Η αδυναμία ακρόασης ως ασθένεια του πολιτισμού

Η πανδημία του κορωνοϊού, η πανδημία του φόβου, η ευρωπαϊκή κρίση, η οικονομική δυσπραγία, η διαρκής τουρκική απειλή που στις μέρες μας ονομάζεται Ερντογάν. Όλα αυτά έχουν κάνει την καθημερινή ζωή μας κόλαση, αν δεν προσπαθήσουμε να κλείσουμε την καταραμένη τηλεόραση που η αποστολή της είναι πλέον στις μέρες μας αποκλειστικά αυτή: να μην αφήνει κανέναν πολίτη ήσυχο. Μάλιστα θεωρώ ότι θα έπρεπε να ιδρυθεί ένα κίνημα πολιτών Αγανακτισμένων με τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης (MME) με στόχο να ευαισθητοποιήσει όλους τους πολίτες έναντι της αθλιότητας των ΜΜΕ και να πείσει ότι οι τηλεοπτικές συσκευές πρέπει να παραμείνουν κλειστές μέχρι να αναμορφωθεί ο ρόλος τους. Ελπίζω να πάρουμε σύντομα πίσω τις κανονικές ανθρώπινες ζωές μας και μεγάλη ελπίδα αποτελεί, όπως προκύπτει μέχρι σήμερα, ο εμβολιασμός της μεγάλης πλειοψηφίας του πληθυσμού.

Μέσα στον Μάιο φαίνεται ότι το άνοιγμα της ζωής έδωσε μια μεγάλη ανάσα σε όλους μας, αλλά παράλληλα επανέρχονται όλα τα προβλήματα της ασθένειας του άστεως: κυκλοφοριακή συμφόρηση, κορναρίσματα και ηχομόλυνση, αρνητικές οικολογικές συμπεριφορές. Σκέφτομαι όμως ότι η επανεκκίνηση της οικονομίας δίνει ελπίδα ζωής σε πολλούς συμπολίτες μας που απλώς επιβίωναν πλέον στα όρια της φτώχειας. Θεωρώ ότι αρκετοί άνθρωποι στην μετά-Covid εποχή μπορούν πιθανώς να σχεδιάσουν το μέλλον τους μακριά από τις μεγάλες πόλεις και αυτό αποτελεί ίσως και μια φωτεινή πλευρά της τηλε-εργασίας. Έρχονται στο μυαλό μου αναμνήσεις μιας παλαιότερης «θεραπευτικής» επαφής με τη θάλασσα και το υγρό στοιχείο και προβαίνω σε μια γαλάζια ονειροπόληση όπως προκύπτει μέσα από το κείμενο που ακολουθεί:

«Μοναδική διέξοδος οι ήσυχες μέρες μακριά από την πόλη των ζωντανών νεκρών, δηλαδή μακριά από την Αθήνα. Είναι σχεδόν μεσημέρι και έχω απιθώσει το σώμα μου πάνω στη μικρή και γυαλιστερή αμμουδιά στον ορμίσκο Αχλάδι της Σύρου. Ο ήλιος ναρκώνει και το σώμα νοιώθει άμεση την ανάγκη της θάλασσας. Έχει όμως αρχίσει να φυσάει το δροσερό μελτεμάκι και ο θεός Αίολος έχει ανοίξει πάλι τον ασκό του πάνω από το Αιγαίο. Ο αγέρας δεν αφήνει ούτε καν τις γοργόνες να σταθούν για να ξαποστάσουν πάνω στα βράχια και τις αναγκάζει να μείνουν κάτω στο βυθό, μέσα στο θαλασσινό τους σπίτι. Κάτω από το φως του ήλιου στο Αιγαίο τίποτε δεν αντιστέκεται. Κάθε μορφή δραστηριότητας παραδίνεται ανήμπορη στο φως ενώ όλα τα πράγματα δείχνουν τις πραγματικές τους δυνατότητες στην αναμέτρηση με τον ήλιο. Επιβιώνει μόνο το άσπρο και το γαλάζιο».

«Οι κυκλαδίτες διάλεξαν από τον ουρανό και τη θάλασσα τα χρώματα λευκό και γαλάζιο προκειμένου να ασπρίσουν τα σπίτια, να γαλαζώσουν πόρτες, παράθυρα και καμπαναριά. Δεν είναι τυχαίο ότι από ένστικτο διάλεξαν το λευκό χρώμα που αντανακλά αλλά δεν απορροφά το φως, έτσι όταν ο ήλιος καίει δεν ζεσταίνονται  πολύ τα καυτά καλοκαίρια. Το γαλάζιο χρώμα, που είναι σύμφωνα με τον ζωγράφο Καντίνσκι, το χρώμα που συμβολίζει την πνευματικότητα μπορεί να αναμιγνύεται με πολύ ή λίγο άσπρο και να ξανοίγει ή να σκουραίνει ανάλογα. Έτσι άλλοτε μπορεί να θυμίζει το γαλάζιο του ουρανού και άλλοτε το βαθύ μπλε της ανοιχτής θάλασσας. Θάλασσα και ουρανός έχουν λοιπόν τις ίδιες χρωματικές ρίζες αλλά και με παρόμοιο συμβολισμό, μέσω του γαλάζιου, εκφράζουν την πνευματικότητα στον άνθρωπο. Θάλασσα και ουρανός περιέχονται λοιπόν το ένα στο άλλο, ο ουρανός επίσης αντανακλάται πάνω στη θάλασσα και έτσι το χρώμα του πελάγους δανείζεται το χρώμα του ουρανού. Μάλιστα ο ουρανός των Κυκλάδων αποκτά ένα μοναδικά καθαρό και διάφανο γαλάζιο χρώμα τις χαρισματικές αυτές μέρες του Σεπτέμβρη ιδιαίτερα όταν φυσάει ένας ήπιος βορειοδυτικός άνεμος».

«Στην αναμέτρηση με τον ήλιο ο κτιστός κόσμος σημειώνει συνήθως ήττα. Όμως ο ήλιος ανταμείβει χαρίζοντας μια διαφάνεια που εξισώνει τα φανερά και τα κρυμμένα, τα μέσα με τα έξω, τα πάνω με τα κάτω της γεωμετρίας. Τα ανθρώπινα μάτια που εξασφαλίζουν την όραση κλείνουν αυτόματα και υποχωρούν μπροστά στον κίνδυνο να τυφλωθούν από το άθεο φως, απρόσμενα δείχνουν για λίγες στιγμές την προτίμηση τους στο σκοτάδι. Ο αμφιβληστροειδής παραλύει και τρελαίνεται σαν οθόνη στο τέλος της ταινίας, βλέπει μαύρο μετά την έκθεση στο εκτυφλωτικό άσπρο. Το φως ζητάει πεισματικά από τον ανθρώπινο εγκέφαλο να παραδοθεί, να συνθηκολογήσει με την καλπάζουσα λαμπρότητα, να διακόψει κάθε περιττή σκέψη και να ανατρέψει τη συμβατική γεωμετρία. Ευθεία, γραμμή, σημείο και επίπεδο μετατρέπονται, μέσα από την επίδραση του φωτός σε ουράνια ακατάληπτα σχήματα, οι σχέσεις γραμμικού και καμπύλου αναπτρέπονται οριστικά και παράγεται μια πρωτόγνωρη αίσθηση σχημάτων που καμμιά ανθρώπινη μαθηματική σκέψη δεν μπορεί να περιγράψει.....»

«Βρίσκομαι τώρα πάνω σε ένα μικρό σκάφος κάπου ανάμεσα σε Σύρο, Τήνο και Μύκονο. Δεν ανήκω συνειδητά στην κατηγορία των ελλήνων “σκαφάτων” και αυτό σημαίνει ότι το σκάφος δεν είναι δικό μου και ανήκει σε αγαπημένο φίλο. Απολαμβάνω τη σχεδόν απόλυτη σιωπή, στη μέση του πελάγους έχουμε σταματήσει τις μηχανές και ετοιμαζόμαστε να κάνουμε λίγο καθετή. Και λέω σχεδόν απόλυτη σιωπή, γιατί μπορώ να ακούσω μόνο τον ήπιο παφλασμό του κύματος και τον ήχο που προκαλούν οι λίγες σταγόνες κρυστάλλινου νερού όταν τις εκτοξεύει το ελαφρύ βοριαδάκι. Η φωνή του φίλου μου ακούγεται πεντακάθαρη, δεν χάνεις ούτε τον ελάχιστο ήχο από εκείνους που παράγονται όταν συνεργάζονται όλα τα μόρια της στοματικής κοιλότητας για να γεννήσουν τις λέξεις. Ακούγονται επίσης οι  ανεπαίσθητοι τριγμοί του σκάφους που προκαλούνται από τις δονήσεις του θεού Αίολου».

«Συνειδητοποιώ πόσο σημαντικό πράγμα είναι η ακρόαση και πόσο σπουδαία η τέχνη της ακρόασης. Στην πραγματικότητα η ιδανική ακρόαση απαιτεί απερίσπαστο πνεύμα γιατί δεν ακούν τα αυτιά αλλά ο νούς μας, “νους ορά και νους ακούει” λοιπόν. Ένα μεγάλο μέρος των διαφωνιών και των παρεξηγήσεων της ζωής μας, αλλά και της ανικανότητας να συνεργαστούμε, οφείλεται σε κακή ακρόαση. Δεν ακούει σωστά ο σύζυγος τη σύζυγο, ο γονιός το παιδί, ο εργοδότης τον υφιστάμενο, ο καραβοκύρης τον ναύτη, ο γιατρός τον ασθενή, ο πολιτικός τον λαό, ο πρωθυπουργός τους υπουργούς του. Παρατηρούμε αυτή τη γενικευμένη αδυναμία ακρόασης πχ στη χάβρα των τηλεοπτικών παραθύρων, εκεί όπου κανείς δεν ακούει κανέναν και όλοι έχουν προσχηματισμένες απόψεις στο κεφάλι τους γύρω από τι πρόκειται να εκφράσει ο συνομιλητής τους. Αυτό στη γλώσσα της ψυχολογίας ονομάζεται νόμος της γυάλινης σφαίρας δηλαδή μαντεύω τι θα πεις χωρίς να σε ακούσω προσεκτικά, όπως ακριβώς κάνουν οι μάγισσες και οι χαρτορίχτρες με τη γυάλινη σφαίρα μέσα στην οποία υποτίθεται ότι βλέπουν το μέλλον. Και όμως αυτή η αδυναμία ακρόασης καταστρέφει ανθρώπινες σχέσεις και οικογένειες, επιδεινώνει ασθένειες και οι κλιμακούμενες αρνητικές επιδράσεις της προεκτείνονται τελικά σε λαούς και ολόκληρες κοινωνίες. Η κοινωνία θα έπρεπε να επενδύσει πολύ περισσότερα στην τέχνη της επικοινωνίας και την εκπαίδευση στην ακρόαση».

«Είναι βέβαιο ότι υπάρχουν χαρισματικοί άνθρωποι στο ζήτημα της ακρόασης αλλά οι περισσότεροι άνθρωποι μπορούν τελικά να μάθουν πως να ακούν και να επικοινωνούν ικανοποιητικά. Δεν είναι επίσης αυτονόητο ότι κάποιοι επαγγελματίες (πχ γιατροί, δικηγόροι, δάσκαλοι) επειδή έχουν αποκτήσει ειδικά επαγγελματικά προσόντα έχουν ικανότητα επικοινωνίας γενικότερα. Οι στατιστικές σε παγκόσμιο επίπεδο δείχνουν ότι περίπου δύο στις τρείς μηνύσεις που γίνονται από ασθενείς εναντίον γιατρών οφείλονται σε κακή επικοινωνία, ανεπάρκεια ενημέρωσης και έλλειψη συμπαράστασης μετά από επιπλοκή που σχετίζεται με ιατρική παρέμβαση. Είναι ξεκάθαρο ότι η  ανεπαρκής ενημέρωση και η αδιαφορία εξοργίζουν τον ασθενή και το περιβάλλον του πολύ περισσότερο από το ίδιο το ιατρικό λάθος. Το όλο ζήτημα ανάγεται στο σημαντικό έλλειμα που υπάρχει στην εκπαίδευση των γιατρών (και γενικότερα των στελεχών υγείας) στον τομέα της επικοινωνίας. Μάλιστα παραμένει αντιφατικό το πως πεπειραμένοι και έμπειροι κλινικοί γιατροί, χειριστές υπερσύγχρονης τεχνολογίας αδυνατούν να συνομιλήσουν με τους ασθενείς και να εξηγήσουν με σαφήνεια σε απλή καθημερινή διάλεκτο το πως, το γιατί, την πιθανότητα επιπλοκών και τη μελλοντική πρόγνωση μετά από ιατρική παρέμβαση».

«Το πρόβλημα ξεκινάει από την απουσία εκπαίδευσης στην επικοινωνία σε επίπεδο Ιατρικών Σχολών αφενός επειδή το μάθημα επικοινωνίας θεωρείται πολύ λιγότερο απαραίτητο σε σχέση πχ με την ανατομία, την φυσιολογία και την φαρμακολογία αφετέρου διότι πολλοί, εντελώς αβάσιμα, θεωρούν ότι η ικανότητα της επικοινωνίας εμπεριέχεται αυτονόητα στην περίοπτη ιδιότητα του γιατρού. Στο σημείο αυτό και πάλι οι διεθνείς στατιστικές δείχνουν ότι οι γιατροί συχνά είναι κακοί ακροατές των ασθενών τους πρώτον επειδή περισπώνται σε πολλά παράλληλα καθήκοντα και δεύτερον επειδή θεωρούν αυτονόητες τις ερωτήσεις και τις απαιτήσεις των ασθενών τους. Ακόμη η ευαισθησία των ασθενών στο να ανιχνεύουν άμεσα την ανικανότητα του θεράποντα ιατρού να ακούει προκαλεί το πρώτο ρήγμα στη σχέση γιατρού-ασθενή. Το δεύτερο και ίσως βαθύτερο ρήγμα επέρχεται όταν ο ασθενής έχει να αντιμετωπίσει την αδιαφορία και την έλλειψη συμπαράστασης μετά την εμφάνιση κάποιας επιπλοκής στην πορεία της ασθένειας του. Η ικανότητα επικοινωνίας δεν είναι αυτονόητη και θα έπρεπε οι Ιατρικές Σχολές αλλά και οι Ιατρικοί Σύλλογοι να αναλάβουν το έργο της εκπαίδευσης των γιατρών στον τομέα της επικοινωνίας. Έτσι αφενός θα προστατεύονται οι γιατροί από παρενέργειες ώστε να μπορούν να ασκούν απερίσπαστοι και ασφαλείς το δύσκολο και ψυχοφθόρο λειτούργημα τους αφετέρου δεν θα βρίσκουν πρόσφορο έδαφος οι αυξανόμενες διώξεις των γιατρών (και οι τεράστιες οικονομικές απαιτήσεις αστικής ευθύνης) από τα γεράκια των  ιατρονομικών ειδικών. Όμως το κυριώτερο, όταν υπάρχει καλή επικοινωνία, οι ασθενείς και το περιβάλλον τους θα μπορούν να εμπιστεύονται, να σέβονται τους θεράποντες γιατρούς και να αφήνονται με ασφάλεια στα υπεύθυνα χέρια τους. Βουτηγμένος μέσα στο απέραντο γαλάζιο των Κυκλάδων εκτιμάει κανείς πολύ καλύτερα τον ήχο της σιωπής και ανακαλύπτει την καλά κρυμμένη θεία μουσική των θαλασσινών νερών. Θυμήθηκα τότε τον περαματάρη στην ιστορία του Σιντάρτα, έργο του Χέρμαν Έσσε. Εκείνος ο περαματάρης ήταν ο ιδανικός ακροατής του ανθρώπινου λόγου, η ακρόαση του περνούσε ξεκάθαρα στη σφαίρα των πνευματικών πραγμάτων και βουτούσε βαθύτερα στα άδηλα και τα κρύφια της ύπαρξης: Εκείνος πάντα σιωπούσε και μόνον άκουγε, δεν μιλούσε ποτέ, ρουφούσε τα λόγια των ανθρώπων όπως το δέντρο τη βροχή».

Τα νέα είναι συνήθως κακά. Μάλιστα, όσο ακατάπαυστα ρέουν καθημερινά οι πληροφορίες από τα ΜΜΕ, τόσο παραμορφώνεται η πραγματικότητα έτσι ώστε να θεωρούμε ότι «νέο» αποτελεί αποκλειστικά ότι μας μεταφέρεται ως είδηση από το ραδιόφωνο ή την τηλεόραση. Τα ενδιαφέροντα νέα πρέπει να είναι άσχημα και επίσης, όπως χαρακτηριστικά έλεγε φίλος από το χώρο της τηλεόρασης, «νέο δεν μπορεί να είναι ότι σκύλος δάγκωσε άνθρωπο αλλά ότι άνθρωπος δάγκωσε σκύλο». Δυστυχώς ο ακατάπαυστος πόλεμος με τις κακές ιδέες είναι χειρότερος από πόλεμο με πυροβόλα όπλα αφενός διότι οι μαύρες σκέψεις είναι ασύλληπτες αφετέρου διότι το μυαλό μας τις μεταμορφώνει συνέχεια. Υπάρχει όμως και η πλευρά των ελάχιστων ατόμων που μπορούν να αναπαράγουν αισιοδοξία και να νικήσουν τους κακούς λογισμούς.

Ένα εξαιρετικό παράδειγμα αισιόδοξης σκέψης βρήκα σε ένα αυτοβιογραφικό βιβλίο του συγγραφέα Μαξίμ Γκόρκι (Η Ζωή μου) το οποίο αναφέρεται στην παιδική του ηλικία, σε μια δύσκολη περίοδο της Ρωσίας. Σε κάποιο σημείο η γιαγιά του Γκόρκι, Ακουλίνα Ιβάνοβνα, που είχε συλλάβει δεκαοχτώ παιδιά από τα οποία έζησαν μόνο τρία, λέει μέσα όμως από μία μεγάλη πίστη: Μα, βλέπεις, ο Θεός αγάπησε τον καρπό της σάρκας μου και μου πήρε τα μικρούλια μου για να τα κάμει αγγελούδια, τα λυπάμαι μα είμαι και ευτυχισμένη γιαυτό. Ακόμη με συνοδεύει  και η περίπτωση της κας Ντάρλινγκ, που ήταν η μάνα των παιδιών στην κλασσική αγαπημένη ιστορία του Πιτερ-Παν που έγραψε ο J. M. Barrie. H κυρία Ντάρλινγκ λοιπόν τακτοποιούσε τις σκέψεις των παιδιών της κατά τη διάρκεια του ύπνου τους με τέτοιο τρόπο ώστε, όταν ξυπνήσουν το πρωί, η αταξία και τα κακά πάθη με τα οποία έπεσαν να κοιμηθούν, να έχουν μαζευτεί και τοποθετηθεί στο βυθό του μυαλού τους ενώ στην επιφάνεια, τέλεια φιλτραρισμένες, να απλώνονται οι ομορφότερες σκέψεις, έτοιμες να μπουν σε λειτουργία». 

Βυθισμένος στο τρίχρωμο μπλε της θάλασσας των Κυκλάδων αισθάνομαι ότι δέχτηκα μια πολύ αποτελεσματική θεραπεία με χρώμα και μουσική. Κανένα φάρμακο ή ιατρική παρέμβαση δεν μπορεί να υποκαταστήσει αυτή τη φυσική θεραπεία και  ένα πολύ μεγάλο μέρος των χρόνιων παθήσεων από τις οποίες πάσχει ο σύγχρονος άνθρωπος οφείλεται στη ρήξη της σχέσης του με τη φύση και την απουσία της «καθαρής» φύσης από τη ζωή μας.

Η ανθρώπινη αλαζονεία και παράνοια έχει προσπαθήσει να υποκαταστήσει την αληθινή φύση με τεχνητά κατασκευάσματα και είδωλα χωρίς όμως επιτυχία. Θυμήθηκα τη σοφία του Παίσιου του Αγιορείτη ασκητή ο οποίος έλεγε ότι η ανθρώπινη σχιζοφρένεια, από εγωισμό, σκότωσε τα τριζόνια που έδιωχναν φυσικά τα κουνούπια και μετά κατασκεύασε συσκευές που παράγουν ηλεκτρικούς ήχους και μιμούνται το φυσικό τριζόνι. Ακόμη, αφού αποξηράναμε και καταστρέψαμε οικολογικά τα ποτάμια όμως ηχογραφήσαμε τον κελαριστό ήχο της φυσικής ροής των ποταμών και τον ενσωματώσαμε  σε μουσικές παραγωγές CD μουσικοθεραπείας με στόχο τη χαλάρωση και την αντιμετώπιση του καθημερινού άγχους.

Βυθισμένος μέσα στο θαλασσινό μπλε μπορεί να βιώσει κανείς αυτή τη θεραπευτική επανασύνδεση με τη μητέρα φύση μακριά από τους περιττούς ήχους και τα κούφια και πονηρά λόγια των ανθρώπων της εξουσίας. Εμπιστεύομαι μόνο τη φύση που εξακολουθεί να μας δείχνει τους δρόμους της αλήθειας μέσα από τη προαιώνια εμπειρία της.

Ίσως περισσότερο αναγκαία από ποτέ να είναι σήμερα η δημιουργία ενός δημόσιου οργανισμού (π.χ. υπουργείου) Αισιοδοξίας και Θετικής Σκέψης αλλά θα πρέπει να ψάξει κάποιος με το φανάρι του Διογένη προκειμένου να βρει τις γιαγιές Ακουλίνες και  τις μαμάδες Ντάρλινγκ που θα το απαρτίσουν.