Το μπαλέτο «Ζορμπάς» σε μουσική Μίκη Θεοδωράκη ανεβαίνει από την Εθνική Λυρική Σκηνή για μια βραδιά στο Παναθηναϊκό Στάδιο. Ο διευθυντής ορχήστρας Ηλίας Βουδούρης μίλησε για το διονυσιασμό του έργου.
Δεν μπορείς να αλλάξεις φυσικά την παρτιτούρα, αλλά μπορείς να βάλεις την προσωπική σου σφραγίδα στην απόδοση ενός μουσικού έργου. Στην περίπτωση ενός διευθυντή ορχήστρας θεωρώ πως η ηλικία παίζει πολύ σημαντικό ρόλο για την προσέγγιση. Θα δώσω ένα παράδειγμα. Πριν από μερικά χρόνια είχε έρθει ο Kurt Masur εδώ και έπαιξε τις τέσσερις Συμφωνίες του Brahms. Το τρίτο μέρος της τρίτης Συμφωνίας είναι πολύ ερωτικό κι ένας νέος αρχιμουσικός θα το προσέγγιζε με έναν άμεσο ερωτισμό – περισσότερο espressivo από τα βιολοντσέλα κ.λπ. Ο 80χρονος Masur το έδωσε ως μια ερωτική ανάμνηση· αποστασιοποιημένα, ως να ήταν από πάνω και να το παρακολουθούσε. Ένας νέος μπορεί να έλεγε πως πρόκειται για μια “πλαδαρή απόδοση”, ένας πιο ώριμος με έμπειρο αυτί θα μιλούσε για “ουσία και βάθος”. Η προσέγγισή μου στον “Ζορμπά” παραμένει η ίδια, μια και πρόκειται για ένα έργο που το έχω διευθύνει πολλές φορές, με πρώτη το 1993 στην Όπερα της Ρώμης με την Ορχήστρα και τη Χορωδία της. Η μελωδία που σχετίζεται όμως με την Μαντάμ Ορτάνς με προκαλεί πολύ με την εσωτερικότητά της…
Ο “Ζορμπάς” είναι ένα έργο εξωστρεφές χωρίς πολλές περιπλοκές, άμεσο, με την έννοια πως η μελωδία και ο ρυθμός είναι αυτά που δεσπόζουν σε υπερθετικό βαθμό, άρα πρέπει να προσέξεις την ένταση που θα δώσεις. Είναι ένα έργο που έχει προκύψει από το χορογράφο Λόρκα Μασίν. Όταν ήρθε στην Ελλάδα το ’76 είχε δει ένα ανέβασμα του μπαλέτου “Ζορμπάς” με τη μουσική του Θεοδωράκη για την ταινία, που διαρκούσε το πολύ 30΄. Αυτός ήταν που σκέφτηκε πως θα είχε πολύ μεγάλο ενδιαφέρον και πως θα γνώριζε τεράστια επιτυχία, αν το παρουσιάζαμε στη μορφή δίπρακτου μπαλέτου, αλλά γι’ αυτό θα χρειαζόταν περισσότερη μουσική. Ο Μασίν επέλεξε μουσική από έργα του Θεοδωράκη για να χτίσει δραματουργικά το μπαλέτο πάνω στο έργο του Καζαντζάκη. Έτσι έχουμε τρία από τα τέσσερα μουσικά κομμάτια της ταινίας, ολόκληρη τη μουσική από τη σουίτα “Ελληνική Αποκριά ή το Καρναβάλι”, μουσικά κομμάτια από τις “Μικρές Κυκλάδες”, από “Το τραγούδι του μικρού αδελφού”, αλλά και κάποια που έγραψε ο συνθέτης επιπλέον για το μπαλέτο. Τα ενορχήστρωσε ο Θεοδωράκης το καλοκαίρι του 1987 και χρησιμοποιήθηκαν διάσπαρτα στο έργο. Παίχτηκε για πρώτη φορά στην Αρένα της Βερόνα κι από τότε έχει παρουσιαστεί σε περισσότερες από 30 χώρες.
Για πολλούς Έλληνες η μουσική του “Ζορμπά” έχει ταυτιστεί μ’ ένα κακώς τουριστικό φολκλόρ “tzatziki, mouzakas, Zorbas”. Αυτό νομίζω πως έχει να κάνει με τις χιλιάδες κακοπαιγμένες εκτελέσεις και δεν έχει να κάνει καθόλου με την αξία του έργου. Εγώ όμως δεν μπορώ να μείνω σε αυτό, γιατί δεν μπορώ να πω πως μένω ασυγκίνητος με το πώς το φινάλε ξεσηκώνει όλο τον κόσμο ανεξαρτήτως κουλτούρας και ακουσμάτων – όλοι αισθάνονται το φως, την ευθυμία, τη χαρά της ζωής, αυτό τον ενθουσιασμό που εκπέμπει. Η μουσική του “Ζορμπά” είναι μια μείξη λαϊκών ελληνικών μουσικών στοιχείων και συμφωνικής μουσικής. Η μουσική που συνοδεύει τον Αμερικανό έχει κάποια σημεία που παραπέμπουν στη μουσική του Προκόβιεφ· για την Ορτάνς η μελωδία είναι θωπευτική, περισσότερο δυτικόφερνη παρά ελληνική· για τη χήρα ο ήχος είναι ελληνικός με προεξέχον το τραγούδι “Μαρίνα” που θα το ερμηνεύσει η Μαρία Φαραντούρη.
Ηλίας Βουδούρης
Θα φορέσω μια άσπρη πουκαμίσα. Δεν θα φοράω μαύρα αφενός γιατί δεν πιστεύω πως ταιριάζει στο φως που εκπέμπει το έργο και αφετέρου για πρακτικούς λόγους. Έχοντας την πλάτη μου στο πέταλο, που θα είναι πολύ σκοτεινό, πρέπει να είμαι ντυμένος στα λευκά για να φαίνονται τα χέρια μου όταν διευθύνω. Είναι μια πολύ ωραία κίνηση αυτή της Εθνικής Λυρικής Σκηνής, συνάδει με την εξωστρέφεια που δείχνει, και ποιος ξέρει, η επιτυχία του εγχειρήματος ίσως είναι τέτοια που στο μέλλον το Καλλιμάρμαρο να γίνει κάτι ανάλογο με την Αρένα της Βερόνα, όπου θ’ ανεβαίνουν ανάλογα θεάματα».
Info: 29/6, 21.00, Παναθηναϊκό Στάδιο (Καλλιμάρμαρο). Χορογραφία-Λιμπρέτο: Λόρκα Μασίν. Τραγούδι: Μαρία Φαραντούρη. Με την Ορχήστρα, τη Χορωδία, τους Α΄ χορευτές, τους σολίστ, τους κορυφαίους και το Corps de ballet της ΕΛΣ. €15, 20, 25, 10 (Παιδ/Φ), 210 3662100
