8 νέοι συζητούν: Πολιτισμική Ταυτότητα και η Έννοια του Ανήκειν

Ποια είναι τα στοιχεία που συνθέτουν την πολιτισμική ταυτότητα ενός ανθρώπου; Η καταγωγή, η θρησκεία, το χρώμα, το φύλο; Η κοινωνία που μεγάλωσε, η οικογένεια και οι παραδόσεις της; Μήπως όλα όσα αγαπάει και έχουν διαμορφώσει τον χαρακτήρα του; Και πώς πρέπει να αισθάνεται κάποιος που βρίσκεται να ζει τη ζωή του σε άλλη από αυτή που έχει γεννηθεί;

Το ποιοι είμαστε, ή το ποιοι γινόμαστε, είναι ένα κρίσιμο ερώτημα σε μια εποχή, όπως αυτή, που η «ταυτότητα» και το δικαίωμα στον «αυτοπροσδιορισμό» αποτελούν καθημερινό θέμα συζήτησης. Είναι άλλωστε κι ένας από τους λόγους που είχε τόσο ενδιαφέρον να ακούς οκτώ νέους ανθρώπους που ζουν στην Ελλάδα και προέρχονται από διαφορετικό υπόβαθρο και άλλη κουλτούρα να μιλούν ανοιχτά για τις εμπειρίες τους και να αφηγούνται γεγονότα που τους προβλημάτιζαν καθώς μεγάλωναν στην ελληνική κοινωνία.

Τους ακούσαμε σε μια συζήτηση με τίτλο «8 Νέοι Άνθρωποι Συζητούν: Πολιτισμική Ταυτότητα και η Έννοια του Ανήκειν» στο πλαίσιο της σειράς ψηφιακών συζητήσεων της Στέγης του Ιδρύματος Ωνάση «Society Uncensored». Είχε προηγηθεί η μεγάλη απήχηση που είχε η προηγούμενη σχετική διοργάνωση με θέμα «9 Αφροέλληνες συζητούν: Τι σημαίνει “δεν μπορώ να αναπνεύσω” στην Ελλάδα».

Ήταν μια συζήτηση για την έννοια της πολιτισμικής ταυτότητας όχι στο πλαίσιο της θεωρίας αλλά με φόντο πραγματικές ιστορίες νέων ανθρώπων. Τι αντίκρισμα έχουν τα στερεότυπα της λιγότερο «πολυπολιτισμικής» ελληνικής κοινωνίας στην καθημερινή τους ζωή και στο πώς νιώθουν; Ποιες συμπεριφορές τους κάνουν να νιώθουν κάπως αποκομμένοι από την υπόλοιπη κοινότητα;

«Το γεγονός ότι είμαι από την Αφρική και συγκεκριμένα από την Αιθιοπία σίγουρα επηρεάζει την καθημερινότητά μου και πόσο μάλλον στην Ελλάδα, η οποία είναι πολυπολιτισμική αλλά όχι στον βαθμό που είναι κάποιες άλλες χώρες όπως για παράδειγμα η Αγγλία», εξήγησε η 28χρονη Νατάνη Πέτρος, σύμβουλος καινοτομίας και ψηφιακού επιχειρείν, αναφερόμενη ιδιαίτερα στην αντίδραση εργοδοτών την πρώτη φορά που τους συνάντησε.

Ένα κοινό σημείο σε όλες τις αφηγήσεις είναι, για παράδειγμα, πως νιώθουν άβολα όταν συχνά πρέπει να απαντήσουν σε ανούσια και κλισέ ερωτήματα του τύπου «από πού είσαι; πού σου αρέσει περισσότερο; θα ήθελες να επιστρέψεις στην χώρα καταγωγής σου;». Επειδή αυτές οι ερωτήσεις τους κάνουν να νιώθουν υποχρεωμένοι να επιλέξουν, ενώ δεν μπορεί παρά τα διαφορετικά στοιχεία της καταγωγής του να συνυπάρχουν μέσα τους.

Τι σημαίνει «πολιτισμική ταυτότητα»

Για την ομάδα, η πολιτισμική ταυτότητα καθορίζεται από τα συνολικά βιώματα και την κουλτούρα της κοινωνίας στην οποία κάποιος ζει. Όπως το εξήγησαν, η ταυτότητά κάποιου μπορεί να είναι ρευστή ανάλογα με το πού γεννήθηκε, πού μεγάλωσε και που έζησε.

«Πιστεύω ότι από τη στιγμή που γεννιόμαστε προσπαθούμε να ενταχθούμε σε κοινωνικές ομάδες. Η πρώτη είναι η οικογένεια, μετά το σχολείο και η γειτονιά. Αυτές οι ομάδες είναι τα πρώτα ερεθίσματα που μας δίνουν τον όρο πολιτισμική ταυτότητα. Είναι στο DNA του ανθρώπου να προσπαθεί να εντάσσεται σε κοινωνίες, να αποκτά ένα ρόλο και να έχει αντίκτυπο, ένα feedback από τους γύρω του», λέει ο Νίκος Αρβανίτης, bartender, που έφυγε από την Ελλάδα στα 24 και έζησε για χρόνια στην Καραϊβική.

Στερεότυπα και διαφορετική αντιμετώπιση

Από τις ιστορίες και τον μεταξύ τους διάλογο έγινε σαφές ότι στερεότυπα που αφορούν την καταγωγή, το χρώμα και τη θρησκεία εξακολουθούν να υπάρχουν και στην ελληνική κοινωνία. Ακόμα και νέοι άνθρωποι που έχουν ζήσει όλη τη ζωή τους στην Ελλάδα και έχουν την πλήρη αποδοχή από την κοινότητά τους, έρχεται η στιγμή που διαπιστώνουν διαφορετική αντιμετώπιση, όπως για παράδειγμα σε δημόσιες υπηρεσίες. «Όταν έγινα 18 χρονών και χρειάστηκε να φτιάξω τα χαρτιά μου, η εμφάνιση και μόνο του ξένου διαβατηρίου μου –δεν είχα ελληνική ταυτότητα– ήταν αρκετή για μια πιο απότομη συμπεριφορά του υπαλλήλου και λίγο πιο αργή εξυπηρέτησή μου», είπε η 25χρονη Άντα Τσαουσάι, χρηματοοικονομικός με καταγωγή από την Αλβανία.

Ένα άλλο παράδειγμα από τα στερεότυπα αυτά αφορά και σε μια τελείως αυθαίρετη, μπορεί και ασυνείδητη μερικές φορές, απόδοση εγκληματικών προθέσεων επειδή, για παράδειγμα, κάποιος μπορεί να προέρχεται από μια αραβική χώρα που πολίτες της συμμετείχαν σε τρομοκρατικές ενέργειες ή που χαρακτηρίζονται από εχθρότητα λόγω μουσουλμανικού φανατισμού.

«Περπατώντας στο δρόμο, δεν θα δεχόμουν επίθεση από κάποιον τόσο εύκολα, διότι υπάρχει το στερεότυπο ότι εμείς σκορπούμε τον φόβο. Αυτό σχετίζεται και με πολλά γεγονότα που συνέβησαν στον κόσμο όπως οι τρομοκρατικές επιθέσεις. Ακούς αραβικά και σου έρχεται στο μυαλό ο Μπιν Λάντεν. Είναι μια λανθασμένη οπτική γωνία. Σίγουρα μέσα από την τηλεόραση και τη μυθοπλασία ο Άραβας έχει προβληθεί ως τρομοκράτης, εκείνος που θα τιναχτεί για τα δικά του πιστεύω ή (βλέπουμε και ακούμε) ότι οι μουσουλμάνοι ήρθαν να μας φοβίσουν, να μας σκοτώσουν», συμπλήρωσε ο 27χρονος Μοχάμεντ Μπελχέντι, διερμηνέας και πολιτισμικός διαμεσολαβητής με καταγωγή από την Τυνησία.

Για πολλούς, επιπλέον άγχος αποτελεί το γεγονός ότι αισθάνονται κάπως σαν «πρεσβευτές» της χώρας από την οποία κατάγονται και το ότι θεωρούν υποχρέωσή τους να αποδείξουν ότι μπορούν να ενταχθούν γρήγορα στην κοινότητα.

Βρισκόμαστε στο 2021, οι κοινωνίες έχουν προχωρήσει, κι όμως υπάρχει ακόμα έντονο το φαινόμενο του ρατσισμού, του φόβου μπροστά στον ξένο και οι προκαταλήψεις. Όπως φαίνεται, όμως, υπάρχει αρκετός δρόμος προς την κατεύθυνση μιας δημιουργικής και με όρους σεβασμού συμβίωσης σε όλα τα διαφορετικά επίπεδα της κοινωνικής μας ζωής. Παρακολουθώντας κάποιος αυτούς τους ανθρώπους, μπορεί αμέσως να καταλάβει την επιθυμία για κοινωνική ένταξη. Ίσως ήρθε επιτέλους η ώρα να κάνουμε τα πρώτα βήματα για να κατανοήσουμε τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν και να νιώσουν την αποδοχή.

Info: «8 νέοι άνθρωποι συζητούν: Πολιτισμική Ταυτότητα και η Έννοια του Ανήκειν». Η συζήτηση θα παραμείνει διαθέσιμη στο YouTube Channel του Ιδρύματος Ωνάση. Με ελληνικούς και αγγλικούς υπότιτλους.