Θέλω το αναπάντεχο

Ένα μήνα μετά την ανακοίνωση της δημιουργίας του πολιτιστικού οργανισμού ΝΕΟΝ, συνομιλούμε με τον ιδρυτή του Δημήτρη Δασκαλόπουλο για την τολμηρή αν και πολλά υποσχόμενη κίνησή του, στη σχεδόν ερεβώδη γεωγραφία της Αθήνας σήμερα. 

Οι λέξεις είναι αιχμηρές. Δεν συμπαθεί τα στρογγυλεμένα εύπεπτα νοήματα – το έχει δείξει άλλωστε σε όλες τις εκφάνσεις του δημόσιου βίου του ως επιχειρηματίας αλλά και πρόεδρος του ΣΕΒ ο Δημήτρης Δασκαλόπουλος. Το αποδεικνύει για μία ακόμα φορά σε ένα θέμα καθόλου βατό για το κοινό – αν και για τον ίδιο μοιάζει να είναι το προνομιακό του τοπίο: το σύγχρονο πολιτισμό, και όχι μέσα από το πρίσμα της αισθητικής ή ψυχολογικής απεύθυνσης αλλά από τη συνειδητοποίηση πως ο πολιτισμός μπορεί να γίνει μέσο αναπτυξιακής επανεκκίνησης.

Η Αθήνα αποτελεί κεντρικό αρμό του ΝΕΟΝ. Πώς θα κερδηθεί η πόλη και οι πολίτες της, πέρα και έξω από το αποστειρωμένο πλαίσιο ενός μουσείου;
Ο ΝΕΟΝ σκοπεύει να προσφύγει, καταρχάς, στην Τέχνη για να αναβαθμίσει τη σχέση του πολίτη με την πόλη του, «μπολιάζοντας» το αστικό τοπίο –και την καθημερινότητά μας– με έργα σύγχρονης τέχνης που θα λειτουργούν ως δρώμενα. Φιλοδοξία μου είναι να δημιουργήσω έναν οργανισμό κοινής πολιτιστικής ωφέλειας, που θα προσφέρει με ανεξάρτητες πρωτοβουλίες αλλά και μέσα από συμπράξεις με την πολιτεία και την τοπική αυτοδιοίκηση. Είναι ένα μοντέλο που λειτουργεί με επιτυχία σε πολλές άλλες χώρες, ενσωματώνοντας όλους τους φορείς πολιτισμού, ιδιωτικούς και κρατικούς, στον ιστό της πόλης. Εκεί τα μουσεία δεν είναι αποστειρωμένα – αποτελούν ζωντανές εστίες, χώρους εκπαίδευσης και ταυτόχρονα αναψυχής, πρόκληση για γνώση και συμμετοχή. Ο δημόσιος χώρος της Αθήνας είναι συλημένος και παραμορφωμένος γιατί η καθημερινότητά του έχει αποκοπεί απ’ τον πολιτισμό. Αυτό είναι το στοίχημα που πρέπει να ξανακερδίσουμε.

Τα εικαστικά θα έχουν τη μεγαλύτερη βαρύτητα στον ΝΕΟΝ;
Σε μια πρώτη φάση, ναι. Είναι αναγκαίο η κάθε φιλοδοξία συνεισφοράς να είναι απόλυτα εστιασμένη, αν μη τι άλλο για να γίνεται πιο αποδοτική. Όσο μεγάλη κι αν είναι η φιλοδοξία, όσα πολλά κι αν είναι τα μέσα, ένας οργανισμός δεν μπορεί μόνος του να αναλάβει τον... πολιτισμό. Αλλά ο ΝΕΟΝ δημιουργήθηκε για να φέρει τη σύγχρονη τέχνη, τη σύγχρονη δημιουργία πιο κοντά στο ευρύ κοινό. Και σύγχρονη τέχνη δεν είναι μόνο τα εικαστικά. Είναι κάθε νέα οπτική της σημερινής πραγματικότητας, κάθε δημιουργία που κεντρίζει τις συνειδήσεις, κάθε έργο που μπορεί να προβληματίσει. Επιδιώκουμε να στηρίξουμε και να στηριχθούμε στις ανήσυχες και δημιουργικές εφεδρείες της κοινωνίας, που μπορούν να αντιτάξουν το σύγχρονο πολιτισμό στην οικονομική υποβάθμιση, ως μέσο αναπτυξιακής επανεκκίνησης. Και σταδιακά να επεκτείνουμε τους τομείς δράσεις του ΝΕΟΝ. Ο πολιτισμός δεν έχει στεγανά. Γι’ αυτό εξάλλου επέλεξα ο νέος Οργανισμός να μην έχει εκθεσιακό χώρο, να μη διέπεται από χωροταξικούς και γεωγραφικούς περιορισμούς, έτσι ώστε έδρα του να είναι ολόκληρη η πόλη, ολόκληρη η Ελλάδα, και να μπορεί να παρεμβαίνει παντού.

Ειδικότερα η Συλλογή Δ. Δασκαλόπουλου πώς θα αξιοποιηθεί μέσω του ΝΕΟΝ;
Στόχος του ΝΕΟΝ δεν είναι η προώθηση της συλλογής μου. Αυτή έχει μια αυθυπαρξία και τη δική της ανεξάρτητη εκθεσιακή πορεία και δυναμική. Τη θεωρώ εξάλλου ένα αποθετήριο έργων το οποίο είναι στη διάθεση των μουσείων και των μεγάλων εκθέσεων σε όλο τον κόσμο για έκθεση στο κοινό τους. Ο ΝΕΟΝ σχεδιάζει ένα ευρύ πρόγραμμα δράσης, στο οποίο θα έχει οπωσδήποτε σημαντικό ρόλο το εκπαιδευτικό και εκθεσιακό πρόγραμμα. Η συλλογή Δ. Δασκαλόπουλου θα αποτελέσει ασφαλώς μια πηγή, όπως και άλλες συλλογές, ιδιωτικές και δημόσιες, από την οποία ο ΝΕΟΝ θα αντλήσει εκθεσιακό υλικό για την υλοποίηση των στόχων και του προγράμματός του.

Αν σας ζητούσα μια συνοπτική καταγραφή προτεραιοτήτων του ΝΕΟΝ, ποια θα ήταν αυτή;
Προτεραιότητα του ΝΕΟΝ είναι να εισαγάγει τη σύγχρονη τέχνη στην πόλη και, μέσα απ’ την τέχνη, να φέρει το ευρύ κοινό σε επαφή με τις πιο σύγχρονες οπτικές και συνειδήσεις. Θέλουμε να αποτελέσει πεδίο γόνιμου κοινωνικού διαλόγου, αξιοποιώντας τα οπτικά ερεθίσματα των έργων τέχνης για να ζυμώσει ιδέες, να αναδείξει νέους προβληματισμούς, να προσεγγίσει από καινούριους δρόμους τις ανάγκες του πολιτισμού και της ανάπτυξης. Ο ΝΕΟΝ δεν είναι ένας ακόμα χορηγός τέχνης – θέλει να καθιερώσει θεσμούς τέχνης και πολιτισμού στην πόλη μέσα από τα προγράμματα και τις συμπράξεις του. Γι’ αυτό αποδίδουμε ιδιαίτερη σημασία σε προγράμματα εκπαίδευσης που ξεκινούν απ’ τα σχολεία, στην ένταξη έργων τέχνης στους δημόσιους χώρους της πόλης, στην πρόκληση αφορμών για να αναπτυχθεί μια αμφίδρομη σχέση μεταξύ κοινού και δημιουργών. Οι περισσότεροι τείνουν να αντιμετωπίζουν την τέχνη και τον πολιτισμό σαν παντεσπάνι των ολίγων. Για μένα μπορεί να γίνει το καθημερινό ψωμί των πολλών.

Δώστε μας το δικό σας ορισμό για τη φράση «υγιείς δημιουργικές δυνάμεις του τόπου».
Είναι όλοι εκείνοι που προσδοκούν κάτι νέο, όλοι εκείνοι που είναι σε θέση να ονειρευτούν και να μοχθήσουν. Οι δυνάμεις αυτές –και είναι εντυπωσιακά πολλές στη χώρα μας– μπορούν να κρίνουν και να προτείνουν, να αποδομήσουν και να προχωρήσουν, να προσφέρουν δημιουργική υπεραξία σ’ έναν τόπο όπου κυριαρχούν τα λογής-λογής ελλείμματα... Μέσω των δράσεων του ΝΕΟΝ, φιλοδοξώ οι δυνάμεις αυτές να έρθουν σε άμεση επαφή με την κοινωνία, να συνομιλήσουν με το πλατύ κοινό. Χρειαζόμαστε μια δυναμική οπτική, μια δημιουργική αντίληψη στην πραγματικότητα που βιώνουμε. Ποιος είναι σε θέση να την προσφέρει, αν όχι οι άνθρωποι της πραγματικής δημιουργίας σε συνομιλία με όλους μας;

Ποιο θα είναι το νέο στοιχείο που θα έχει ο ΝΕΟΝ σε σχέση με την πολιτιστική δράση του Ιδρύματος Ωνάση ή του Ιδρύματος Σταύρος Νιάρχος. Ποιό niche έχετε εντοπίσει στον μάλλον αχαρτογράφητο χώρο του ελληνικού πολιτισμού;
Τα ιδρύματα αυτά, χρόνια τώρα, επιτελούν πράγματι ένα σημαντικό έργο, υποστηρίζοντας και χρηματοδοτώντας αξιόλογα προγράμματα και πρωτοβουλίες σε διάφορους τομείς, καλύπτοντας ένα ευρύ φάσμα κοινής ωφέλειας. Ο ΝΕΟΝ ξεκινά με ένα κατ’ αρχήν οριοθετημένο πεδίο δράσης. Εναρκτήρια προτεραιότητά του είναι να φέρει το σύγχρονο πολίτη κοντά στη σύγχρονη τέχνη, να καλύψει το χάσμα που τους χωρίζει. Κι έτσι να εγκαινιάσει ένα διάλογο, μια διαδικασία συμμετοχής, μια αλληλεπίδραση στις συνειδήσεις. Ευελπιστώ ότι όλες οι δράσεις του ΝΕΟΝ θα είναι προσθετικές και συνεργιστικές στις δράσεις του κράτους και των άλλων ιδιωτών.

Πέρα από την αισθητική/φιλοσοφική ακόμη και ρομαντική διάσταση της τέχνης, αυτό που ουδείς έχει κατορθώσει στην Ελλάδα –και που σήμερα λόγω της κρίσης είναι περισσότερο απαραίτητο παρά ποτέ– είναι να δείξει πως ο πολιτισμός, η τέχνη, η σύγχρονη δημιουργία μπορούν να είναι και εργαλεία αναπτυξιακά. Πώς νομίζετε ότι μπορεί αυτό να επιτευχθεί σήμερα, στην Ελλάδα;
Θεωρώ ότι η σκληρή πραγματικότητα που βιώνουμε τα τελευταία χρόνια δεν έχει να κάνει μόνο με την οικονομική κρίση. Είναι μια ευρύτερη καθίζηση, ένα συνολικό ξέφτισμα καταστάσεων, αντιλήψεων και νοοτροπιών που κατάντησαν την Ελλάδα αντιπαραγωγική και παρακμιακή. Και αυτά, ξέρετε, δεν ανατρέπονται ούτε με τηλεοπτικές κοκορομαχίες ούτε με ρηχές πολιτικές αντιδικίες. Στα δύσκολα προσφεύγουμε πάντα στον πολιτισμό για να επιβιώσουμε – να αλλάξουμε και να ορθοποδήσουμε. Η πολιτιστική μόχλευση αναταράζει τις συνειδήσεις, προκαλεί αναζητήσεις, πυροδοτεί την εξέλιξη, μας βγάζει από τα λιμνάζοντα νερά. Ο πολιτισμός παρέχει, με άλλα λόγια, τα πραγματικά αναπτυξιακά εργαλεία σε μια ερημοποιημένη οικονομία. Για να ξαναδούμε βιώσιμη ανάπτυξη, πρέπει να ξαναδούμε τους εαυτούς μας και τα πράγματα με άλλο μάτι. Κι αυτό μπορεί να γίνει μόνο μέσα απ’ τον πολιτισμό – μέσα απ’ τη σύγχρονη τέχνη, μέσα απ’ τις σύγχρονες ιδέες, μέσα απ’ τους σύγχρονους δημιουργούς. Σε αυτά θα επενδύσουμε.

Πώς ακριβώς καθορίζεται η σχέση σας με το ΕΜΣΤ; Πώς θα την περιγράφατε;
Πιστεύω ότι το ΕΜΣΤ, με την επικείμενη ολοκλήρωση του νέου κτιρίου, πρέπει να ανταποκριθεί στην αποστολή του και στις προσδοκίες όλων μας να φορτίσει δυναμικά το πεδίο της τέχνης και να καταστεί ο «φάρος» για κάθε δραστηριότητα γύρω από τα σύγχρονα εικαστικά. Είναι μια μεγάλη ευκαιρία για την Αθήνα και τους πολίτες της και μια μεγάλη ευθύνη απέναντι τους. Και θέλω να δω το ΕΜΣΤ να πετυχαίνει. Εξάλλου, κάθε μουσείο στην εποχή μας εξασφαλίζει τη βιωσιμότητά του μόνο όταν ενταχθεί στη ζωή των πολιτών και γίνει «κτήμα» της τοπικής κοινωνίας. Επίσης, μόνο όταν κατορθώσει να προσελκύσει τη διαχρονική οικονομική και πνευματική συνδρομή ιδιωτών και τη στήριξη εκ μέρους των επιχειρήσεων. Η δική μου σχέση μέχρι σήμερα είναι μία υπό διαμόρφωση – κάτι σαν προξενιό που μπορεί να εξελιχθεί σε γάμο από έρωτα, αν δημιουργηθεί η κατάλληλη χημεία. Εμείς πάντως έχουμε κάθε διάθεση να βοηθήσουμε, και την επιδείξαμε προσφέροντας χρηματοδότηση για συγκεκριμένες δράσεις και υποβάλλοντας προτάσεις συνεργασίας για τη λειτουργία του νέου κτιρίου. Αλλά όλα είναι ακόμη υπό συζήτηση. Πρόκειται, λοιπόν, για μια σχέση ταυτόχρονα εύθραυστη και πολλά υποσχόμενη.

Κάνοντας προβολή στο μέλλον, περιγράψτε μας εικόνες που θα θέλατε να ζήσει η Αθήνα χάρη στον NEON;
Μια λέξη μου έρχεται στο νου. Αναπάντεχο. Θέλω να υπάρχει τέχνη παντού, και να μας εκπλήσσει. Σε πάρκα, πλατείες, κάθε είδους δημόσιους χώρους. Η τέχνη να εισβάλει αναπάντεχα στην καθημερινότητα της πόλης αναβαθμίζοντάς την. Να διασχίζεις, για παράδειγμα, τον Εθνικό Κήπο και η εικόνα ενός έργου τέχνης να σε ξαφνιάζει και να σε προκαλεί να εξερευνήσεις το έργο και τον κήπο. Έχουμε κάνει μια τέτοια πρόταση στον Δήμο Αθηναίων, και η ανταπόκριση ήταν πολύ ενθαρρυντική. Είναι ένα πρόγραμμα που θέλει να επαναπροσδιορίσει τη σχέση του Κήπου με τους κατοίκους και τους επισκέπτες της πόλης, συνδυάζοντας την ανάπλαση του φυσικού τοπίου με την τέχνη σε έναν ανοιχτό, ελεύθερα προσβάσιμο χώρο. Γιατί ο Κήπος έχει μια μοναδική θέση στο κέντρο της Αθήνας, είναι μια όαση στη μέση της ιστορικής διαδρομής από το Παναθηναϊκό Στάδιο ως την Ακρόπολη. Εκεί φιλοδοξώ να εκτίθενται έργα σύγχρονης τέχνης ανά διετία και για συγκεκριμένο χρονικό διάστημα, δύο-τριών μηνών, ενώ παράλληλα έχουμε καταθέσει μελέτη για κάποιες στοχευμένες, ήπιες παρεμβάσεις καλλωπισμού στο φυσικό τοπίο, που θα αναδείξουν το χαρακτήρα και την ιστορικότητα του Κήπου. Πιστεύω ότι είναι ένα πρόγραμμα που θα αγαπηθεί από όλους, ανεξαρτήτως ηλικίας, γιατί συμβάλλει στην «ανάπλαση» της καθημερινότητας των Αθηναίων ζωντανεύοντας έναν εμβληματικό δημόσιο χώρο της πόλης.

Να σας δώσω ένα άλλο παράδειγμα. Σκέφτομαι την εικόνα νέων παιδιών να αντιδρούν με έκπληξη, ή και με απορριπτική διάθεση αρχικά, μπροστά σε έργα σύγχρονων καλλιτεχνών που όμως, τελικά, θα τους κάνουν να ενδιαφερθούν για την τέχνη. Η κατάλληλη ηλικία είναι των μαθητών του γυμνασίου, μια ηλικία που αμφισβητεί τα πάντα γιατί στην πραγματικότητα είναι ανοιχτή σε όλα. Έχουμε ετοιμάσει ένα πρόγραμμα με τίτλο «Είναι αυτό Τέχνη;», που θα υλοποιηθεί με τη συνεργασία του Ελληνικού Παιδικού Μουσείου κι έχει σαν στόχο να φέρει σε επαφή τους έφηβους με τους δημιουργούς της σύγχρονης τέχνης και τα έργα τους. Κι ελπίζω προοπτικά να δω τάξεις μαθητών να συμμετέχουν σε... βίαια ντιμπέιτ για το αν το ανεστραμμένο ουρητήριο του Duchamp είναι τέχνη ή όχι.

Γενικά, θεωρώ ότι η τέχνη, για να είναι εργαλείο πολιτισμού, πρέπει να υπάρχει παντού γύρω μας, να μας προκαλεί να συνομιλήσουμε ή και να αντιδικήσουμε μαζί της, να μας δίνει αφορμές και ερεθίσματα διαποτίζοντας την καθημερινότητά μας.

Πώς θα πειστούν οι δύσπιστοι που λένε όχι άλλος ένας φορέας πολιτισμού στην Αθήνα της ανεργίας – τα χρήματα θα μπορούσαν να επενδυθούν για τη στήριξη άλλων αναγκών περισσότερο επιτακτικών...
Στην Ελλάδα της κρίσης βλέπουμε ευτυχώς να αναπτύσσεται η κοινωνική αλληλεγγύη, ξαναβρίσκουμε την αξία της προσφοράς. Είναι αλήθεια ότι έχουν ανοίξει βαθιές κοινωνικές πληγές. Γύρω μας, δίπλα μας, υπάρχει πολύς πόνος και πολύς φόβος. Ένα ελπιδοφόρο σημάδι των καιρών είναι ότι ολοένα και περισσότεροι, ολοένα και περισσότερο κινητοποιούμαστε και βοηθάμε, είτε ατομικά είτε ως φορείς, εκεί όπου οι ανάγκες ξεπερνούν τις αντοχές. Πέρα όμως από την κοινωνική αλληλεγγύη, ο πολιτισμός είναι δημιουργία υποδομής στην κοινωνία. Ο ΝΕΟΝ επενδύει στις ρίζες τού αύριο, στη δημιουργικότητα των επόμενων γενιών. Πολιτισμός και παιδεία είναι τα πιο ουσιαστικά αντίδοτα στην κρίση. Αποτελούν ένα μακρόπνοο μέσο ενεργούς κοινωνικής αρωγής, και παρέχουν ένα τεράστιο πεδίο προσφοράς στην Ελλάδα που θέλουμε. Για να μην ξαναδούμε την Ελλάδα που βλέπουμε σήμερα.

Ποιο είναι το μότο σας για τη νέα αποστολή σας;
Σύγχρονη τέχνη και ανάπτυξη. Συνείδηση και αλλαγή. Προσφορά και δημιουργία. Στην Ελλάδα για το ευρύ κοινό.

Πώς μπορούν να σας προσεγγίσουν και μέσω ποιας διαδικασίας καλλιτέχνες που ενδιαφέρονται να ενταχθούν στις δράσεις του NEON;
Ο ΝΕΟΝ επενδύει στην ανάπτυξη νέων ιδεών, προσβλέπει στη συνεργασία ιδιωτών και φορέων και χρηματοδοτεί υποτροφίες, παραγωγή έργων τέχνης και εκδόσεις. Η διαδικασία υποβολής προτάσεων θα είναι δυνατή από το φθινόπωρο, μέσω του website neon.org.gr, όπου θα μπορούν οι ενδιαφερόμενοι να βρουν όλες τις απαραίτητες πληροφορίες και τις σχετικές φόρμες. Η επιλογή θα γίνεται βάσει αυστηρής διαδικασίας αξιολόγησης, σύμφωνα με τα κριτήρια που έχουν οριστεί στη φόρμα υποβολής. Κύριο κριτήριο, η απήχηση στο κοινό.

 
Φωτό: Γιώργος Καλφαμανώλης