταντιν φον Τίσεντορφ, Γερμανός θεολόγος
1841 - Εμμανυέλ Σαμπριέ, Γάλλος συνθέτης
1848 - Ιοάν Σλάβιτς, Ρουμάνος συγγραφέας
1867 - Ρουμπέν Νταρίο, Νικαραγουανός συγγραφέας
1871 - Βενιαμίν, Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως
1876 - Ρίχαρντ Χέλμαν, Γερμανός επιχειρηματίας
1880 – Πάουλ Έρενφεστ, Αυστριακός φυσικός
1881 – Γκαστόν Γκαλιμάρ, Γάλλος εκδότης
1892 – Όλιβερ Χάρντι, Αμερικανός ηθοποιός
1898 - Γεράσιμος Σταματελάτος, Έλληνας ζωγράφος
1904 – Κάρι Γκραντ, Άγγλος ηθοποιός
1911 - Βασίλειος Βασίλιεβιτς Κοϊνάς, Ουκρανός πιλότος
1914 – Γιάννης Παπαϊωάννου, Έλληνας συνθέτης και μουσικός
1915 – Βασίλης Τσιτσάνης, Έλληνας τραγουδοποιός
1925 - Ζιλ Ντελέζ, Γάλλος φιλόσοφος
1928 - Αλεξάντερ Γκομέλσκι, Ρώσος προπονητής καλαθοσφαίρισης
1931 - Αντρέ Πίτερς, Βέλγος ποδοσφαιριστής
1935 - Πιέτερ Αρμπνόρι, Αλβανός πολιτικός
1940 - Ίβα Τζανίκι, Ιταλίδα τραγουδίστρια
1947 - Αργύρης Μπακιρτζής, Έλληνας τραγουδιστής
1948 - Θωμάς Μπακαλάκος, Έλληνας συνθέτης
1949 – Φιλίπ Σταρκ, Γάλλος βιομηχανικός σχεδιαστής
1950 - Ζιλ Βιλνέβ, Καναδός οδηγός αγώνων
1954 – Τεντ Ντιμπιάσι, Αμερικανός παλαιστής
1955 – Κέβιν Κόστνερ, Αμερικανός ηθοποιός
1964 – Έφη Θώδη, Ελληνίδα τραγουδίστρια
1969 – Ντέιβ Μπατίστα, Αμερικανός παλαιστής
1971 – Ζοζέπ Γκουαρδιόλα, Ισπανός ποδοσφαιριστής
1984 – Γιάννης Δρυμωνάκος, Έλληνας κολυμβητής
1984 - Μακότο Χασέμπε, Ιάπωνας ποδοσφαιριστής
1987 – Γρηγόρης Μάκος, Έλληνας ποδοσφαιριστής
1987 - Στέφαν Φιλίποβιτς, Μαυροβούνιος τραγουδιστής
1988 – Αναστάσιος Κίσσας, Κύπριος ποδοσφαιριστής
2001 - Τόμας Ράτζι, Ιταλός κιθαρίστας στο συγκρότημα maneskin

Θάνατοι σαν σήμερα - 18 Ιανουαρίου

350 - Κώνστας, Ρωμαίος αυτοκράτορας
474 – Λέων Α΄, Βυζαντινός αυτοκράτορας
1174 - Βλαδίσλαος Β΄, βασιλιάς της Βοημίας
1221 - Θεοδώριχος Α΄, μάργραβος του Μάισσεν
1254 - Ερρίκος Α΄, βασιλιάς της Κύπρου
1367 – Πέτρος Α΄, βασιλιάς της Πορτογαλίας
1411 - Ιάκωβος της Μοραβίας, βασιλιάς της Γερμανίας
1547 - Πιέτρο Μπέμπο, Ιταλός καρδινάλιος
1586 - Μαργαρίτα της Πάρμας, δούκισσα της Φλωρεντίας
1849 - Πανούτσος Νοταράς, Έλληνας πολιτικός
1849 - Ιούλιος φον Έσσλιν, Γερμανός τραπεζίτης
1862 – Τζον Τάιλερ, 10ος πρόεδρος των Η.Π.Α.
1873 – Έντουαρντ Μπούλβερ-Λύττον, Άγγλος συγγραφέας
1890 - Αμεδαίος, βασιλιάς της Ισπανίας
1896 - Γερμανός, Αρχιεπίσκοπος Αθηνών και πάσης Ελλάδος
1898 - Χένρι Λίντελ, Άγγλος φιλόλογος
1903 - Ευάγγελος Κουσουλάκος, Έλληνας δημοσιογράφος και ποιητής
1908 - Έντμουντ Κλάρενς Στέντμαν, Αμερικανός ποιητής και κριτικός
1919 - Λουδοβίκος Βίκτωρ, αρχιδούκας της Αυστρίας
1936 – Ράντγιαρντ Κίπλινγκ, Βρετανός συγγραφέας
1956 - Κωνσταντίνος Τουσιάδης, Έλληνας δικηγόρος και νομάρχης
1957 - Μάρκος Δράκος, Κύπριος αγωνιστής
1963 - Έντουαρντ Τσαρλς Τίτσμαρς, Άγγλος μαθηματικός
1968 - Γεώργιος Φραγκουδάκης, Έλληνας πολιτικός
1974 - Γεώργιος Καστανίδης, Έλληνας δικηγόρος και πολιτικός
1977 - Άγγελος Αγγελίδης, Έλληνας πολιτικός
1984 - Παναγιώτης Γλιγλής, Έλληνας πολιτικός
1984 – Βασίλης Τσιτσάνης, Έλληνας τραγουδοποιός
1989 – Μπρους Τσάτουιν, Άγγλος συγγραφέας
1997 - Αντριάνα Κασελότι, Αμερικανίδα ηθοποιός
1997 – Πολ Τσόνγκας, Αμερικανός πολιτικός
1998 - Νταν Γεωργιάδης, Έλληνας προπονητής ποδοσφαίρου
2003 – Εντ Φαρχάτ, Αμερικανός παλαιστής
2005 - Φίλιπ Τζόνσον, Αμερικανός αρχιτέκτονας
2016 - Μισέλ Τουρνιέ, Γάλλος συγγραφέας