Πολιτισμος

Σαν σήμερα, 14 Νοεμβρίου, πεθαίνει ο Λόρδος Έλγιν - Ποιος ήταν ο άνθρωπος που έκλεψε τα Γλυπτά του Παρθενώνα

Πέθανε κυνηγημένος από τους δανειστές λόγω χρεών

Σαν σήμερα: Στις 14 Νοεμβρίου 1841 πεθαίνει ο Λόρδος Έλγιν - Ποιος ήταν ο άνθρωπος που έκλεψε τα Γλυπτά του Παρθενώνα

Σαν σήμερα 14 Νοεμβρίου, το 1841 πεθαίνει ο Τόμας Μπρους, ο 7ος Κόμης του Έλγιν, ή αλλιώς ο Λόρδος Έλγιν. Βρετανός στρατιωτικός, πολιτικός και συλλέκτης έργων τέχνης, που το όνομά του παραμένει άρρηκτα συνδεδεμένο με την Ελλάδα. Το 1803 και το 1812 αφαίρεσε από τον Παρθενώνα πολυάριθμα γλυπτά και τα μετέφερε στην Βρετανία. Τα γνωστά και ως «Ελγίνεια Μάρμαρα».

Τα Γλυπτά του Παρθενώνα στο Βρετανικό Μουσείο© EPA/FACUNDO ARRIZABALAGA

Ποιος ήταν ο Λόρδος Έλγιν;

Ο Τόμας Μπρους, 7ος κόμης του Έλγιν και 11ος κόμης του Κινκάρντιν (Thomas Bruce, 7th Earl of Elgin and 11th of Kincardine), όπως είναι το πλήρες όνομά του, γεννήθηκε στις 20 Ιουλίου 1766 στο Μπλούμχολ της κομητείας Φάιφ της Σκωτίας. Έλαβε τη θέση του μεγαλύτερου του αδερφού Γουίλιαμ Ρόμπερτ, 6ος κόμης, το 1771, όταν ήταν μόλις πέντε ετών.

Το 1785 κατατάχθηκε στον βρετανικό στρατό, όπου και έφτασε μέχρι τον βαθμό του υποστράτηγου. Το 1790 εξελέγη εκπρόσωπος των Λόρδων στη Σκωτία, σε μια θέση όπου παρέμεινε ως το 1807. Η εκλογή του αυτή, τον ώθησε να ακολουθήσει μια διπλωματική καριέρα ως πρέσβης στις Βρυξέλλες και στο Βερολίνο (1795), κατά τη διάρκεια της πρώτης περιόδου του πολέμου κατά της Γαλλίας.

Στις 11 Μαρτίου 1799, παντρεύτηκε την Μαίρη Νίσμπετ, λίγο πριν οριστεί πρέσβης στην Κωνσταντινούπολη. Με την κόρη και κληρονόμο του Ουίλιαμ Χάμιλτον Νίσμπετ απέκτησε τέσσερα παιδιά.

Η διπλωματική καριέρα του Λόρδου Έλγιν

Το 1791, ο Λόρδος Έλγιν στάλθηκε ως έκτακτος απεσταλμένος στην Αυστρία, όσο ο Σερ Ρόμπερτ Κιθ (διπλωμάτης και πολιτικός στη Βουλή των Κοινοτήτων) ήταν άρρωστος. Στην συνέχεια πήγε στις Βρυξέλλες, στην Πρωσία μέχρι που ορίσθηκε πρέσβης στην Οθωμανική Αυτοκρατορία.

Εκείνη την περίοδο ο Ναπολέων Βοναπάρτης εξέταζε το ενδεχόμενο να αποπειραθεί να εισβάλει στη Βρετανία αλλά τελικά δε θα το πράξει. Αντιθέτως εισβάλει στην Αίγυπτο αποσπώντας την από την τουρκική κυριαρχία, γεγονός που εξοργίζει τους Τούρκους, που διακόπτουν τις διπλωματικές σχέσεις με τη Γαλλία και κηρύσσουν πόλεμο. Η Βρετανία βρίσκει ότι αυτή είναι μια πρώτης τάξεως στιγμή να διορίσει πρέσβη στην Τουρκία. Και το όνομα αυτού, Λόρδος Έλγιν.

Ο Λόρδος Έλγιν παρέμεινε πρέσβης στην Οθωμανική Αυτοκρατορία μεταξύ 1799 και 1803 και έδειξε μεγάλη επιδεξιότητα και ενέργεια στην εκπλήρωση μιας δύσκολης αποστολής: την επέκταση της βρετανικής επιρροής κατά τη διάρκεια της σύγκρουσης μεταξύ Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και Γαλλίας.

Η κλοπή των Γλυπτών του Παρθενώνα από τον Έλγιν

Κατά την διάρκεια των Ναπολεόντειων πολέμων, που ο Λόρδος Έλγιν τέθηκε πρεσβευτής του Οθωμανού σουλτάνου, ο αρχιτέκτονας Τόμας Χάρισον τού μίλησε για τα θαύματα της ελληνικής αρχιτεκτονικής και γλυπτικής. Τον προέτρεψε να χρησιμοποιήσει την προνομιακή του θέση για να πάρει στα χέρια του σχέδια και αντίγραφα των μεγάλων μνημείων της Ελλάδας. Η γνωριμία των δύο είχε γίνει στη Σκωτία το 1796, όταν ο Έλγιν έχτισε ένα μέγαρο υπό την καθοδήγηση του Χάρισον.

Τα Γλυπτά του Παρθενώνα στο Βρετανικό Μουσείο © EPA/FACUNDO ARRIZABALAGA

Ο Έλγιν συμφώνησε με τον Χάρισον και συγκρότησε μια ομάδα έξι καλλιτεχνών και τεχνιτών από την Ιταλία με επικεφαλής τον ζωγράφο, Τζιοβάνι Λουζιέρι. Ο αρχικός σκοπός του ήταν να λάβει εκμαγεία από διάφορα μνημεία για να διακοσμήσει την έπαυλή του στη Σκωτία. Η απόφαση για την αφαίρεση μαρμάρων, ελήφθη από τον Φίλιπ Χαντ, εφημέριο του Έλγιν και έναν από τους αντιπροσώπους του στην Αθήνα.

Η ομάδα που είχε συγκροτήσει ο Έλγιν στην Αθήνα χρειάστηκε 6 μήνες για να λάβει άδεια εισόδου στην Ακρόπολη. Όταν στήθηκαν οι σκαλωσιές για την μελέτη και την δημιουργία αντιγράφων των μνημείων, έφτασαν οι φήμες για προετοιμασία στρατιωτικής δράσης των Γάλλων έναντι της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Ο Τούρκος κυβερνήτης διέταξε την ομάδα του Έλγιν να κατέβει από την Ακρόπολη, καθώς πλέον η πρόσβαση στο ιστορικό μνημείο είχε απαγορευτεί.

21 Δεκεμβρίου 1961: Εργάτες ξεφορτώνουν ένα τμήμα της ζωφόρου του Παρθενώνα πριν το στερεώσουν στον τοίχο της νέας αίθουσας με τα «Ελγίνεια Μάρμαρα» του Βρετανικού Μουσείου στο Λονδίνο © Keystone/Getty Images

Το φιρμάνι και ο διαμελισμός των Γλυπτών

Ο Έλγιν με την επιρροή που είχε αποκτήσει στην οθωμανική διοίκηση, κατάφερε να αποσπάσει το 1801 από τον Καϊμακάμη Σεγούτ Αβδουλάχ ένα έγγραφο (το περιβόητο φιρμάνι). Αυτό θα επέτρεπε στους ανθρώπους του Έλγιν να ενεργήσουν ανασκαφές γύρω από την Ακρόπολη.

Το φιρμάνι που έλαβε αμφισβητείται, αφού η επίσημη ελληνική εκδοχή υποστηρίζει πως ο Λόρδος ουδέποτε παρέλαβε επίσημη άδεια, αλλά παράφρασε μία επιστολή του Καϊμακάμη, όπου κανονικά αναγραφόταν ότι δινόταν ανεπίσημη χάρη στα συνεργεία να σχεδιάσουν, να λάβουν εκμαγεία και να διενεργήσουν ανασκαφή γύρω από τα θεμέλια του Παρθενώνα, που ίσως βρισκόταν θαμμένη κάποια επιγραφή ή ανάγλυφο, με τον όρο ότι δεν θα έβλαπταν με κανένα τρόπο οποιοδήποτε μνημείο στον λόφο της Ακρόπολης.

Από το 1801 έως το 1804 τα συνεργεία του Έλγιν δρούσαν στην Ακρόπολη, προκαλώντας σημαντικές ζημιές στα γλυπτά και το ίδιο το μνημείο, αποσπώντας και διαμελίζοντας ένα σημαντικό μέρος (περίπου το ήμισυ) από το σωζόμενο γλυπτό διάκοσμο του Παρθενώνα, μαζί με ορισμένα αρχιτεκτονικά μέλη, όπως ένα κιονόκρανο κι ένα σπόνδυλο από κίονα.

Τα Γλυπτά συσκευάζονταν σε κιβώτια και μεταφέρονταν δια θαλάσσης στην Αγγλία. Το 1802 φορτώθηκαν τα πρώτα 12 κιβώτια στο ιδιόκτητο ιστιοφόρο του Έλγιν «Μέντωρ». Το πλοίο, όμως, βυθίστηκε στον Αβλέμονα των Κυθήρων και χρειάστηκαν δύο χρόνια για την ανέλκυσή τους. Η μεταφορά των ανεκτίμητης αξίας μνημείων έγινε προχείρως, με αποτέλεσμα πολλά από αυτά να υποστούν σοβαρές ζημιές, χειροτερεύοντας την κατάστασή τους.

Τα Γλυπτά του Παρθενώνα στο Βρετανικό Μουσείο © EPA/FACUNDO ARRIZABALAGA

Η επιστροφή του Έλγιν στην Αγγλία

Το 1803, κρατήθηκε αιχμάλωτος στην Γαλλία, όταν παραβιάστηκε η συνθήκη της Αμιένης, και τρία χρόνια μετά επέστρεψε στην Αγγλία. Το κλίμα για τον ίδιο δεν ήταν θετικό, καθώς είχε γίνει αντικείμενο αρνητικής κριτικής από συμπατριώτες του για τη μεταφορά των ελληνικών Γλυπτών. Κατηγορήθηκε ως κλέφτης και βάνδαλος, που με αθέμιτα μέσα πήρε στην κατοχή του μνημεία πολιτισμού για δικό του όφελος.

Το 1807, ο Έλγιν προκάλεσε σκάνδαλο, όταν κατηγόρησε τη σύζυγό του για μοιχεία και την έσυρε στα δικαστήρια, απαιτώντας από τον εραστή της ένα μεγάλο χρηματικό ποσό. Χώρισε τον επόμενο χρόνο και ξαναπαντρεύτηκε το 1810 με την Ελίζαμπεθ Τάουνσεντ, με την οποία απέκτησε 7 παιδιά.

Η πώληση των Γλυπτών στο Βρετανικό Μουσείο

Ο Έλγιν όμως είχε χάσει την περιουσία του. Τα τεράστια ποσά που δαπάνησε για την ομάδα του στην Ακρόπολη, την μεταφορά των Γλυπτών και τις δωροδοκίες προς τους Τούρκους αξιωματούχους, τον ανάγκασαν να πουλήσει τη συλλογή με τα ανεκτίμητα Μάρμαρα του Παρθενώνα στο Βρετανικό Μουσείο.

Η βρετανική κυβέρνηση αγόρασε τα γλυπτά στο ποσό των 35.000 βρετανικών λιρών, περίπου 500.000 δολάρια σε σημερινή χρηματική αξία. Η απόφαση της αγοράς ελήφθη με μικρή πλειοψηφία, αφού 82 άτομα δήλωσαν υπέρ αυτής και 80 κατά. Τα Γλυπτά βρίσκονται στο Βρετανικό Μουσείο μέχρι σήμερα.

Τα χρέη ανάγκασαν τον Λόρδο Έλγιν να πουλήσει τα Γλυπτά του Παρθενώνα στο Βρετανικό Μουσείο © ΜΑΡΚΟΣ ΧΟΥΖΟΥΡΗΣ / EUROKINISSI

Ο Τόμας Μπρους, 7ος Κόμης του Έλγιν, πέθανε στις 14 Νοεμβρίου 1841 στη Γαλλία, όπου ζούσε τα τελευταία χρόνια της ζωής του για να αποφύγει τους δανειστές του.

Τι συνέβη σαν σήμερα, 14 Νοεμβρίου

Γεγονότα

1821: Ολοκαύτωμα της Κασσάνδρας: Οι Οθωμανοί καταπνίγουν την επανάσταση στην Κασσάνδρα της Χαλκιδικής.
1862: Αμερικανικός Εμφύλιος Πόλεμος: Ο πρόεδρος Αβραάμ Λίνκολν εγκρίνει το σχέδιο του στρατηγού Άμπροζ Μπέρνσαϊντ να καταληφθεί το Ρίτσμοντ (Βιρτζίνια), πρωτεύουσα των Συνομόσπονδων Πολιτειών της Αμερικής.
1863: Με τη Συνθήκη του Λονδίνου, η Αγγλία παραχωρεί τα Επτάνησα στην Ελλάδα.
1889: Η πρωτοποριακή δημοσιογράφος Νέλι Μπλάι (γνωστή και ως Ελίζαμπεθ Κόχραν) ξεκινά μια επιτυχημένη προσπάθεια να ταξιδέψει σε όλο τον κόσμο σε λιγότερο από 80 ημέρες. Θα ολοκληρώσει το ταξίδι σε 72 ημέρες.
1896: Ισχυρή καταιγίδα σε Αθήνα και Πειραιά με τραγικό απολογισμό 61 νεκρούς και μεγάλες καταστροφές (Πλημμύρα του Αγίου Φιλίππου).
1918: Η Τσεχοσλοβακία γίνεται δημοκρατία.
1921: Ιδρύεται το Κομμουνιστικό Κόμμα Ισπανίας.
1940: Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος: Το Κόβεντρι βομβαρδίζεται από τους Γερμανούς. Ο καθεδρικός ναός του Κόβεντρι καταστρέφεται σχεδόν εντελώς.
1941: Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος: Το βρετανικό αεροπλανοφόρο Αρκ Ρόαγιαλ βυθίζεται μετά τον τορπιλισμό του από το γερμανικό υποβρύχιο U-81 στις 13 Νοεμβρίου.
1969: Πρόγραμμα Απόλλων: Η NASA εκτοξεύει το Απόλλων 12, τη δεύτερη επανδρωμένη αποστολή στη Σελήνη.
1970: Η Σοβιετική Ένωση εισέρχεται στον Διεθνή Οργανισμό Πολιτικής Αεροπορίας, καθιστώντας τα ρωσικά την τέταρτη επίσημη γλώσσα του οργανισμού
1970: Η πτήση 932 της Southern Airways συντρίβεται στη Δυτική Βιρτζίνια, με 75 θύματα.
1970: Πολιτικά κόμματα "νέου τύπου" θα δημιουργηθούν στην πορεία προς τον "κοινοβουλευτισμό", όπως προβλέπει νομοσχέδιο της χούντας που δίνεται στη δημοσιότητα.
1971: Ο Μάρινερ 9 εισέρχεται σε τροχιά γύρω από τον Άρη.
1973: Στο Ηνωμένο Βασίλειο, η πριγκίπισσα Άννα παντρεύεται τον Μαρκ Φίλιπς στο Αββαείο του Ουέστμινστερ.
1973:Αρχίζει η εξέγερση του Πολυτεχνείου στην Αθήνα, μία μαζική εκδήλωση λαϊκής αντίθεσης στη στρατιωτική δικτατορία στην Ελλάδα.
1975: Η Ισπανία, το Μαρόκο και η Μαυριτανία υπογράφουν συμφωνία για τη Δυτική Σαχάρα.
1977: Από πυρκαγιά σε ξενοδοχείο της Μανίλας στις Φιλιππίνες, βρίσκουν το θάνατο 47 άτομα.
1979: Ο Πρόεδρος των ΗΠΑ, Τζίμι Κάρτερ, δίνει εντολή στις αμερικανικές τράπεζες να δεσμεύσουν τις καταθέσεις του Ιράν, που ανέρχονταν σε πολλά δισεκατομμύρια δολάρια.
1980: Εκδηλώνεται επιτυχές πραξικόπημα στη Γουινέα-Μπισσάου. Ο Νίνο Βιέιρα καταλαβάνει την εξουσία, ανατρέποντας το Λουίς Καμπράλ.
1982: Έπειτα από περιορισμό 11 μηνών,
απελευθερώνεται ο Λεχ Βαλέσα, ηγέτης της «Αλληλεγγύης» στην Πολωνία.
1983: Οι πρώτοι αμερικανικοί πύραυλοι Κρουζ φτάνουν στη Βρετανία εν μέσω διαμαρτυριών από ειρηνιστές.
1984: Στο Ελ Σαλβαδόρ, η κυβέρνηση απορρίπτει σχέδιο των ανταρτών για κατάπαυση του πυρός.
1985: Η πρώτη ανακάλυψη των φουλερένιων ανακοινώνεται στο περιοδικό «Nature».
1988: Η Οργάνωση για την Απελευθέρωση της Παλαιστίνης ανακηρύσσει αυτόνομο παλαιστινιακό κράτος.
1989: Ο Μάνος Χατζιδάκις ιδρύει την «Ορχήστρα των Χρωμάτων».
1990: Έπειτα από 28 ημέρες, λαμβάνει τέλος η μεγαλύτερη εξέγερση κρατουμένων στα ελληνικά χρονικά στις φυλακές Κορυδαλλού (19 κρατούμενοι καταφέρνουν να αποδράσουν).
1991: Ύστερα από 13 χρόνια στην εξορία, επιστρέφει στην Καμπότζη ο Βασιλιάς Νοροντόμ Σιχανούκ.
1991: Οι ΗΠΑ και η Βρετανία κατηγορούν επίσημα δύο Λίβυους, που πιστεύουν, ότι είναι αξιωματούχοι των μυστικών υπηρεσιών της Λιβύης, για την τοποθέτηση βόμβας στο αεροσκάφος της "Panamerican" που εξερράγη πάνω από το Λόκερμπι της Σκοτίας, το 1988.
1993: Δημοψήφισμα στο Πουέρτο Ρίκο αποβαίνει αρνητικό για την ένταξή του στις ΗΠΑ, ως 51η πολιτεία.
1995: Η Γερμανία εγκρίνει την έκδοση στη Σιγκαπούρη του Νικ Λίσον, οι δραστηριότητες του οποίου είχαν προκαλέσει τη χρεοκοπία της βρετανικής τράπεζας "Μπάρινγκς".
1997: Στην Αλβανία, πάνω από 30 χιλιάδες άτομα παρακολουθούν την κηδεία των σορών 52 προσφύγων, που είχαν πνιγεί στην Αδριατική, όταν ιταλικά πολεμικά σκάφη βομβάρδισαν το πλοίο, που τους μετέφερε.
2000: Το Βατικανό αναγνωρίζει τη γενοκτονία των Αρμενίων.
2000: Ανακαλύπτονται 3 νέα είδη λεμούριου στη Μαδαγασκάρη.
2000: Το Μαυροβούνιο καταργεί το δηνάριο.
2000: Κυκλοφορεί ο φυλλομετρητής ιστοσελίδων Netscape Navigator έκδοση 6.0.
2001: Δυνάμεις της Βόρειας Συμμαχίας καταλαμβάνουν την πρωτεύουσα Καμπούλ στο Αφγανιστάν.
2002: Το Ιράκ αποδέχεται άνευ όρων το ψήφισμα του ΟΗΕ για την επιστροφή των επιθεωρητών στο έδαφός του, για τον έλεγχο του οπλοστασίου και τον αφοπλισμό του.
2003: Έπειτα από τρεις δεκαετίες βίας, ανακοινώνεται άνευ όρων κατάπαυση του πυρός από τους αυτονομιστές της Κορσικής.
2003: Ανακαλύπτεται ο αστεροειδής «Σέντνα» (90377 Sedna).
2006: Το Κοινοβούλιο της Νότιας Αφρικής νομιμοποιεί του γάμους μεταξύ των ατόμων του ίδιου φύλου.
2008: Ινδικό διαστημικό όχημα προσεδαφίζεται στη Σελήνη.
2015: Τρομοκρατικό χτύπημα στο θέατρο Μπατακλάν στο Παρίσι από Ισλαμιστές προκαλώντας το θάνατο σε 153 και 200 τραυματίες πολίτες.