Μ. Κουτσομάλλη: «Η πανδημία ανέτρεψε όλα τα σχέδια του Ιδρύματος»

Στην οδό Ερατοσθένους, στον αριθμό 13 η επιγραφή του Ιδρύματος Β&Ε Γουλανδρή στέκει δίπλα στον λιτό φωτισμό της. Έχει περάσει μόλις ένας χρόνος. Και όμως, για τους φίλους της τέχνης αλλά και για εκείνους που το περιμέναμε πολλά χρόνια τώρα, μοιάζει σαν να βρίσκεται από πάντα εκεί. Στο Παγκράτι. Με τους πίνακές του, τη φινέτσα του, την αγάπη του για την τέχνη, που πιστεύει ότι δεν πρέπει να είναι για τους λίγους αλλά για τους πολλούς. Με αφορμή τον πρώτο χρόνο λειτουργίας του Ιδρύματος Βασίλη και Ελίζας Γουλανδρή στο Παγκράτι, η υπεύθυνη της Συλλογής, Μαρία Κουτσομάλλη, μιλά στην ATHENS VOICE για τα σχέδια που εξαφάνισε η πανδημία αλλά και γι' αυτά που επιτεύχθηκαν πριν την εμφάνισή της.

Η Μαρία Κουτσομάλλη μιλάει για τον ένα χρόνο του Ιδρύματος Βασίλη & Ελίζας Γουλανδρή

Τι σημαίνει για εσάς που -επιτέλους- γιορτάζουμε το πρώτο έτος του Ιδρύματος Β&Ε Γουλανδρή στην Αθήνα;
Σημασία για μένα είχε κυρίως να ανοίξει το μουσείο μας στην Αθήνα, για να μπορέσει επιτέλους ο κόσμος να θαυμάσει τη συλλογή μας. Δεν είμαι άνθρωπος που στέκεται πολύ στα γενέθλια. Αυτό έχει ίσως να κάνει με το ότι η δουλειά μου παρακινεί τον νου μου να είναι περισσότερο στραμμένος προς το μέλλον παρά προς το παρελθόν.

Με ποιον τρόπο σας απασχόλησε καλλιτεχνικά το φαινόμενο της πανδημίας και τι θα δούμε στο μέλλον στο Μουσείο «χάρη» σε αυτό;
Το μουσείο μας αντέδρασε άμεσα, από τον Απρίλιο του 2020. Οργανώσαμεένα open call, για παιδιά και εφήβους έως 15 ετών, το οποίο πήρε τη μορφή εικαστικής έκθεσης αυτό το καλοκαίρι (έκλεισε πριν από λίγες μέρες, στις 27 Σεπτεμβρίου). Θέλαμε έτσι να δώσουμε στα παιδιά, που εκείνη την εποχή ζούσαν μαζί μας τις πρώτες εβδομάδες καραντίνας, την ευκαιρία να εκφραστούν ελεύθερα, να αποτυπώσουν στο χαρτί, στον καμβά ή σε οποιοδήποτε άλλο υλικό, τις ανησυχίες τους, τις ελπίδες τους, τις καθημερινές χαρές και λύπες τους. Το αποτέλεσμα μας συγκίνησε, μας εξέπληξε και, κυρίως, μας επιβεβαίωσε πως η τέχνη βοηθάει πάντα στις δύσκολες στιγμές.

Ανταποκριθήκαμε και στην Άνδρο, με την έκθεση Αφαιρετικές Προσεγγίσεις Ελλήνων Καλλιτεχνών της Διασποράς, που παρουσίασε έργα των Chryssa (Χρύσα Βαρδέα), Takis (Παναγιώτης Βασιλάκης), Θεόδωρος Στάμος, Γιάννης Κουνέλλης, Λουκάς Σαμαράς, Θάνος Τσίγκος, Τζον Χριστοφόρου, Ντίκος Βυζάντιος, Pavlos (Παύλος Διονυσόπουλος), Σοφία Βάρη, ΜπάμπηςΒεκρής (Electros), Νάσος Δάφνης, Κώστας Ανδρέου, George Negroponte, Μαρκ Χατζηπατέρας, Νάκης Παναγιωτίδης, Άλκης Πιερράκος, Άρης Κουτρουλής, Lynda Benglis.

Η πανδημία συνεχίζεται όμως και, παρά τις ιδιαίτερα δύσκολες συνθήκες που ζουν τα μουσεία, θα παραμείνουμε δραστήριοι. Θεωρούμε υποχρέωση μας να προσφέρουμε στον κόσμο μία όαση πολιτισμού μέσα σε αυτούς τους ιδιαίτερα αγχωτικούς καιρούς. Τηρώντας όλα τα απαραίτητα μέτρα για την υγεία και την ασφάλεια των επισκεπτών και εργαζομένων, θα συνεχίσουμε τα εκπαιδευτικά μας προγράμματα και τις ξεναγήσεις μας.

Πέρα από την μόνιμη συλλογή, θα μπορούν οι επισκέπτες μας, από τις 4 Οκτωβρίου να δουν ένα εκτενές φωτογραφικό αφιέρωμα στο χρονικό της κατασκευής του μουσείου μας στην Αθήνα, υπό το βλέμμα του διακεκριμένου φωτογράφου Χριστόφορου Δουλγέρη, με τίτλο «Εν τω γίγνεσθαι». Επίσης, την ίδια ημέρα, θα ξεκινήσει και ένα μεγάλο bazaar με εκπτώσεις έως 70% σε εκδόσεις εκθέσεων, αφίσες και συλλεκτικά είδη από την εκθεσιακή δραστηριότητα του Ιδρύματος από το 1979 έως σήμερα.

Υπάρχει ένα κοινό που δεν καταφέρατε μέχρι στιγμής να προσεγγίσετε αλλά θα το θέλατε;
Μία από τις μεγαλύτερες χαρές μας είναι ότι ακούστηκε η ευχή μας να έχουμε ένα μουσείο ανοιχτό σε όλους, για όλους. Δεν υπάρχει συγκεκριμένο κοινό που να μην έχει περάσει το κατώφλι του μουσείου μας. Αυτό βέβαια δεν σημαίνει πως θεωρούμε ότι έχουμε εκπληρώσει τελείως τον σκοπό μας. Π.χ., μελετάμε πολύ αυτόν τον καιρό τις μουσειοσκευές μας, τις οποίες ελπίζουμε να διαθέσουμε μέσα στο 2021. Είναι απαραίτητες για να μπορέσουμε να προσεγγίσουμε παιδιά που ζουν σε μακρινές περιοχές της Ελλάδας, αλλά και του εξωτερικού.

Ποια θα είναι η επόμενη μεγάλη έκθεση στο Μουσείο και με ποιον τρόπο σκέφτεστε να την παρουσιάσετε;
Δεν είμαι δυστυχώς σε θέση να σας ανακοινώσω οτιδήποτε ακόμη. Η πανδημία ανέτρεψε όλα μας τα σχέδια για την επόμενη διετία. Αυτό ισχύει για όλα τα μουσεία του κόσμου. Πρέπει να φανούμε ιδιαίτερα ευέλικτοι σε αυτή τη φάση, έτσι ώστε να ξεπεράσουμε την υγειονομική κρίση, όπως και την οικονομική κρίση που θα ακολουθήσει, όσο πιο ανώδυνα γίνεται.

Υπήρξε κάποια έντονη στιγμή από την ημέρα των εγκαινίων του μέχρι σήμερα που θα θέλατε να μοιραστείτε μαζί μας;
Είναι πάντοτε πολύ έντονη στιγμή για μένα όταν βλέπω τους επισκέπτες μας να συγκινούνται όταν πρωτοακούν την ιστορία μερικών έργων μας. Όταν καταλαβαίνουν σε τι κατάσταση βρισκόταν ο Van Gogh όταν ζωγράφιζε τη Συγκομιδή της ελιάς. Όταν μαθαίνουν την τραγική ιστορία της Marie von Goethem, που πόζαρε για τον Degasγια τη Μικρή χορεύτρια δεκατεσσάρων ετών. Όταν ανακαλύπτουν γιατί η Πασιέντζα του Braqueείναι μία κρυμμένη αυτοπροσωπογραφία. Τότε αντιλαμβάνομαι ακόμη περισσότερο πόσο σημαντική ήταν η προσφορά των ιδρυτών μας, και πόσο την εκτιμούν όλοι αυτοί οι άνθρωποι που θαυμάζουν αυτή την μοναδική συλλογή.

Ποια είναι τα σχέδια του Μουσείου στο εγγύς μέλλον; Σκοπεύετε να ανοίξετε τις πόρτες του και σε άλλου είδους καλλιτέχνες ή θεάματα;
Ένα μουσείο είναι ένας ζωντανός οργανισμός. Για να αναπνεύσει σωστά, πρέπει ένα μέρος του να ανανεώνεται μονίμως. Από το ξεκίνημα, άλλωστε, δηλώσαμε τις προθέσεις μας : να διοργανώνουμε ανά τακτά διαστήματα αναδρομικές ή θεματικές εκθέσεις σε ειδικά διαμορφωμένο χώρο, που θαμπορεί να υποδέχεται ποικίλες εκδηλώσεις τέχνης και πολιτισμού. Με το που μας το επιτρέψει η κατάσταση, αυτός ο σκοπός θα γίνει πραγματικότητα.

Τι πιστεύετε για την επόμενη ημέρα των τεχνών μετά τον κορωνοϊό; Προβλέπετε ότι οι καλλιτέχνες θα επηρεαστούν και θα δημιουργήσουν χρησιμοποιώντας νέα μέσα; Ίσως και νεές τεχνολογίες;
Η δημιουργία γεννιέται συχνά μέσα από αρνήσεις και καταστροφές. Ο εξπρεσιονισμός για παράδειγμα προέκυψε ως αντίδραση της τέχνης στα όσα δεινά συσσώρευσε ο πόλεμος. Πόσοι καλλιτέχνες μετέτρεψαν στο παρελθόν τον πόλεμο, την αρρώστια, τη φτώχια σε τέχνη ; και άγγιξαν έτσι τόσους ανθρώπους, που στην πλειοψηφία τους δεν έζησαν τις ίδιες δυσκολίες ; Αυτό θα συμβεί σίγουρα και μετά τον κορωνοϊό.

Σε ποιο κομμάτι πιστεύετε ότι υστερεί περισσότερο η Ελλάδα στον τομέα των εικαστικών τεχνών; Και αντίστοιχα, σε ποιο έχει φτάσει σε ένα ικανοποιητικό επίπεδο.
Δεν συγκρίνω τις χώρες και δεν συγκρίνω τους καλλιτέχνες. Έχοντας ζήσει στη Γαλλία, στην Αμερική και στην Ελλάδα, διαπιστώνω πως η κάθε χώρα έχει τα καλά της και τα κακά της. Θαυμάζω όμως ιδιαίτερα τους νέους Έλληνες δημιουργούς, που άνθισαν μετά την κρίση του 2008. Αυτά τα παιδιά δεν είχαν σίγουρα τις ίδιες ευκολίες με άλλα που ζούσαν στην βόρεια Ευρώπη. Αλλά η ανάγκη τους να εκφραστούν καλλιτεχνικά ήταν πιο δυνατή και από την ανάγκη αναγνώρισης, και από την απειλή της ανεργίας.

Πόσο έτοιμη είναι η Αθήνα να διεκδικήσει τη θέση της πρωτεύουσας του πολιτισμού;
Καμία πόλη στον κόσμο δεν μπορεί να διεκδικήσει αυτή τη θέση, και δεν χρειάζεται. Ο πολιτισμός δεν έχει ανάγκη από πρωτεύουσα αλλά από πολλές οάσεις, όπου μπορεί να ανθίσει, να ακτινοβολήσει και να εκφραστεί ελεύθερα. Η Αθήνα του παρέχει αυτή τη δυνατότητα εδώ και αιώνες ολόκληρους.

Σύμφωνα με τα μέχρι τώρα στοιχεία (ή έστω τις αντιδράσεις) ποιος είναι ο πιο φωτογραφημένος μέχρι στιγμής πίνακας της συλλογής του Ιδρύματος Β&Ε Γουλανδρή;
Τρία έργα διεκδικούν αυτό το προνόμιο: Η «Θεία Μορφή» του El Greco, «Η μικρή χορεύτρια δεκατεσσάρων ετών» του Edgar Degas και «Η συγκομιδή της ελιάς» του Vincent van Gogh.