Support Art Workers: 5 γυναίκες από τον Πολιτισμό γράφουν

Μια σκηνοθέτρια. Μια χορογράφος και καλλιτεχνική διευθύντρια του Φεστιβάλ Χορού Καλαμάτας. Μια ηθοποιός. Μια σκηνογράφος. Μια υπεύθυνη επικοινωνίας του Θεάτρου του Νέου Κόσμου αλλά και του Μουσείου Βασίλη και Ελίζας Γουλανδρή. Πέντε γυναίκες έρχονται από τον Πολιτισμό για να μας μιλήσουν γι’ αυτόν. Όντας στην άλλη πλευρά της όχθης, εκεί που τα πράγματα είναι δύσκολα και που η στήριξη είναι πέρα για πέρα αναγκαία και όχι απλά απαραίτητη. 

Η Ιώ Βουλγαράκη, η Λίντα Καπετανέα, η Φιλαρέτη Κομνηνού, η Μαγδαληνή Αυγερινού και η Μαρία Τσολάκη κλήθηκαν να μας γράψουν τις σκέψεις τους λίγες ημέρες μετά την εμφάνιση του κινήματος Support Art Workers το οποίο σήμερα, σιωπηλά αλλά ενεργά, βρέθηκε μπροστά από τη Βουλή την ώρα που η υπουργός Πολιτισμού Λίνα Μενδώνη ανακοίνωνε την οικονομική ενίσχυση και τα μέτρα στήριξης για τον Πολιτισμό. Έναν κλάδο που αγαπάμε πολύ aφού ο πολιτισμός είναι το στήριγμά μας αλλά και η ελπίδα ότι μπορούμε να πάμε μπροστά. Να μάθουμε, να γνωρίσουμε, να αγαπήσουμε νέους κόσμους που μπορούμε να αγγίξουμε ή απλώς να ονειρευτούμε. 

Ιώ Βουλγαράκη

«Το lockdown με βρήκε στην καρδιά των προβών για το Μάκιναλ της Σόφι Τρέντγουελ, που υπό κανονικές συνθήκες θα ανέβαινε στις 26 Απρίλη στο Θέατρο του Νέου Κόσμου.

Σίγουρα δεν είχα φανταστεί τις εξελίξεις γιατί θυμάμαι πως την ημέρα που έκλεισαν τα θέατρα έλεγα “θα σταματήσουμε το Σαββατοκύριακο και από Δευτέρα συνεχίζουμε κανονικά”, κάτι που προφανώς δεν συνέβη. Νομίζοντας πως θα συνεχίσουμε, δεν χαιρετηθήκαμε, δεν μαζέψαμε τα πράγματά μας, δεν προλάβαμε να εμψυχώσουμε ο ένας τον άλλον. Το μέλλον ήρθε όπως πάντα αναπάντεχα κι έτσι ξεκίνησαν 50 ημέρες μάχης. Μάχης με τον φόβο, για όσους αγαπημένους μου συνέχισαν να δουλεύουν, μάχης με τον άναρχο χρόνο, με την άχρηστη πληροφορία, με την αβεβαιότητα, μιας μάχης, με δυο λόγια, για εσωτερική ακεραιότητα όσο βρίσκεσαι στην “αίθουσα αναμονής”. Νομίζω πως κατά κάποιον τρόπο διανύουμε ως ανθρωπότητα μια κατάσταση πένθους.

Δεν μπορείς να βλέπεις καθημερινά στα δελτία τους χιλιάδες νεκρούς και να μην πενθείς επειδή είναι κάπου μακριά από σένα, αυτό είναι σίγουρο, απλώς σε κάποιον συμβαίνει συνειδητά και σε κάποιον όχι. Ο σύγχρονος δυτικός τρόπος ζωής δαιμονοποιεί τη θλίψη, σχεδόν την απαγορεύει, οπότε τώρα ίσως είναι μια χρήσιμη ευκαιρία να πενθήσουμε απενοχοποιημένα κι όχι να μπαζώσουμε συναισθήματα πίσω από ένα lifestyle του “πάμε παρακάτω δυναμικά“.

Στη δική μου δουλειά, που φτιάχνουμε κάτι με κόσμο για κόσμο, κανείς δεν ξέρει ακόμα πότε και πώς επιστρέφουμε. Ούτε βεβαίως σε τι επιστρέφουμε, για να είμαστε ειλικρινείς. Θα κάνουμε πρόβα τηρώντας αποστάσεις; Θα γίνει η απόσταση μέρος του παιχνιδιού; Θα παίζουμε για τον μισό και λιγότερο κόσμο από πριν; Η υψηλών προδιαγραφών κινηματογράφηση θα είναι πια εκ των ων ουκ άνευ; Οι χώροι των πενήντα, των εκατό, των διακοσίων θέσεων θα εξαφανιστούν; Αν ναι, συνειδητοποιούμε ότι το ερευνητικό, εναλλακτικό, εξωσυστημικό θέατρο θα πληγεί ανεπανόρθωτα και θα επιβιώσουν μόνο συγκεκριμένα θεάματα μεγάλων οργανισμών, στους χώρους και με τους όρους που αυτό θα επιτρέπεται; Για την ώρα εμείς δεν επιστρέφουμε πουθενά, είμαστε σε παύση, ζητώντας από ένα αδρανές Υπουργείο Πολιτισμού τα αυτονόητα. Χωρίς σοβαρή στήριξη από την πολιτεία, φοβάμαι πως θα περάσουμε γρήγορα σε μια εντελώς συντηρητική θεατρική πραγματικότητα, όπου θα επιβιώνει μόνο ο ισχυρός, όπως στη ζούγκλα. Εκτός αν αυτό είναι το κρατικό ζητούμενο. Ο δάσκαλός μου Λεονίντ Χέιφιτς συνηθίζει να λέει πως, ό,τι και να συμβεί, ο άνθρωπος πάντοτε θα μιλά για τη ζωή, την αγάπη και τον θάνατο και αυτό τίποτα στον κόσμο δεν μπορεί να το αλλάξει. Ελπίζω –σταθερά– σε αυτό. Εν αναμονή».

Λίντα Καπετανέα

«Από την αρχή της υγειονομικής κρίσης ακυρώθηκαν όλες οι παραστάσεις και έκλεισαν όλες οι σκηνές όλων των εκδηλώσεων και θεαμάτων. Λογικό. Από τότε, αλλά και μετά τις τελευταίες δηλώσεις του πρωθυπουργού και κυρίως καθώς σταδιακά προσπαθούμε να επιστρέψουμε, ας πούμε, στην προηγούμενη κατάσταση, οι περισσότεροι εργαζόμενοι στον τομέα του Πολιτισμού, δεκάδες επαγγέλματα και χιλιάδες ανθρώποι, αγωνιούν για το μέλλον τους και περιμένουν ένα σχέδιο που θα τους προστατεύσει για όσο διάστημα δεν θα μπορούν να εργαστούν.

Στο διάστημα που μεσολάβησε, οι καλλιτέχνες, οι οργανισμοί τεχνών και Πολιτισμού, τα θέατρα, τα φεστιβάλ, προσφέραμε αφιλοκερδώς και εντελώς δωρεάν υλικό της δουλειάς και του κόπου μας στο διαδίκτυο για να κρατήσουμε συντροφιά, να προσφέρουμε έμπνευση και αισιοδοξία και κυρίως για να μοιραστούμε την ομορφιά της τέχνης με ένα μεγάλο κομμάτι της κοινωνίας.

Δεν είναι μόνο το καλοκαίρι που μας προβληματίζει. Είναι και ο χειμώνας που έρχεται, καθώς και όλο το διάστημα μέχρι την πλήρη λήξη του συναγερμού. Ειδικά για μας τους χορευτές και κυρίως τους νέους τα πράγματα ήταν και πριν πάρα πολύ δύσκολα. Θέλω να πιστεύω πως η αντίδραση και η αγωνία όλου αυτού του κόσμου στον οποίο ανήκουμε θα βρει μια δίκαιη απάντηση.

Στο Φεστιβάλ, αυτό που αποφασίσαμε από την πρώτη στιγμή είναι να προετοιμαζόμαστε περιμένοντας. Περιμένουμε και κερδίζουμε διαρκώς χρόνο υπενθυμίζοντας σε όλους τους εμπλεκόμενους στη διοργάνωση αλλά και στο Υπουργείο ότι είμαστε εδώ για να κάνουμε το Φεστιβάλ. Έχουμε επεξεργαστεί εναλλακτικά σενάρια και περιμένουμε οδηγίες πάντα με την ελπίδα ότι θα γίνει το Φεστιβάλ. Δείξαμε ως κοινωνία ότι μπορούμε να λειτουργήσουμε συλλογικά και υπεύθυνα σε πολύ μεγάλο βαθμό και τώρα που οι δραστηριότητες της οικονομίας δοκιμάζουν ξανά τη λειτουργία τους θέλουμε κι εμείς να αντιμετωπιστούμε αναλόγως».

Φιλαρέτη Κομνηνού

«Στα χρόνια της οικονομικής κρίσης το θέατρο λειτούργησε ως χώρος έλξης –ευεργετικό αντίδοτο στο χρεοκοπημένο θάρρος– τώρα όμως με την πανδημία συμβαίνει ακριβώς το αντίθετο. Ο κόσμος δικαιολογημένα φοβάται τη συνεύρεση και συνάθροιση οπότε οι προβλέψεις –με μαθηματική ακρίβεια– οδηγούν το θέατρο και τους ανθρώπους του σε μαρασμό και οικονομική εξαθλίωση, αν σταματήσει για πολύ μεγάλο διάστημα η παραγωγή.
Ακόμα κι αν επιτραπούν οι υπαίθριες παραστάσεις που μάλλον πύρρειος νίκη φαντάζει, και λέω μάλλον, γιατί κανείς δεν μπορεί στις μέρες της αβεβαιότητας να μιλάει με σιγουριά, πώς θα γίνουν οι πρόβες; Αν κάποιος ηθοποιός φοβάται για την υγεία του θα απολυθεί;

Ποιο θα είναι το καλλιτεχνικό αποτέλεσμα; Το θέατρο λόγω της φύσης του είναι ομαδικό άθλημα και η σωματική επαφή πολλές φορές αναγκαία. Θα επιβληθεί εκ των πραγμάτων η πλήρης αποστασιοποίηση; Η επίδραση της πανδημίας στις τέχνες θα λειτουργήσει ως παρένθεση ή θα εγκαταστήσει μια  νέα πραγματικότητα;

Βέβαια “Πενία τέχνας κατεργάζεται”· η ευρηματικότητα και η προσαρμοστικότητα γίνονται δημιουργικό αντίβαρο στις δυσκολίες και στην ανέχεια όπως έχει αποδειχτεί και στο παρελθόν – για παράδειγμα τα τελευταία χρόνια λόγω οικονομικής ένδειας καταργήθηκαν τα εντυπωσιακά σκηνικά και ο μινιμαλισμός έγινε άποψη. Αυτά όμως αφορούν το (αβέβαιο) μέλλον.

Προτεραιότητα τώρα έχει η επιβίωση. Να προστατευτούν οικονομικά οι άνθρωποι που παράγουν τέχνη για να αντέξουν το τσουνάμι που προκάλεσε η πανδημία ώστε να επανέλθουν όταν βρεθεί το εμβόλιο. Η παρατεταμένη ανεργία που απ` ότι φαίνεται θα συνεχιστεί σίγουρα και το φθινόπωρο θα οδηγήσει σε απόγνωση. Όσο υπάρχει η απειλή του ιού το θέατρο είναι ευάλωτο, δεν μπορεί να αντιδράσει, χρειάζεται μηχανική υποστήριξη.
Κάποιοι βέβαια μπορεί να σκεφτούν ότι μέσα στο γενικό χαμό η τέχνη και ο πολιτισμός είναι περιττή πολυτέλεια. Ως αντίλογο αναγκάζομαι να θυμίσω την απάντηση που έδωσε ο Τσώρτσιλ όταν ρωτήθηκε  για την μη χρηματοδότηση των τεχνών λόγω αναγκών πολέμου: “Τότε γιατί πολεμάμε;”».

*Η Φ.Κ. θα συμμετείχε στο Φεστιβάλ Αθηνών και Επιδαύρου, παίζοντας στην παράσταση αρχαίου δράματος «Βάκχες»

Μαγδαληνή Αυγερινού

«Πρώτες μέρες ελευθερίας μετά από 70 μέρες καραντίνας, μιας και η μέρα που ανακοινώθηκε ο πρώτος θάνατος στην Ιταλία με βρήκε να προσγειώνομαι στο Μιλάνο μαζί με την 1,5 ετών κόρη μου. Προορισμός μας το χωριό Ispra στη Λομβαρδία. Εκεί όπου ο Covid-19 πέρασε σαν σίφουνας. Όσο ήμουν εκεί μιλούσα με τους συνεργάτες μου για τις επερχόμες δουλειές μας χωρίς να φανταζόμαστε αυτό που θα ερχόταν. Είμαστε από εκείνους που γύρισαν στην Ελλάδα με πλοίο γιατί ακυρώθηκαν οι πτήσεις. Μπήκαμε στη γνωστή καραντίνα των 14 ημερών και την 15η μέρα έρχεται το lockdown. Δεν το λες και μεγάλη τύχη.

Ό,τι ακολούθησε ήταν, και συνεχίζει να είναι, πρωτόγνωρο για όλους. Ο πολιτισμός δοκιμάζεται ίσως περισσότερο από ποτέ. Το θέατρο, δυστυχώς, όπως όλα δείχνουν, θα αργήσει να επιστρέψει έτσι όπως τουλάχιστον το ξέραμε. Θα πρέπει να βρούμε τρόπους να λειτουργήσουμε διαφορετικά κι αυτό θα είναι μια πρόκληση. Σίγουρα όμως οι αρμόδιοι φορείς οφείλουν να στηρίξουν έμπρακτα τους εργαζόμενους στον Πολιτισμό. Είναι κρίμα να πρέπει να διεκδικούμε τα αυτονόητα. Νιώθω ότι σε αυτή τη συνθήκη οι άνθρωποι ήρθαν πιο κοντά παρ' όλη την απόσταση. Εύχομαι να βγούμε νικητές απο όλο αυτό όσο πιο σύντομα γίνεται για να μπορούμε να αγκαλιαστούμε ξανά».

Μαρία Τσολάκη

«H καραντίνα με πέτυχε σε μία πολύ ενεργή φάση από επαγγελματική άποψη. Ως υπεύθυνη επικοινωνίας σε παραστάσεις, βιβλία, συναυλίες, δίσκους και εκθέσεις, δούλευα σε πολύ έντονους ρυθμούς αυτά που ήδη έτρεχαν και αυτά που ετοιμάζονταν για το άμεσο μέλλον.

Η υποχρεωτική παύση ήταν ένα αναπάντεχο διάλειμμα με λίγη δουλειά, πολλά κέικ, decluttering, yoga και video calls  με αγαπημένους. Παραστάσεις on line δεν είδα. Έστειλα δτ για αυτές, αλλά δεν είδα. Στο θέατρο πηγαίνεις για να ζήσεις μια εμπειρία, να ακούσεις ένα κείμενο, να συγκινηθείς με μια δυνατή ερμηνεία. Να επικοινωνήσει το “τραύμα” σου με αυτό των δημιουργών, αλλά και των υπόλοιπων θεατών.

Επικρότησα όμως την πρωτοβουλία δημιουργών και θεάτρων να ανεβάσουν τις παραστάσεις τους on line, μουσείων να παρέχουν ψηφιακές περιηγήσεις, τραγουδιστών να τραγουδούν live από τα σπίτια τους, djs να κάνουν live streaming για να κρατήσουν συντροφιά και να ψυχαγωγήσουν με το έργο τους χιλιάδες κόσμου.

Αυτή τη στιγμή το 80% των projects μου έχει ακυρωθεί, μόνιμες συνεργασίες μου έχουν παγώσει και –όπως όλοι– προσπαθώ να είμαι ψύχραιμη και αισιόδοξη για το μέλλον. Το θέμα όμως είναι ποιο είναι αυτό το μέλλον και πότε θα είναι αυτό ενεργό επαγγελματικά για μένα που απασχολούμαι στον τομέα του πολιτισμού.

Πολιτισμός στην Ελλάδα δεν είναι μόνο τα αρχαία μνημεία και η Ακρόπολη. Η Ελλάδα έχει έναν πλούσιο σύγχρονο πολιτισμό ο οποίος κράτησε ακμαίο το ηθικό του κόσμου κατά τη διάρκεια της καραντίνας.

Άνθρωποι του πολιτισμού είναι φυσικά οι ηθοποιοί, οι σκηνοθέτες, οι μουσικοί, οι εικαστικοί, οι συγγραφείς, όλοι αυτοί είναι στην πρώτη γραμμή, αλλά είμαστε και όλοι εμείς (επικοινωνία, παραγωγή, τεχνικοί, ταμίες, ταξιθέτες, μεταφραστές, γραφίστες, λογιστήρια, tour managers κλπ) στα μετόπισθεν που συμβάλλουμε εξίσου στη λειτουργία αυτής της τεράστιας μηχανής. Όλοι είμαστε σημαντικοί και απαραίτητοι, ο καθένας στο αντικείμενό του.

Ήταν πολύ αποκαρδιωτικό το ότι η κυβέρνηση απλά με μία της φράση μας έβγαλε εκτός προγράμματος και σχεδιασμού χωρίς καμία μέριμνα, χωρίς κανένα πλάνο. Βγάζεις πλάνο για τα κομμωτήρια, τα ινστιτούτα αισθητικής και τις εκκλησίες, αλλά αντίθετα αφήνεις στην τύχη τους με μία φράση χιλιάδες εργαζομένους στον πολιτισμό; Τη στιγμή μάλιστα που χιλιάδες δεν έχουν πάρει το επίδομα των 800 ευρώ, λόγω της μαύρης εργασίας που επικρατεί στο χώρο.

Το ζητούμενο εδώ δεν είναι μια βραχυπρόθεσμη λύση, μια στιγμιαία ανακούφιση, αλλά ένα μακροπρόθεσμο πλάνο που θα στηρίξει τις τέχνες. Όχι μόνο τους μεγάλους φορείς (που και αυτοί φυσικά είναι απαραίτητοι), αλλά και τους μικρούς, πιο εναλλακτικούς χώρους που ξεκινούν τάσεις και οι οποίοι πολλές φορές παρουσιάζουν μικρά “διαμαντάκια”. Αυτοί δυστυχώς κινδυνεύουν με αφανισμό με τα μέτρα που ετοιμάζονται.

Σίγουρα δε θέλουμε να ανοίξουν γρήγορα ή βιαστικά οι χώροι. Θέλουμε να ανοίξουν όταν θα είναι ασφαλές για όλους. 

Δυστυχώς κινδυνεύουμε σήμερα να φτάσουμε στο σημείο να διαπραγματευόμαστε το αν η τέχνη είναι απαραίτητη ή πολυτέλεια. Η τέχνη είναι για όλους και είναι αυτή που δίνει στη ζωή μας σχήμα».