Πολιτισμος

To μέλλον των Επιστημών στη Ρωσία

Στη σημερινή Ρωσία βρίσκουμε όλα τα χαρακτηριστικά της κρατικής παρέμβασης στις Επιστήμες και την αναπόφευκτη σχετική οπισθοδρόμηση που την ακολουθεί

Ο ρωσο-ουκρανικός πόλεμος, οι δυσκολίες όμως για τη ρωσική επιστήμη και το brain drain.

Ο William of Ockham (1287 – 1347) έγραφε: «Δεν πρέπει να υποθέτουμε περισσότερα από τα απαραίτητα». Και στην περίπτωση της απολυταρχικής στροφής της ρωσικής ηγεσίας, έχουμε περισσότερα από αρκετά για να στηρίξουμε έλλογα μια υπόθεση σχετικά με το μέλλον της ρωσικής επιστήμης.

Η Ρωσία έχει μακρά παράδοση στις Επιστήμες και έχει να επιδείξει σημαντικούς επιστήμονες με τεράστια προσφορά στην ανθρωπότητα[1]. Δυστυχώς, όμως, στη σημερινή Ρωσία θα δούμε όλα τα χαρακτηριστικά της κρατικής παρέμβασης στις Επιστήμες και, φυσικά, όλη τη σχετική οπισθοδρόμηση. Η Επιστήμη ανθίζει σε περιβάλλον ελευθερίας, αφού απαιτεί δοκιμές, διόρθωση λαθών, ελεύθερη διακίνηση ιδεών και μηδενικό κρατικό παρεμβατισμό στην έρευνα και τις επιστημονικές θεωρήσεις. Μπορούμε, λοιπόν, να αναμένουμε συγκεκριμένες εξελίξεις, όπως το brain drain, η απομόνωση της ρωσικής επιστημονικής κοινότητας, η άνθιση της ψευδο-επιστήμης, η διχοτόμηση της επιστημονικής μεθόδου, οι κινήσεις τεχνολογικού εντυπωσιασμού και η υποχώρηση της βασικής έρευνας που δεν έχει ωφελιμιστικά χαρακτηριστικά.

Ήδη, φαίνεται ότι θα υπάρξει σημαντική διαρροή επιστημόνων προς τη Δύση. Σύμφωνα με μια εκτίμηση, περίπου 200.000 Ρώσοι έχουν φύγει από τη χώρα τους μετά την εισβολή στην Ουκρανία, πολλοί εκ των οποίων είναι επιστήμονες και εξειδικευμένο τεχνικό προσωπικό[2]. Ακόμα και αυτοί που μένουν όμως στην Ρωσία, αντιμετωπίζουν σοβαρές δυσκολίες για να δημοσιεύσουν τις ερευνητικές τους δουλειές εκτός ρωσικών επιστημονικών εντύπων, αφού η ρωσική κυβέρνηση αλλά και τα Δυτικά επιστημονικά έντυπα ορθώνουν εμπόδια στις επιστημονικές τους δημοσιεύσεις[3].

Οι δυσκολίες όμως για την ρωσική επιστήμη δεν σταματούν εδώ. Εδώ και καιρό διαφαίνεται στη Ρωσία ότι η ψευδο-επιστήμη είναι ανεξέλεγκτη, ενώ η χώρα αυτή παραμένει εδώ και καιρό, μια από τις κύριες πηγές ψευδών ειδήσεων, σύμφωνα με επίσημες πηγές της Ευρωπαϊκής Ένωσης[4].

Προφανέστατα, η Δημόσια Υγεία θα υποχωρήσει, αφού οι Ρώσοι Πολίτες δεν θα έχουν πρόσβαση στις παγκόσμιες ιατρικές εξελίξεις που σημειώνονται με ραγδαίους ρυθμούς. Κάτι τέτοιο έγινε εμφανές από τα αμφισβητούμενης αξιοπιστίας στοιχεία που παρουσίασε το ρωσικό εμβόλιο κατά της COVID-19, με αποτέλεσμα να μην έχει αδειοδοτηθεί ως σήμερα για χρήση στην Ευρωπαϊκή Ένωση[5]. Είναι, λοιπόν, σαφές ότι η τεχνολογία στην Ρωσία λαμβάνει σημαντικά κονδύλια και ακολουθεί την Επιστημονική Μέθοδο σε θέματα Άμυνας και Διαστήματος, αλλά υστερεί μεθοδολογικά σε θέματα που άπτονται της Δημόσιας Υγείας. Αυτό το φαινόμενο, το είδαμε να λαμβάνει χώρα σε ολοκληρωτικά καθεστώτα και θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ως αυτό της «Διχοτόμησης της Επιστημονικής Μεθόδου», ας μου επιτραπεί ο νεολογισμός. Δηλαδή, σε επιστημονικά ζητήματα που σχετίζονται με την άμυνα και τη διαστημική τεχνολογία, το καθεστώς ακολουθούσε την Μέθοδο της παγκόσμιας επιστημονικής κοινότητας. Αντιθέτως, σε ζητήματα όπως η Ιατρική, η Γεωπονική και άλλα που δεν σχετίζονταν με την ισχύ του καθεστώτος αλλά με την ευμάρεια του απλού πολίτη η επιστημονική μέθοδος αγνοούνταν προς όφελος ψευδο-επιστημονικών θεωριών όπως αυτές του T.D. Lysenko[6].

Τα απολυταρχικά καθεστώτα ενδιαφέρονται κυρίως για την προβολή αμυντικής ισχύος τους έναντι και του εσωτερικού αλλά και του εξωτερικού τους ακροατηρίου. Έτσι, ακολουθούν με επιμέλεια τις εξελίξεις στον τομέα αυτό. Αντιθέτως, αφήνουν στη μοίρα της αγυρτείας την Βιολογία, την Ιατρική, τη Γεωπονική και τις Επιστήμες Υγείας, αφού έχουν άλλες προτεραιότητες για τις τεχνολογικές και ερευνητικές τους δαπάνες. Παρενθετικά, ιδιαίτερης μνείας χρήζει και η διάκριση Επιστήμης και Τεχνολογίας. Παρά τη συγγένειά τους, αυτές οι δύο δραστηριότητες είναι διαφορετικές σε πολλαπλά επίπεδα. Η Τεχνολογία είναι οι πρακτικές εφαρμογές της Επιστήμης, ενώ η τελευταία δεν έχει απαραιτήτως εφαρμογή σε πρακτικά ζητήματα. Τα ολοκληρωτικά καθεστώτα τείνουν να ασχολούνται με εφαρμογές των επιστημών που έχουν πρακτικό όφελος ειδικά σε θέματα άμυνας και ισχύος. Αντιθέτως, δεν βλέπουν κάποιον ιδιαίτερο λόγο να ασχοληθούν με την «καθαρή» μη πρακτική Επιστήμη. Το αποτέλεσμα είναι η οπισθοδρόμηση της έρευνας σε μακροχρόνιο επίπεδο. Και αυτό διότι η επιστημονική πρόοδος επιτυγχάνεται σε περιβάλλον με επαρκή εχέγγυα ελευθερίας των επιστημόνων, ώστε να δοκιμάζουν τις θεωρίες τους ακόμα και αν αυτές δεν είναι αρεστές στην κρατούσα πολιτική κατάσταση, που ενίοτε αρνείται και τις επιστημονικές εξελίξεις που λαμβάνουν χώρα εκτός του καθεστώτος.

Η «άρνηση της Δύσης», που καιρό τώρα καλλιεργείται στη ρωσική κοινωνία, θα απομονώσει τους Ρώσους Επιστήμονες από τις εξελίξεις στον τομέα τους και θα προκαλέσει μακροχρόνια οπισθοδρόμηση στην βασική έρευνα[7]. Αντιθέτως, στη Ρωσία το επόμενο χρονικό διάστημα θα δούμε προσπάθειες εντυπωσιασμού της παγκόσμιας κοινότητας με τρομακτικά τεχνολογικά «επιτεύγματα» ενδεικτικά της ανασφάλειας που διακατέχει τους ηγέτες τέτοιων καθεστώτων[8].

Είναι προφανές ότι η ολοκληρωτική στροφή στην πολιτική κατάσταση στη Ρωσία θα έχει δραματικές συνέπειες στην Επιστήμη της χώρας σε ποσοτικό επίπεδο, σε ποιοτικό επίπεδο αλλά και σε επίπεδο προσανατολισμού της Επιστήμης. Οι απλοί πολίτες της Ρωσίας θα βιώσουν ξανά την απομόνωση από τις διεθνείς εξελίξεις αλλά και την σκληροπυρηνική στροφή της κυβέρνησής τους προς τον απομονωτισμό. Κατά τη γνώμη πολλών, η παγκόσμια επιστημονική κοινότητα οφείλει να κρατήσει ανοιχτούς τους διαύλους επικοινωνίας με τη ρωσική επιστημονική κοινότητα, κυρίως σε θέματα που άπτονται κρίσιμων για τον πληθυσμό εξελίξεων, όπως η Ιατρική και η Βιολογία[9]. Αντιθέτως, χρειάζεται ιδιαίτερη προσοχή σε επιστημονικές ανταλλαγές που σχετίζονται με θέματα αμυντικής τεχνολογίας, στα οποία τα απολυταρχικά καθεστώτα επωφελούνται από την ερευνητική δουλειά που γίνεται στις Δημοκρατίες. Επίσης, οφείλουμε να σημειώσουμε την συντεταγμένη προσπάθεια της Κυβέρνησης Biden να προσελκύσει λαμπρά μυαλά από τη Ρωσία μέσω χορήγησης βίζας στις ΗΠΑ, αλλά και την σαφέστατη άρνηση πολλών επιστημόνων της Δύσης να διακόψουν τις ερευνητικές τους δουλειές, που γίνονται σε συνεργασία με ρώσους συναδέλφους τους[10].

Η τακτική των ανοικτών διαύλων στις επιστημονικές κοινότητες θα στηρίξει όσους ρώσους επιστήμονες επιθυμούν να σταθούν όρθιοι στην πλημμυρίδα κρατικού παρεμβατισμού και ψευδο-επιστήμης που προβλέπεται να έρθει το επόμενο δύσκολο διάστημα. Το να περάσει το σύνολο της Ρώσικης κοινωνίας στην «απέναντι όχθη» μόνο δεινά μπορεί να επιφέρει στην παγκόσμια κοινότητα. Η εισβολή στην Ουκρανία, θα έχει βαρείες και μακροχρόνιες αρνητικές συνέπειες στην πρόοδο των Επιστημών στη Ρωσία, με ό,τι αυτό συνεπάγεται για τη ζωή του απλού Ρώσου Πολίτη. Τέλος, θα πρέπει να σημειωθεί ότι οι Δημοκρατίες μας οφείλουν να προστατευτούν από τον καταιγισμό ψευδο-επιστήμης που εδώ και καιρό εκπορεύεται από τη Ρωσία.

Αναφορές