Σκέψεις με αφορμή τον πίνακα «Καρδερίνα» του Carel Pietersz Fabritius, που σκοτώθηκε στην έκρηξη της πυριτιδαποθήκης της Ντελφτ σαν σήμερα, 12 Οκτωβρίου 1654.
«Τίποτε άλλο, να μην κοιτάξει τίποτε άλλο. Ο μικρός πίνακας είναι μπροστά του, αιχμαλωτισμένος, δεμένος θα ‘λεγες από την όρασή του, που προσέχει και καταβροχθίζει όλες τις λεπτομέρειες, όπως και το ίδιο το πουλί είναι δεμένο –πολύ προσεχτικά είναι αλήθεια– σε ένα δακτύλιο, που μπορεί και γλιστράει στη μετάλλινη βέργα όπου γαντζώθηκε με τα νύχια των ποδιών του (ασάλευτο πουλί, ξέροντας τα όρια της τάχα ελευθερίας του, έχοντας ήδη χτυπήσει συχνά με τα φτερά του τον αέρα, το χώρο που του χρησιμεύει για κλουβί, έχοντας ίσως αποδεχτεί τη μοίρα του, τώρα πια, προσεχτικό μολαταύτα, έτοιμο να αμυνθεί, με το ανορθωμένο του κεφάλι να διαγράφεται καθαρά, σαν έκτυπο, πάνω στον αχνοκίτρινο τοίχο, στο κάτω μέρος του οποίου, λίγο προς τα δεξιά, εκεί στην άκρη του πίνακα, είναι σχεδιασμένες με κεφαλαία, η υπογραφή του ζωγράφου και η χρονολογία: 1654)...»
Ο ήρωας του μυθιστορήματος του Χόρχε Σεμπρούν «Ο δεύτερος θάνατος του Ραμόν Μερκαντέρ», ο άνθρωπος που φέρει το όνομα του πράκτορα του Στάλιν και δολοφόνου του Τρότσκι, στο μουσείο Μαουρίτσουις, αμέσως μετά την εντυπωσιακή «Άποψη της Ντελφτ» του Βερμέερ (τον «ωραιότερο πίνακα του κόσμου» κατά τον Προυστ) θα μετακινηθεί στο επόμενο δωμάτιο και θα σταθεί εμπρός στην «Καρδερίνα», αυτό το μικρό πίνακα του Κάρελ Φαμπρίτιους. Και από την «από δω μεριά της υδάτινης, σταχτιάς έκτασης, όπου κάποιο ξάνοιγμα του ουρανού εναπέθετε κυματιστές, σαν πτυχόμενο ύφασμα ανταύγειες…» της πόλης της Ντελφτ θα βρεθεί στην «από εκεί» εσώκλειστη πραγματικότητα της «Καρδερίνας», που μοιάζει να μην έχει ούτε παρελθόν ούτε μέλλον, κουρνιασμένη έτσι αιωνίως στο παρόν. Μιας εσώκλειστης πραγματικότητας, μέσα στην οποία κινείται ο ίδιος και η, φαινομενικά, περιπλανώμενη, επαναστατική, ζωή του.
Μέχρι να οδηγηθεί ο ίδιος να συνειδητοποιήσει πως στην πορεία της ζωής του –στην υπηρεσία της Επανάστασης– και μετά και τη δολοφονία του Τρότσκι: «Δεν είχε πλέον ούτε όνομα, ούτε παρελθόν, δεν είχε τίποτα πλέον έξω απ’ αυτό το έγκλημα που κανείς δεν ήθελε να το δεχτεί μαζί του, για να μη βρεθεί στην ανάγκη να το αποκηρύξει. Η ιστορία θα πέρναγε πάνω απ’ αυτά τα χρόνια, θα τα κονιορτοποιούσε, θα τα μετέτρεπε σε στάχτες σκορπισμένες στον άνεμο».
(Ο Carel Pietersz Fabritius, από τους σημαντικότερους εκπροσώπους της μεγάλης ολλανδικής σχολής, μαθητής του Ρέμπραντ και δάσκαλος του Βερμέερ, σκοτώθηκε κατά τη μεγάλη έκρηξη της πυριτιδαποθήκης της Ντελφτ, ενώ καταστράφηκε και άγνωστος αριθμός έργων του, σαν σήμερα, στις 12 Οκτωβρίου του 1654 – τη χρονιά που ζωγράφισε και την «Καρδερίνα»).
11°
