Η «κρυφή ζωή» των αγαλμάτων

Δεν είχα ποτέ αναλογιστεί την αθέατη ζωή των αρχαιοτήτων, αυτήν που βιώνουν μέχρι να βρεθούν σε καθεστώς «μην αγγίζετε», μέσα στις προθήκες των μουσείων. Με αφορμή την προετοιμασία των ευρημάτων από την αρχαία Άπτερα για την έκθεση «Αναδυόμενες πόλεις», που θα εγκαινιαστεί στις 12 Δεκεμβρίου στο Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης, είχα την ευκαιρία να περάσω ένα πρωί στα εργαστήρια συντήρησης αρχαιοτήτων του νέου Αρχαιολογικού Μουσείου Χανίων και να απολαύσω κάποιες στιγμές αυτής της «κρυφής ζωής».

Είναι λιγάκι περίεργο στο μάτι να βλέπεις αρχαία αντικείμενα με φόντο τον υψηλής τεχνολογίας εξοπλισμό ενός υπερσύγχρονου εργαστηρίου συντήρησης. Εξίσου ξαφνιάζει, όσο αυτονόητο κι αν είναι, ότι σε αυτόν τον χώρο το άγγιγμα επιτρέπεται –τουλάχιστον, στους ειδικούς. Μου πήρε λίγο χρόνο, αλλά εξοικειώθηκα με αυτά τα διαφορετικά δεδομένα. Αυτό που συνεχίζει να με εντυπωσιάζει, αρκετές μέρες μετά την επίσκεψή μου στα εργαστήρια του μουσείου, είναι η τρυφερότητα των συντηρητών καθώς αφαιρούν από τα ευρήματα τα ιζήματα και τις κρούστες των αιώνων και η επιμονή με την οποία λύνουν τους «γρίφους» του προσδιορισμού της καταλληλότερης μεθόδου αποκατάστασης, ανάλογα με τις ειδικές ανάγκες κάθε αντικειμένου.

Τρεις κρητικές πόλεις αναδύονται στην Αθήνα

Περισσότεροι από τέσσερις συντηρητές εργάστηκαν πυρετωδώς για ένα εξάμηνο στο νέο Αρχαιολογικό Μουσείο Χανίων, προκειμένου να ετοιμάσουν 90 ευρήματα ανασκαφών από την αρχαία Άπτερα για την έκθεση «Κρήτη. Αναδυόμενες πόλεις: Άπτερα – Ελεύθερνα – Κνωσός. Τρεις αρχαίες πόλεις ζωντανεύουν». Η έκθεση  θα φιλοξενηθεί στο Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης από τις 12 Δεκεμβρίου μέχρι τις 30 Απριλίου του 2019 και, όπως μου εξηγεί η προϊσταμένη της Εφορείας Αρχαιοτήτων Χανίων, Ελένη Παπαδοπούλου, έχει στόχο να αναδείξει όλες τις εκφάνσεις της ζωής στις τρεις αυτές κρητικές πόλεις, ξεφεύγοντας από το ανάκτορο της Κνωσού που αποτελεί για πολλούς το μοναδικό σημείο αρχαιολογικής αναφοράς στο νησί. Εξίσου ενδιαφέρον είναι το γεγονός ότι το 80% των εκθεμάτων προέρχονται από πρόσφατες ανασκαφές και βγαίνουν για πρώτη φορά από τις αποθήκες των μουσείων. Στην περίπτωση των Χανίων και της Απτέρας μάλιστα, τα αντικείμενα που θα εκτεθούν στην Αθήνα αποτελούν ένα μικρό preview της μόνιμης συλλογής 3.500 αντικειμένων που θα φιλοξενεί το νέο Αρχαιολογικό Μουσείο Χανίων, ένα εντυπωσιακό κτίριο περίπου 6.000 τ.μ. που μοιάζει με καράβι που αναδύθηκε μέσα από τη γη.

Ο μαρμάρινος Απόλλωνας και η χάλκινη Άρτεμης

Η καρδιά του μουσείου χτυπάει προς το παρόν στις τέσσερις αίθουσες των υπερσύγχρονων εργαστηρίων του. Σε μία από αυτές, υπό τους ήχους απαλής τζαζ, η συντηρήτρια Θεανώ Ανδρουλάκη με τις συναδέλφους της Αμαλία Μπουντρογιάννη και Αδαμαντία Καραγκούνη, ολοκληρώνουν τις εργασίες αποκατάστασης του Συντάγματος της Άρτεμης και του Απόλλωνα, ενός συμπλέγματος αγαλμάτων που προέρχεται από το οικιακό ιερό κάποιας ρωμαϊκής οικίας της Απτέρας. Η διαδικασία ήταν ιδιαίτερα απαιτητική λόγω των διαφορετικών υλικών που συνδυάζονται στο αντικείμενο αυτό. Η στιλπνή τελειότητα στο λευκό μάρμαρο του Απόλλωνα και η ανάλαφρη αίσθηση του χάλκινου χιτώνα της Άρτεμης δεν έχουν καμία σχέση με τις φωτογραφίες που μας δείχνει στον υπολογιστή της η Θεανώ από την κατάσταση στην οποία βρέθηκαν στην ανασκαφή.

«Χρειάστηκε να κάνουμε ώρες συζητήσεων μεταξύ μας αλλά και να αναζητήσουμε τη γνώμη συναδέλφων από άλλα εργαστήρια» εξηγεί η Θεανώ σχετικά με τον τρόπο συναρμολόγησης και στερέωσης των επιμέρους κομματιών του ευρήματος. Με εκπλήσσει ο ενθουσιασμός που την χαρακτηρίζει ακόμα και όταν μιλά για διαδικασίες που είναι απαιτητικές και επαναλαμβανόμενες. «Ως συντηρητές, βλέπουμε τα ευρήματα με άλλο μάτι απ’ ότι το κοινό ή οι αρχαιολόγοι. Εμείς εστιάζουμε στα υλικά από τα οποία είναι φτιαγμένα. Βλέπουμε οργανικό ή ανόργανο. Λίθο, μέταλλο ή μάρμαρο…» ξεκινά να μου εξηγεί η Αδαμαντία  και η Αμαλία προσθέτει «χωρίς βέβαια αυτό να αναιρεί την χαρά που νιώθουμε παρατηρώντας την τελειότητα με την οποία είναι φτιαγμένο ένα γλυπτό» και μου δείχνει με το βλέμμα της τον Απόλλωνα. Η ίδια τελειότητα χαρακτηρίζει και το ταφικό ανάγλυφο πορτρέτο ενός νεαρού ζευγαριού που βρίσκεται ακουμπισμένο σε μια πλατφόρμα μεταφοράς αλλά και τα υπόλοιπα αντικείμενα που περιμένουν την τελική πινελιά της αποκατάστασής τους στους πάγκους και στα συρτάρια του εργαστηρίου.

Αποκαθιστώντας τα σπασμένα φτερά του Έρωτα

Κάποιους θησαυρούς ακόμα μας αποκαλύπτει η συντηρήτρια Άννα Μυλωνά στην διπλανή αίθουσα, η οποία είναι αφιερωμένη στα πήλινα αντικείμενα. Ανάμεσα τους και ένα ειδώλιο του θεού Έρωτα, για το σπασμένο φτερό του οποίου έφτιαξε ακριβή αντίγραφα. Μεγαλύτερη κι από την ομορφιά του χαριτωμένου αγάλματος είναι η προσοχή -και η αγάπη- με την οποία του στερεώνει το φτερό καθώς μου εξηγεί ότι ο γύψος που χρησιμοποιήθηκε ως συνδετικό υλικό έχει επίτηδες ελαφρά πιο ανοιχτό τόνο ώστε να είναι ορατές οι επεμβάσεις που έγιναν. Όταν τη ρωτώ αν έχει κάποιο αγαπημένο έκθεμα ανάμεσα σε αυτά που θα συνοδεύσει στην έκθεση της Αθήνας σταματά να χαμογελά και μένει σιωπηλή. Νιώθω σα να έχω μόλις ζητήσει από μία μητέρα να μου πει ποιο από τα παιδιά της είναι το αγαπημένο της. 

Το ταξίδι προς το μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης

Σε ένα κασόνι δίπλα στον φτερωτό έρωτα, τέσσερα μικρά πήλινα ειδώλια «πλέουν» σε μια θάλασσα από πλαστικό προστατευτικό περιτύλιγμα. «Το πλαστικό δεν είναι το αγαπημένο μας υλικό, αλλά –καθότι αδρανές- είναι ασφαλές για επαφή με τα εκθέματα». Συνειδητοποιώ ότι αυτός είναι επίσης ο λόγος για τον οποίο όλοι οι συντηρητές φορούν βαμβακερά γάντια ενώ, όπως μαθαίνω στη συνέχεια, ακόμα και το χαρτί που χρησιμοποιείται για το περιτύλιγμα είναι ειδικού τύπου, και δεν έχει υποστεί επεξεργασία με οξέα. Άλλη μία από τις ιδιαιτερότητες της μεταφοράς είναι ότι, εφόσον ταξιδέψουν αεροπορικώς, τα ξυλοκιβώτια ανοίγονται 24 ώρες μετά την προσγείωση, ώστε να έχουν προσαρμοστεί τα ευαίσθητα περιεχόμενά τους στις αλλαγές της ατμοσφαιρικής πίεσης.  Τα συγκεκριμένα εκθέματα ωστόσο, μεταφέρονται στην Αθήνα με καράβι, με συνοδούς τις συντηρήτριες της Εφορείας Αρχαιοτήτων Χανίων. Σε γειτονικά ξυλοκιβώτια, και εφοδιασμένα με δελτία όπου περιγράφονται λεπτομερώς η κατάσταση και οι φθορές τους, ταξιδεύουν μια πήλινη τελετουργική Σειρήνα, ένα ειδώλιο ευνούχου,  μια ανθρωπόμορφη κουδουνίστρα, μολυβδίδες (μικρά όπλα επίθεσης), περόνες ενδυμάτων, κοσμήματα και 90 περίπου ακόμη μικροί και μεγάλοι θησαυροί.

Είμαι περίεργη να δω πόσο διαφορετικά θα δείχνουν όλα αυτά τα αντικείμενα ιδωμένα πια μέσα στις προθήκες του μουσείου, αλλά και για τη συνολική αίσθησης της ζωής στις τρεις αρχαίες κρητικές πόλεις, όπως θα αναδυθεί μέσα από την έκθεση του Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης.  

*Κείμενο: Ισαβέλλα Ζαμπετάκη, Φωτογραφίες: Γιώργος Αναστασάκης