Πινελιές 2022, ανταύγειες 2023

Τελευταίο απόγευμα της χρονιάς. Κατηφορίζω τη Βασιλίσσης Σοφίας αποφασισμένος να κάνω αυτό που αποφεύγω εδώ και καιρό: να επισκεφθώ την ανακαινισμένη Πινακοθήκη (τέως Αλεξάνδρου Σούτσου, νυν Ιδρύματος Νιάρχου).

Δεν ξέρω για εσάς, αλλά για μένα η Πινακοθήκη είναι μια από τις καταφυγές μου. Ένα από τα σημεία της πόλης και του λεκανοπεδίου που λειτουργούν σαν σημείο ανάσας, όπως η σακούλα στη φάση κρίσης πανικού, όπως ο φορτιστής, ένα σημείο αναφοράς. Ένα λεπτό μπροστά στο κεφάλι του Χριστού του Παρθένη ισοδυναμεί με ώρες αναζήτησης και αυτοβελτίωσης. Λίγα λεπτά μπροστά στον Γεώργιο Ιακωβίδη, τον Νικηφόρο Λύτρα, τον Γιάννη Τσαρούχη, τον Γιάννη Μόραλη ή τον Δημήτρη Μυταρά μου λένε τόσες ιστορίες για όλους εμάς που δύσκολα χωρούν σε ένα βιβλίο.

Μπήκα στον ανακαινισμένο χώρο που αναδύει μυρωδιά καινουργίλας (στο υπόγειο η καινουργίλα έχει τη γεύση χρώματος και βερνικιού) παρότι ουσιαστικά δεν έχει αλλάξει η δομή και η λογική της «παλαιάς» Πινακοθήκης. Εύκολη και λογική η χρονική διαδοχή ανά όροφο. Αναρωτιέμαι αν υπήρχε ζωγραφική στην Ελλάδα πριν την ίδρυση του νέου Ελληνικού κράτους. Αναρωτιέμαι αν υπάρχει κάποιο κριτήριο στον αριθμό των έργων ανά καλλιτέχνη που να μη σχετίζεται με τη διαθεσιμότητά τους στη συλλογή της Πινακοθήκης αλλά με τη σχετική σημασία τους στην εξέλιξη της ζωγραφικής στην Ελλάδα. Βλέπω την εξέλιξη συγκεκριμένων καλλιτεχνών στο χρόνο, τη χαλάρωση της πινελιάς τους, τις αλλαγές στην τεχνική τους κοκ αλλά όλα αυτά επειδή είμαι περίεργος και όχι επειδή κάτι με καθοδηγεί ή με παροτρύνει να το κάνω. Αναρωτιέμαι τι είναι αυτό που χωρίζει τη στυλιζαρισμένη πινελιά του μεγάλου ατσαλάκωτου δασκάλου, του Γιάννη Μόραλη, από την πυκνή, ατίθαση και σκοτεινή πινελιά του Γιώργου Μπουζιάνη, να είναι οι διαφορετικές σχολές ή η προσωπικότητα του καθενός… Ο 3ος όροφος, αυτός που είναι αφιερωμένος στη σύγχρονη ζωγραφική και εικαστική μου είναι και ο πιο δύσκολος να παρακολουθήσω. Η τοποθέτηση των έργων δεν με βοηθάει να απαντήσω κάποια από αυτές τις απορίες μου.

Τα έργα είναι εξαιρετικά. Ένα προς ένα. Τόσο από τεχνική όσο και από ιστορική άποψη, το καθένα έχει να πει πολλά. Αλλά το σύνολο, η παράθεση των αξιόλογων έργων δεν μου είπε μια (ή και περισσότερες) ιστορία, δεν με ταξίδεψε, δεν μου είπε ένα αφήγημα που να με παρασέρνει σε κάποιους δρόμους. Και υπάρχουν τόσες ιστορίες να ειπωθούν μέσα από τη ζωγραφική. Ιστορίες που σχετίζονται με τα διεθνή κινήματα, τις κοινωνικές και πολιτικές εξελίξεις, ιστορίες που αφορούν το φως, το σκοτάδι και τις σκιές, τις κυρίαρχες τάσεις, τη σχολή του Μονάχου (το πλαίσιο μέσα στο οποίο αυτή μεγαλούργησε και το ρόλο Ελλήνων καλλιτεχνών), τη σχολή του Παρισιού αλλά και την εξέλιξη του κοινωνικού ιστού, την εξέλιξη και τη διαμόρφωση της σύγχρονης ελληνικής κοινωνίας, την τροφή και την οικογένεια γύρω από το τραπέζι, τη θάλασσα το ψάρεμα και τη ναυτοσύνη, το πέρασμα από το φέσι και τη φουστανέλα στον κορσέ και το κολάρο και από εκεί στην πολυχρωμία των 70s και τη σημερινή καθημερινότητα.

Δεν ξέρω αν αυτά και πολλά άλλα είναι διαθέσιμα μέσα από κάποιο app ή μέσα από οργανωμένη ξενάγηση. Θα τα αναζητήσω σε επόμενη εκδρομή μου εκεί. Για την ώρα μου έμεινε η αίσθηση του ασύνδετου, η γεύση των χαμένων ευκαιριών, η ηχώ των ιστοριών που δεν ειπώθηκαν.

Η μόνιμη έκθεση (δυτικοί καλλιτέχνες) στο υπόγειο μου θύμισε συλλογή πλούσιου φιλοτεχνου συλλέκτη που αγοράζει ότι βρει και ό,τι μπορεί. Χωρίς λογική, χωρίς ιεράρχηση, χωρίς… κάποιο κυρίαρχο αφήγημα. Αν μου έλειψε κάτι εκεί (πέρα από τη σήμανση) ήταν οι τιμές των έργων στο χρηματιστήριο της τέχνης ώστε να φουσκώσει λίγο το εγω του φιλοτεχνου συλλέκτη επενδυτή.

Όσο για την προσωρινή έκθεση (του Γιάννη Παρθένη), μεγάλο μέρος της αποτελείται από έργα της μόνιμης έκθεσης που έχουν μεταφερθεί εκεί και απαιτείται επιπλέον εισιτήριο για την επίσκεψη. Σκέφτηκα να ζητήσω να δω μόνο τα έργα της μόνιμης έκθεσης που είχαν μεταφερθεί εκεί και για τα οποία πλήρωσα εισιτήριο αλλά αποφάσισα να μην το κάνω…χρονιάρα μέρα!

Στην είσοδο, η λαϊκή αγορά του Παναγιώτη Τέτση, μου θυμίζει πόσο μπορεί να σε ταξιδέψει η μαγική παλέτα ενός δάσκαλου, τεχνίτη, εμπνευσμένου καλλιτέχνη. Είπαμε, η πρώτη ύλη είναι εξαιρετική, αλλά η επεξεργασία και παρουσίαση…πάσχει.

Δεν μπορώ να μη σχολιάσω το κτίριο, ένα κτίριο που ανακαινίστηκε εκ βάθρων και δόθηκε στο κοινό το 2021. Ακόμα ψάχνω να βρω κάτι θετικό πέραν του καφέ και του νέου κήπου με την παρουσία του υγρού στοιχείου. Θεαματικές διαφάνειες και μεγάλες όμορφες ξύλινες ράμπες, ενεργειακή απόδοση από το παρελθόν και –έξω από το κτίριο– ενημερωτική επιγραφή σκάνδαλο με ενημέρωσε ότι η ανακαίνιση του κτιρίου, έργο ΕΣΠΑ με συγχρηματοδότηση Ελλάδας και ΕΕ, είχε ως κύριο στόχο την προστασία του περιβάλλοντος. Τα τσιμέντα γελάνε ακόμα. Τελείωσε η ντροπή.

Μπροστά στην εκτυλισσόμενη κλιματική κρίση, έχει αναδειχθεί η ανάγκη εξοικονόμησης ενέργειας σε συνδυασμό με τη στροφή στην καθαρή ενέργεια, ως μερικά από τα πλέον προφανή και άμεσα μέτρα. Κτίρια μηδενικών ή σχεδόν μηδενικών εκπομπών, φωτοβολταϊκά ενσωματωμένα στις διαφανείς επιφάνειες, αβαθής γεωθερμία, αντλίες θερμότητας, γενναία μέτρα εξοικονόμησης στο κέλυφος του κτιρίου είναι μερικά από τα μέτρα που εισάγει πλέον ο ενεργοβόρος κατασκευαστικός τομέας σε σπίτια, γραφεία, κτίρια δημόσιας χρήσης. Θα περίμενε κανείς, ένα κτίριο που δίνεται στο κοινό το 2021, να παίξει έναν εμβληματικό ρόλο σε αυτό τον τομέα, όπως και κάθε κτίριο δημόσιας χρήσης. Από ενεργειακής πλευράς, η ανακαινισμένη πινακοθήκη μας δείχνει τι δεν πρέπει να κάνουμε, πώς πρέπει να μην κάνουμε τα πράγματα. Κρίμα. Υπάρχουν λύσεις που μπορούν να εφαρμοστούν και τώρα (φωτοβολταϊκά στη στέγη και τις ελεύθερες επιφάνειες, εικονική αυτοπαραγωγή κοκ). Είναι στο χέρι της νέας διεύθυνσης να δημιουργήσει τη σύνδεση τέχνης και περιβάλλοντος στην πράξη.

Επειδή η τέχνη πρέπει να είναι στην πρωτοπορία, πρέπει να μας ταξιδεύει.