Η αρχαία μουσική τέχνη της αναπνοής

Η αναπνοή είναι η βασική λειτουργία της ζωής και εμείς οι γιατροί διαπιστώνουμε το τέλος της ζωής όταν ακριβώς καταργηθεί η ρυθμική λειτουργία της αναπνοής και των καρδιακών παλμών.

O τρόπος που αναπνέουμε είναι ο τρόπος που ζούμε. Ο μέσος άνθρωπος αναπνέει 21.600 φορές το 24ωρο (15 αναπνοές το λεπτό x 60 λεπτά x 24 ώρες). Η διαδικασία της αναπνοής είναι το θεμέλιο για όλες τις βιολογικές λειτουργίες του σώματός μας, ενώ είναι η μόνη φυσιολογική λειτουργία που μπορούμε να ελέγξουμε.

Παρατηρήστε ένα μωρό και θα κάνετε μια σημαντική ανακάλυψη: με κάθε εισπνοή η κοιλιά φουσκώνει σαν μπαλόνι, το στέρνο ανασηκώνεται και στην εκπνοή επιστρέφει, σαν μια βάρκα που ταλαντεύεται στα κύματα. Αναπνέοντας χωρίς προσπάθεια, το μωρό ζει τη στιγμή, δεν θυμάται το παρελθόν, δεν ανησυχεί για το μέλλον και ακολουθεί τη φυσική ροή των πραγμάτων.

Αφού παρατηρήσουμε τις αναπνευστικές κινήσεις ενός βρέφους καταλαβαίνουμε αμέσως ότι γενικά οι ενήλικες γενικά δεν αναπνέουμε καθόλου σωστά. Οι περισσότεροι άνθρωποι της εποχής μας δεν έχουν, δυστυχώς, κανένα συνειδητό βίωμα του αναπνευστικού τους ρυθμού. Οι περισσότεροι άνθρωποι αναπνέουν βιαστικά και επιπόλαια ενώ μεγάλο μέρος αυτής της σοβαρής δυσλειτουργίας οφείλεται στο χρόνιο stress που είναι νόσος των καιρών μας. Είναι πολύ σημαντικό να αναπτύξουμε συνείδηση (βίωμα) του ρυθμού και της αίσθησης της αναπνοής μας.

Υποδεικνύω σε ασθενείς μου πολύ συχνά να έρθουν σε συνειδητή επαφή με την αναπνοή τους. Ένας απλός τρόπος να το κάνουμε όλοι αυτό είναι να αναπνεύσουμε αργά και βαθιά ενώ παράλληλα κλείνουμε και τα δύο αυτιά με τα μικρά μας δάχτυλα. Έτσι ακούμε πολύ καθαρά τον αέρα να κινείται ρυθμικά στα πνευμόνια μας, αυτή μάλιστα την αίσθηση (εισπνοής-εκπνοής) την βιώνουμε ακόμη καλύτερα αν κλείσουμε και τα μάτια μας. Ο χειρισμός αυτός προκαλεί μάλιστα αγχόλυση και συνδέεται με πρόκληση ηρεμίας και χαλάρωσης. Χρησιμοποιώ συχνά αυτό τον χειρισμό σε ασθενείς οι οποίοι μπορούν να εμφανίσουν κρίση άγχους κατά τη διάρκεια μιας ιατρικής εξέτασης.

Η φύση μας αναγκάζει να αναπνέουμε αλλά συνήθως εκτελούμε την λειτουργία αυτή μηχανικά χωρίς να την μελετάμε. Ακόμη και οι τραγουδιστές και οι αθλητές παρακολουθούν και μελετούν την αναπνοή τους απλά και μόνο για να υπηρετούν τις δραστηριότητές τους. Επίσης μπουσουλάμε στα τέσσερα, κάνουμε θορύβους, εκτελούμε πολλές πράξεις στη ζωή μας χωρίς ειδική εκπαίδευση, αλλά πρέπει να μάθουμε τελικά πώς να περπατάμε, να μιλάμε και να τραγουδάμε. Ωστόσο κανείς δεν σκέφτεται να διδάξει στα παιδιά πώς να αναπνέουν, κανείς δηλαδή πέρα από μικρές ομάδες ευαισθητοποιημένων ανθρώπων.

Σε ένα ενδιαφέρον μικρό και σπάνιο βιβλίο (ογδόντα σελίδων) που έπεσε πρόσφατα στα χέρια μου αναπτύσσεται η μεγάλη αξία της εκπαίδευσης στη σωστή αναπνοή και μάλιστα συνδέεται με την αρχαία τέχνη της γνωστής σε όλους μας σύντομης ορθόδοξης προσευχής που είναι το Πάτερ Ημών. Το βιβλίο αυτό έχει τίτλο «Με Μια Αναπνοή: Η χαμένη ερμηνεία του Πάτερ Ημών» και συγγραφέας του είναι ο Paul Dukes, κυκλοφορεί μεταφρασμένο στα ελληνικά από τις εκδόσεις Αρχέτυπο. Το βιβλίο αποτελεί απόσταγμα της μαθητείας του συγγραφέα με δάσκαλο τον περίφημο στοχαστή ζητημάτων εσωτερικής φιλοσοφίας Γεώργιο Ιβανοβιτς Γκουρτζίεφ (1866-1949).

Οι ιδέες του ελληνοαρμένιου Γκουρτζίεφ, οι οποίες έχουν επίσης αμφισβητηθεί από αρκετούς νεότερους στοχαστές, είχαν ασκήσει κάποτε σημαντική επίδραση στους τομείς της τέχνης, της επιστήμης, της εκπαίδευσης και της φιλοσοφίας. Ο Paul Dukes (1889-1967) απετέλεσε περιπετειώδες πνεύμα με μεγάλο ενδιαφέρον για το ανεξήγητο και το μυστήριο. Ανέπτυξε μεγάλο ενδιαφέρον για τη μουσική και την εσωτερική φιλοσοφία, με ιδιόρρυθμες αποκλίνουσες τάσεις για τη μελέτη της θεοσοφίας και των δυνάμεων του καθαρού Νου. Υπηρέτησε ως αξιωματικός της Βρετανικής Υπηρεσίας Πληροφοριών στην Ρωσία μεταξύ 1918-1919. Η ευχέρεια του στη ρωσική γλώσσα, η δεξιοτεχνία του στις μεταμφιέσεις, η τόλμη και η προθυμία του να διασχίζει σύνορα τον οδήγησαν σε μεγάλες περιπέτειες ενόσω υπηρετούσε τη χώρα του.

Είναι χειμώνας του 1913. Ένας νεαρός Άγγλος, ο Paul Dukes, που σπουδάζει μουσική, έρχεται στη Ρωσία. Αναζητάει κάτι βαθύτερο και περισσότερο ουσιαστικό στη ζωή του ενώ συναντά κάποια στιγμή έναν μυστηριώδη άνδρα που του συστήνεται ως Πρίγκηπας Οζέι (αυτός είναι ο Γκουρτζίεφ στην πραγματικότητα). Ο Dukes μαθητεύει κοντά του για ένα διάστημα εστιάζοντας στη μουσική, όπου και μυείται σε μιαν αρχαία γνώση, συγκεκριμένα σε έναν μοναδικό τρόπο μουσικής εκφώνησης του Πάτερ Ημών με μιαν ανάσα. Από το εξαιρετικά ενδιαφέρον κείμενο του Dukes προκύπτει ότι η προσευχή «Πάτερ Ημών» σχεδιάστηκε ως λατρευτική άσκηση αναπνοής έτσι ώστε να ψάλλεται με μίαν ειδική τεχνική ενιαίας και ομοιόμορφης ανάσας: χωρίς καμμιά παύση. Ο συγγραφέας Paul Dukes εστιάζει περισσότερο στην διαδικασία της αναπνοής πάρα στο πνευματικό-γλωσσικό περιεχόμενο του κειμένου της προσευχής. Φαίνεται ότι η τεχνική αυτή αντιπροσωπεύει μια αρχαιότατη ανατολική παράδοση που ισχύει και για άλλες προσευχές οι οποίες συντάχθηκαν σε ένα πολύ μακρινό παρελθόν.

Ο Sir Paul Dukes υπήρξε συγγραφέας πολλών βιβλίων με πιο γνωστά τα Red Dust and the Morrow (1922) και το The Story of Secret Agent ST25 (1938) που περιγράφουν την Ρωσική του εμπειρία. Έγραψε επίσης το Unending Quest (1950) μια σειρά αυτοβιογραφικών ιστοριών στις οποίες περιλαμβάνεται και το παρόν δοκίμιό του με τίτλο «Με Μια Αναπνοή».

(α) Γεώργιος Γκουρτζίεφ. Βιογραφικές Σημειώσεις

(β) Paul Dukes. Με μια αναπνοή: Η χαμένη ερμηνεία του Πάτερ Ημών. Η βιβλιοθήκη των χρωμάτων. Εκδόσεις Αρχέτυπο.