Το ΥΠΠΟΑ για την Κλιματική Αλλαγή και την Πολιτιστική Κληρονομιά

Πλημμύρες, καύσωνες, ξηρασία, η κλιματική κρίση είναι εδώ και οι επιπτώσεις της εμφανίζονται πλέον με μεγαλύτερη συχνότητα και ένταση. Πώς μπορούν, λοιπόν, να προστατευθούν οι αρχαιολογικοί χώροι, τα μουσεία αλλά και οι επισκέπτες τους και οι εργαζόμενοι σ’ αυτά; Τι ενέργειες χρειάζεται να γίνουν για την θωράκισή τους και τη δική μας ασφαλή περιήγηση βραχυπρόθεσμα, λ.χ. σε καύσωνα ή σε περιπτώσεις σφοδρών βροχοπτώσεων, αλλά και μακροπρόθεσμα, σε μια χώρα που διαθέτει περισσότερους από 300 παράκτιους και ενάλιους αρχαιολογικούς χώρους;

Αν και, όπως τονίστηκε στη συνέντευξη τύπου που πραγματοποιήθηκε στο ΥΠΠΟΑ τη Δευτέρα 29 Νοεμβρίου «μέχρι σήμερα δεν έχει καταγραφεί συστηματικός κίνδυνος για κάποιο συγκεκριμένο μνημείο ή για κάποιο στοιχείο της πολιτιστικής κληρονομιάς που να αποδίδεται στην κλιματική κρίση», οι προκλήσεις που δημιουργούν τα ακραία καιρικά φαινόμενα και η πρόληψή τους αναφέρθηκε ότι έχουν μπει από το 2018 στους σχεδιασμούς του υπουργείου.

«Πρέπει να δούμε την κλιματική αλλαγή και τις επιπτώσεις της στην πολιτιστική κληρονομιά ως ένα οριζόντιο φαινόμενο, το οποίο επηρεάζει και διάφορες άλλες πολιτικές […] και με ολιστικά σχέδια» δήλωσε η υπουργός Πολιτισμού Λίνα Μενδώνη κατά την παρουσίαση των συμπερασμάτων της σχετικής ομάδας εργασίας του ΥΠΠΟΑ. Μια συνάντηση που ανέδειξε μία σειρά από δράσεις που εξελίσσονται και συγκλίνουν ώστε να συγκροτηθεί το Εθνικό Σχέδιο Δράσης - Πολιτιστική Κληρονομιά και Κλιματική Αλλαγή.

Προγράμματα ΥΠΠΟΑ για προστασία μνημείων από κλιματική αλλαγή

Τα έργα για την θωράκιση των αρχαιολογικών χώρων με προϋπολογισμό περίπου €32.000.000, που χρηματοδοτούνται από το Ταμείο Ανάκαμψης και είχαν ανακοινωθεί τον περασμένο Ιούνιο, είναι ένας από τους πυλώνες αυτού του σχεδιασμού. Παράλληλα, έως το τέλος του 2023, η Διεύθυνση Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων (ΔΙΠΚΑ) του ΥΠΠΟΑ προχωρά στην κατάρτιση διαχειριστικών σχεδίων για 15 από τους 18 αρχαιολογικούς χώρους που περιλαμβάνονται στον Κατάλογο Μνημείων Παγκόσμιας Κληρονομιάς, σύμφωνα και με τις προτεραιότητες της ΟΥΝΕΣΚΟ που έχει ιεραρχήσει και την συγκεκριμένη παράμετρο της κλιματικής κρίσης. Πρόκειται για έργα ενταγμένα στο τρέχον ΕΣΠΑ με προϋπολογισμό € 1.400.000. «Μέχρι το 2030 θα υπάρξουν σχέδια και για άλλους αρχαιολογικούς χώρους. Σε τελευταία ανάλυση, κάποια στιγμή θα πρέπει για κάθε αρχαιολογικό χώρο και για κάθε μουσείο να υπάρχει ένα ξεχωριστό διαχειριστικό σχέδιο» ανάφερε η Λίνα Μενδώνη επισημαίνοντας επιπλέον την αξία της καταγραφής σε μία ηλεκτρονική, κεντρική πλατφόρμα των παρατηρήσεων που συνδέονται με τις επιπτώσεις της κλιματικής κρίσης.

Η ΔΙΠΚΑ τον τελευταίο καιρό υλοποιεί και μια μελέτη ωρίμανσης για την εκπόνηση ολοκληρωμένου σχεδίου διαχείρισης κινδύνων για τους αρχαιολογικούς χώρους των Μυκηνών, της Τίρυνθας, της Ακρόπολης των Αθηνών και της Μονής Δαφνίου. Σε ότι αφορά στην Ακρόπολη πρόκειται για σχέδιο διαχείρισης κινδύνου μετεωρολογικών φαινομένων, σε συνεργασία με το Εθνικό Αστεροσκοπείο και το Πολυτεχνείο. Μείζον ζήτημα εδώ αποτελούν, βέβαια, και τα υδραυλικά έργα. Όπως διευκρίνισε η επικεφαλής της ΔΙΠΚΑ, Έλενα Κουντούρη, ολοκληρώθηκε η πρώτη φάση και τώρα «τρέχει» η σύνδεση του όλου συστήματος με τον μεγάλο αγωγό στην οδό Αποστόλου Παύλου.

Εθνικό Σχέδιο Δράσης «Πολιτιστική Κληρονομιά και Κλιματική Αλλαγή»

Αναφερόμενη στις βασικές αρχές του Εθνικού Σχεδίου Δράσης «Πολιτιστική Κληρονομιά και Κλιματική Αλλαγή», η υπουργός Πολιτισμού υπογράμμισε ότι διαπερνούν όλες τις πολιτικές που διασταυρώνονται με την προστασία της Πολιτιστικής Κληρονομιάς, δηλαδή του χωροταξικού και πολεοδομικού σχεδιασμού, της προστασίας του περιβάλλοντος, της προσαρμογής και του μετριασμού των επιπτώσεων στην Κλιματική Αλλαγή και της Πολιτικής Προστασίας. Στάθηκε, δηλαδή, στη σημασία της συνεργασίας με συναρμόδια υπουργεία και φορείς, αλλά και στην ολιστική αντιμετώπιση του ζητήματος μέσα από έναν προγραμματισμό που δεν θα είναι ξεκομμένος από τις ευρωπαϊκές και τις εθνικές πολιτικές.

Το σχέδιο έχει ορίζοντα υλοποίησης το 2050, με ενδιάμεσους στόχους ανά 5ετία, και δράσεις που έχουν εξειδικευτεί μέχρι το 2030. «Αυτό το οποίο είναι σημαντικό από τα συμπεράσματα της Επιτροπής είναι ότι ενδεχομένως το Υπουργείο Πολιτισμού να χρειαστεί να αναθεωρήσει και θεσμικά κάποια από τα ισχύοντα σήμερα δεδομένα. Ενδεχομένως να χρειαστεί, καθώς μελετάται κάθε επιμέρους χώρος και κάθε περιοχή, να επανεξεταστεί και να επαναξιολογηθεί το όριο των ζωνών προστασίας, διότι πλέον θα συνεκτιμηθούν και άλλοι παράγοντες» σημείωσε χαρακτηριστικά.

Τα συμπεράσματα της Ομάδας Εργασίας του ΥΠΠΟΑ για την Κλιματική Αλλαγή

Ο πρόεδρος της διεπιστημονικής ομάδας εργασίας και καθηγητής Φυσικής Περιβάλλοντος στο ΕΚΠΑ, Κώστας Καρτάλης διευκρίνισε ότι «Η επιτροπή συγκροτεί τα κριτήρια μέσα από τα οποία θα γίνεται αυτή η αναθεώρηση των ζωνών προστασίας, τα οποία μπορεί να είναι η τρωτότητα της περιοχής, η έκθεσή της στον κλιματικό κίνδυνο, η ευαισθησία της, η ένταση της τρωτότητας, και, φυσικά, η υπάρχουσα υποδομή σε ό,τι αφορά στην αντιμετώπιση του φυσικού κινδύνου. Είναι αναγκαίο ο κλιματικός κίνδυνος, επίσης, να συμπεριληφθεί ως μία παράμετρος για την έγκριση περιβαλλοντικών όρων σε δραστηριότητες και έργα, και για τη διατύπωση γνωμοδοτήσεων σε μελέτες και έργα που περιέχονται στο Υπουργείο Πολιτισμού».

Ποιες κρίνονται ως τρωτές περιοχές; Η επιτροπή δεν εξέτασε αυτό το θέμα, που προβλέπεται να καταγραφεί σε επόμενη φάση. Πάντως, μέρη όπως η Αρχαία Ολυμπία, η Κρήτη και η νότια Ελλάδα –όπου η θερμική επιβάρυνση είναι μεγαλύτερη –, αλλά και χώροι που βρίσκονται κοντά σε ρέματα που δεν έχουν διευθετηθεί ή που έχουν καλυφθεί πρέπει να θεωρούνται σαφώς ευάλωτες.

Η δουλειά της επιτροπής στοιχίζεται πίσω από φυσικούς κινδύνους που επηρεάζουν τα μνημεία και τους χώρους που τα περιβάλλουν (δασικές πυρκαγιές, ακραίες καταιγίδες, άνοδος της στάθμης της θάλασσας, ξηρασία, καύσωνας) και στο να καταγράψει τα βήματα που πρέπει να δρομολογηθούν έτσι ώστε το υπουργείο να έχει μία αποτελεσματική πολιτική ως προς την αντιμετώπισή τους.

Από τις ενδιαφέρουσες διαπιστώσεις της, πάντως, ήταν το ότι τα σχέδια για την κλιματική αλλαγή που καταρτίστηκαν από τις περιφέρειες της χώρας στη μεγάλη τους πλειοψηφία αγνόησαν την πολιτιστική κληρονομιά! «Τα σχέδια θα πρέπει να διακρίνονται ανάλογα με τον κίνδυνο και την περιοχή, με άλλα λόγια δεν υπάρχει ένα σχέδιο φασόν που μπορεί να εφαρμοστεί σε όλες τις περιοχές. Όποιες περιοχές ή χώρες ακολούθησαν αυτήν την τακτική, απέτυχαν, γιατί ο κλιματικός κίνδυνος διαφοροποιείται στον χώρο, στον χρόνο, και σε ό,τι αφορά στον κίνδυνο αυτόν καθ’ εαυτόν» τόνισε ο Κώστας Καρτάλης.