Θάνος Μικρούτσικος: «Απαράδεκτες οι επιλογές του ΣΥΡΙΖΑ αλλά δεν έπεσα από τα σύννεφα»

Ταυτισμένος με τη μουσική του Σταυρού του Νότου που δημιούργησε το 1979, o Θάνος Μικρούτσικος έχει ασχοληθεί με όλα σχεδόν τα είδη της μουσικής. Έχει γράψει όπερες, συμφωνική μουσική, μουσική δωματίου, μουσική για το θέατρο και τον κινηματογράφο, πειραματική μουσική. Με μεγάλη δισκογραφία που ξεκίνησε το 1975 με τον πρώτο του δίσκο «Πολιτικά τραγούδια»  μέχρι την πιο πρόσφατη δουλειά «Στην Ομίχλη των Καιρών», που αποτελείται από μια σειρά τραγουδιών σε στίχους Λίνας Νικολακοπούλου, Άλκη Αλκαίου, Μάνου Ελευθερίου και Γιάννη Δούκα με βασική ερμηνεύτρια τη Μαριάννα Πολυχρονίδη. Στις 13 Ιουνίου θα παρουσιάσει στο πλαίσιο του Φεστιβάλ Αθηνών την παράσταση «Τα πιο ωραία μου τραγούδια θα σου πω» στο Ηρώδειο με επιλεγμένες στιγμές από το σύνολο του έργου του. 

Εφτά χρόνια σκοτάδι και κανένα φως στον ορίζοντα; Υπάρχει διέξοδος; Ποια μπορεί να είναι η επόμενη μέρα για την ελληνική πραγματικότητα που παραμένει σταθερά εκτός πραγματικότητας;

Συμφωνώ μαζί σας. Εφτά χρόνια σκοτάδι και κανένα φως στον ορίζοντα. Μπήκαμε στο λαβύρινθο και ο –ευρωπαϊκός– Μινώταυρος τρώει βασανιστικά τις σάρκες μας. Αργός θάνατος. Όχι μόνο δεν βλέπουμε την έξοδο αλλά χάσαμε και την είσοδο. Εργαλεία για να ανατινάξουμε τη σπηλιά δεν έχουμε, ούτε ψύλλος στον κόρφο μας. Ούτε πανούργος Οδυσσέας υπάρχει, άσε που ο Πολύφημος έχει τρία μάτια κι όχι ένα. Μόνη ελπίδα είναι αντί να ψάχνουμε τον Θησέα, να τον αντικαταστήσουμε όλοι μαζί. Ας ανταλλάξουμε εκ νέου μας τους αριθμούς των τηλεφώνων μας, αν και στη σπηλιά δεν έχει σήμα. Η Cosmote και η Vodafone είναι εναντίον μας.

Πώς βλέπετε τις μνημονιακές (πρώην αντιμνημονιακές) επιλογές της κυβέρνησης και τι ακολουθεί άραγε;

Απαράδεκτες αλλά δεν έπεσα από τα σύννεφα, όπως πολλοί άλλοι. Οι αλλαγές στην ηγετική ομάδα του ΣΥΡΙΖΑ έγιναν στα μέσα του 2013 και η πολιτική του γραμμή άλλαξε τότε. Το «δεν πληρώνω τοκοχρεολύσια», «σκίζω το μνημόνιο», «751 κατώτερος μισθός» αντικαταστάθηκαν από τις αρχές του 2014 με τη φράση «σκληρή διαπραγμάτευση» και όλα τελείωσαν πριν αρχίσουν. Το πιθανότερο είναι η κυβέρνηση να ακολουθήσει τη μοίρα των προηγούμενων.

Σε διεθνές επίπεδο έχει δρομολογηθεί μια μεταβολή προς μια νέο-εθνικιστική πολιτική περιχαρακωμένων συνόρων με παράλληλη αλλαγή των συσχετισμών λόγω Brexit και της εκλογής Τραμπ στις ΗΠΑ. Άνοδος ακροδεξιών κομμάτων σε πολλές χώρες της Ευρώπης. Πού πάει το πράγμα;

Για όποιον έχει συνείδηση της Ιστορίας δεν είναι η πρώτη φορά που συμβαίνει αυτό το πράγμα. Το καπιταλιστικό σύστημα όταν αμφισβητείται παράγει από τα σπλάχνα του την εναλλακτική λύση. Μόνο που αυτή η λύση για τους πολλούς είναι ακόμα πιο καταστροφική. Την ακολουθούν δυστυχώς πολλοί άνθρωποι που θέλουν να αντισταθούν στη βία του συστήματος αλλά έχουν μειωμένο πολιτικό κριτήριο, μειωμένη πολιτική συνείδηση και ιστορικό έλλειμμα. Έτσι ανέβηκε ο Χίτλερ στην εξουσία και είδαμε τα αποτελέσματα. Όμως οι άρχουσες ελίτ που δεν θα ήθελαν αυτή την εξέλιξη είναι τόσο άπληστες σε ό,τι αφορά την υπερσυσσώρευσητου πλούτου και συγκρούονται τυφλά μεταξύ τους που δεν μπορούν την κρίσιμη ώρα να αναχαιτίσουν το Φίδι με τα εφτά κεφάλια. Ελπίζω να μην επαναληφθεί η τραγωδία γιατί αυτή τη φορά υπάρχει το ενδεχόμενο μαζικής καταστροφής.

Από την άλλη υπάρχει μια έντονη αμφισβήτηση των πάντων μέσα από τα social media που σε μεγάλο βαθμό λειτουργούν και ως κυματοθραύστης μιας επαναστατικής διάθεσης. («Έκανα το εμπρηστικό μου post και για σήμερα»)

Ζούμε στην εποχή του διαδικτύου, στα χρόνια της μεγάλης ελευθερίας της έκφρασης, πράγμα απολύτως θετικό, και ταυτοχρόνως στα χρόνια της μεγάλης ασυδοσίας που δημιουργεί το απόλυτο κομφούζιο. Αν κάποιος λειτουργεί με επιχειρήματα, με αναλυτικό τρόπο και όχι με κλισέ, μαγκιές και ανώνυμες συκοφαντίες, τότε μπορεί να δημιουργήσει μια νησίδα αναπνοής. Εγώ το έλεγα και πριν το διαδίκτυο «ναι στη κάθετη βουτιά στη γνώση όχι στην οριζόντια ανάγνωση.

Στις 23 Φεβρουαρίου παραδόθηκε το Κέντρο Πολιτισμού Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος (ΚΠΙΣΝ) στην ελληνική κοινωνία. Με την εμπειρία σας στο Υπουργείο Πολιτισμού και τις παρούσες οικονομικές συνθήκες θεωρείτε πως μπορεί να υπάρξει ομαλή μετάβαση; Πώς βλέπετε την διαχείριση στο Υπουργείο Πολιτισμού όλα αυτά τα χρόνια; Για ποια απόφασή σας είστε περήφανος από το δικό σας πέρασμα;

Το Υπουργείο Πολιτισμού έχει ως βασικό του ρόλο τη χάραξη της πολιτιστικής πολιτικής σε όλους τους τομείς αρμοδιότητάς του. Για να γίνει αυτό εφικτό, χρειάζεται να υπάρχουν εθνικές –δηλαδή ολοκληρωμένες– πολιτικές σε κάθε τομέα (πολιτιστική κληρονομιά, θέατρο, κινηματογράφος, βιβλίο, μουσική, χορός, φωτογραφία, νέες τεχνολογίες κ.ά.). Τέτοιες υπήρξαν ελάχιστες φορές και σε κάθε περίπτωση δεν υπάρχουν τα τελευταία χρόνια. Επιπροσθέτως στα χρόνια της κρίσης το ΥΠΠΟ δεν διαθέτει χρήματα ούτε για τα ανελαστικά των θεσμών που εποπτεύει και αυτό δεν απασχολεί την ελληνική κοινωνία στο σύνολό της. Ο λόγος είναι ότι η συντριπτική πλειοψηφία του χώρου υποφέρει και αδυνατεί να σκεφτεί ότι μέλλον χωρίς τέχνη και πολιτισμό δεν μπορεί να υπάρξει. Συνεπώς πώς μπορεί να αισιοδοξεί κανείς για ομαλή μετάβαση ή για διακριτούς ρόλους των θεσμών που εποπτεύονται από το ΥΠΠΟ ή για νέες τάσεις και για εισαγωγή πρωτοποριακών μεθόδων; Τα τελευταία χρόνια το Υπουργείο βρίσκεται εν υπνώσει και δεν ξεχωρίζεις τον καλό και τον κακό υπουργό. Για το μόνο πάντως που μπορείς να εγκαλέσεις τον εν δυνάμει καλό υπουργό είναι γιατί δέχτηκε αυτή τη θέση αφού δεν υπάρχει η δυνατότητα να κάνει απολύτως τίποτα.

Προσωπικά είμαι υπερήφανος για το πέρασμά μου από το ΥΠΠΟ (Οκτώβρης ’93 - Γενάρης ’96). Θα είχα πολλά να πω αλλά ο χώρος σ’ αυτή τη συνέντευξη είναι περιορισμένος και εγώ χρειάζομαι χώρο για να είμαι πειστικός.

Ποιο το μήνυμα του στίχου «χόρεψε πάνω στο φτερό του καρχαρία» στις παρούσες συνθήκες. Πώς μπορεί να ονειρευτεί ένας νέος σήμερα; Πόσο μπορεί να ξεφύγει από την βάρβαρη πραγματικότητα και πώς να ξεπεράσει τα όρια του κυνηγώντας το αδύνατο;

Στην ερώτησή σας περιέχεται η απάντηση στο ποιο είναι το μήνυμα του στίχου «Χόρεψε πάνω στο φτερό του καρχαρία». Ο Καββαδίας επιλέγει το πιο άγριο και ανθεκτικό στο χρόνο ζώο και καλεί τον νέο ή τη νέα να το δαμάσει και να χορέψει στο φτερό του. Να ξεπεράσει τα όριά του, τις καταγεγραμμένες του δυνατότητες, δηλαδή να κατακτήσει το αδύνατο. Έτσι δεν πορεύτηκε ο άνθρωπος στην περιπέτειά του στο πλανήτη; Από την άλλη αν ένας νέος σήμερα δεν ονειρεύεται πως θα μπορέσει να διεκδικήσει ένα άλλο μέλλον; Πως θα ξεφύγει από τη βαρβαρότητα και την ομίχλη που μας περιβάλλει; Είναι μονόδρομος και το όνειρο και το κυνήγι της ουτοπίας όποιες και αν είναι οι συνθήκες της ζωής μας. Αν ενωθεί το όνειρο του ενός με το όνειρο του άλλου, υπάρχει ελπίδα. Και όσο ζω θα τη διεκδικώ όχι μόνο για εμένα και τους δικούς μου αλλά για τα παιδιά του κόσμου που είναι ότι πιο πολύτιμο υπάρχει

Πώς θεωρείται ότι έγινε κλασικό το έργο «Ο Σταυρός του Νότου»; Εννοώ κατά πόσο έπαιξε ρόλο η ηχογράφησή σας; Πώς διαχειρίζεστε τη μετάβασή του προς τις νέες γενιές που ανανεώνονται μέσα στις δεκαετίες; Πώς κρατάτε ενδιαφέρον το έργο για σας τον ίδιο μετά από τόσες συναυλιακές του εμφανίσεις;

Πριν μελοποιήσω ποιήματα του Καββαδία οι κρίσεις και οι κριτικές για την ποίησή του δεν ήταν καλές. Θεωρούσαν ότι ο Καββαδίας περιγράφει τη ζωή των ναυτικών, τη ζωή στα λιμάνια, τα πλοία, καθώς και το ταξίδι στην θάλασσα. Έβλεπαν δηλαδή την επιφάνεια και όχι την ουσία της ποίησής του. Αυτό που έκανε η μελοποίησή μου ήταν να αποκαλύψει και να αναδείξει τα κρυμμένα. Να αποκαλυφθεί δηλαδή η ουσία και το πάθος που πάντα υπήρχαν αλλά δεν φαίνονταν. Να δείξει το ΕΙΝΑΙ και όχι το ΦΑΙΝΕΣΘΑΙ. Είναι ο πρώτος λόγος που εξηγεί την κλασικότητα του έργου «ο Σταυρός του Νότου», το πέρασμά του από γενιά σε γενιά, την «καββαδιομάνια» όπως λέω εγώ. Ο δεύτερος λόγος είναι η συνεχής μεταβολή της μουσικής μου σε όλα τα επίπεδα με φυσιολογικό τρόπο. Δεν έχει ξανασυμβεί σε άλλη δουλειά μου να αλλάζει μέσα στον χρόνο ενίοτε η μελωδία, άλλοτε ο ρυθμός, να εμπλουτίζεται η αρμονία, να προστίθενται ελεγχόμενοι αυτοσχεδιασμοί χωρίς να αλλάζει ο πυρήνας του έργου. Δεν πρόκειται για νέες ενορχηστρώσεις αλλά για σαφή μεταβολή του έργου μέσα στο χρόνο. Και αυτό έχει σαν αποτέλεσμα η κάθε φορά νέα γενιά να το βλέπει ως έργο δικό της και όχι μεταφορά μνήμης από την παλιότερη. Αυτό το γεγονός συμβαίνει σπάνια στη μουσική. Συνέβη όμως στο «Σταυρό του Νότου» και έτσι εξηγείται το πάθος τριών γενεών για αυτό το έργο με την τέταρτη να ετοιμάζεται να μπει στο παιχνίδι. Ο Καββαδίας είναι ο διαχρονικός ποιητής του ονείρου, του αιώνιου ταξιδιού και της κατάκτησης του αδύνατου. Αυτό σημαίνει ότι το ταξίδι του «Σταυρού του Νότου» θα συνεχίζεται και το διαβατήριο του αυτομάτως θα ανανεώνεται.

Τι σας δίνει σήμερα μικρές ή μεγάλες χαρές;

Πάντα όταν δημιουργώ χαίρομαι. Με κινητοποιεί η σχέση μου με τον κόσμο και ιδιαίτερα με τους νέους, έτσι όπως συνδιαλεγόμαστε κατά τη διάρκεια των συναυλιών μου. Όμως το φόρτε μου είναι η γυναίκα μου, τα παιδιά μου, η καθημερινή μας σχέση. Και βεβαίως τα ταξίδια μας. Τελευταία ερωμένη μου η Ισπανία. Βαρκελώνη, Μαδρίτη, Σαλαμάνκα, Κόρντομπα, Γρανάδα, Σεβίλλη. Η ζωή είναι μικρή, φεύγει με μεγάλη ταχύτητα. Πρέπει να σταματάς τον Χρόνο. Τα καλύτερά φρένα για μένα έχουν ονόματα. Μαρία, Αλεξάνδρα, Στέργιος, Σεσίλ, Κωνσταντίνα. Ξέχασα! Υπάρχουν και οι 7 Νάνοι.

Ποιος ο ρόλος των σπουδαίων δημιουργών και διανοητών σε τέτοιους καιρούς; Aισθάνεστε «βάρος» για αυτόν;

Καλοσύνη σας που με συμπεριλαμβάνετε στους σπουδαίους δημιουργούς και διανοητές. Σας διαβεβαιώ ότι δεν αισθάνομαι κάτι να με βαραίνει. Όμως πρέπει να σας πω ότι δεν αντιλαμβάνομαι τους σπουδαίους δημιουργούς και διανοητές ως ενιαία ομάδα ή ενιαίο στρώμα. Στη σύγχρονη κοινωνία μπορούμε να κατατάξουμε τους διανοούμενους σε τρεις βασικές κατηγορίες. Η πολυπληθέστερη είναι αυτή στην οποία ανήκουν οι οργανικοί διανοούμενοι του συστήματος. Αυτοί που βοηθούν το σύστημα να εμπεδώνει την κυριαρχία του. Είναι τα αγαπημένα παιδιά του συστήματος και των ΜΜΕ. Το έργο κάποιων εξ αυτών μπορεί να είναι σημαντικό όμως οι ίδιοι έχουν ταχθεί στην υπηρεσία του συστήματος. Ιστορικά έχει αποδειχθεί ότι ο δημιουργός δεν ταυτίζεται αναγκαία με το δημιούργημά του. Μπορεί το έργο να λειτουργεί υπέρ της κίνησης της Ιστορίας προς τα εμπρός και ο δημιουργός του να τάσσεται κατά. Μέγα παράδειγμα ο Έζρα Πάουντ.

Στη δεύτερη κατηγορία ανήκουν οι διανοητές που αποσύρονται εις τα ενδότερα. Μην μπορώντας να αντέξουν τη χυδαιότητα και τη βαρβαρότητα των καιρών σιωπούν και ζουν συνομιλώντας επιλεκτικά με λίγους και με τον εαυτό τους. Τους σέβομαι, κατανοώ τη στάση τους αλλά δεν την αποδέχομαι. Στην τρίτη ανήκουν όσοι αντιστέκονται. Υφίστανται πιέσεις, απειλές, αποκλεισμούς. Βρίσκουν τρόπο να συνομιλούν με τον κόσμο ή ορθότερα με κάποιο κομμάτι του, να εμψυχώνουν και να εμψυχώνονται ταυτοχρόνως. Λόγω της αγριότητας του συστήματος πολλές φορές η φωνή τους δεν ακούγεται και άλλες διαστρεβλώνεται. Υπάρχουν όμως και μάχονται. Για έναν καλύτερο κόσμο. Για ένα κόσμο στον οποίο ο ψαράς θα γράφει ποιήματα και ο ποιητής θα ψαρεύει.

Επιλέξατε τη Μαριάννα Πολυχρονίδη, μια νέα φωνή για το νέο σας άλμπουμ ενώ θα μπορούσατε να είστε πιο ασφαλής εντός εισαγωγικών εμπορικά με ένα γνωστό όνομα. Πείτε μας για τη συγκεκριμένη συνεργασία και το κατά πόσο σας ενδιαφέρει η επαφή σας με νεώτερες γενιές.

Όποιος έχει παρακολουθήσει την πορεία μου όλα αυτά τα χρόνια θα παρατηρήσει ότι αρκετές φορές προσπαθώ να αποκαλύψω τις αρετές νεώτερων τραγουδιστών, μουσικών, στιχουργών και να συνεργαστώ μαζί τους. Βεβαίως αυτό δεν σημαίνει ότι δεν σέβομαι τα μεγάλα ονόματα και με την ευκαιρία θέλω να πω ότι ευγνωμονώ πολλούς από αυτούς που άλλωστε συνέβαλλαν ουσιαστικά στην εμβέλεια του τραγουδιού μου (Μίλβα, Αλεξίου, Παπακωνσταντίνου, Νταλάρας, Μητροπάνος, Μητσιάς κ.ά.) Όμως με αυτούς που συνέβαλα καθοριστικά στη διαμόρφωσή τους, υπάρχει ένας βαθμός συγγένειας πιο κοντινής, αρχής γενομένης από τη μέγιστη τραγουδίστρια της έκφρασης της δραματικής συγκυρίας Μαρίας Δημητριάδη. Η Μαριάννα Πολυχρονίδη ήδη από την πρώτη χρονιά διαθέτει προνομιακό χώρο και φωνή εκφραστική και ιδιαιτέρως ακριβή. Αυτό γίνεται αμέσως αντιληπτό αν ακούσει κανείς προσεκτικά το CD «Στην ομίχλη των καιρών». Εξαιρετική σκηνική παρουσία και μεγάλες προοπτικές για λαμπρό μέλλον.

Στιχουργικά υπάρχει η υπογραφή της Λίνας Νικολακοπούλου. Ξεκινήσατε από τους στίχους για να συνθέσετε τη μουσική;

«Στην Ομίχλη των καιρών» η πλειοψηφία των κειμένων είναι της Λίνας αλλά υπάρχουν κείμενα του Αλκαίου, του Ελευθερίου και του Γιάννη Δούκα. Εγώ πάντως μελοποιώ τα κείμενα. Είναι ελάχιστες οι φορές που μπήκαν στίχοι σε προϋπάρχουσα μουσική. Έχει συμβεί 4-5 φορές στα χίλια και πλέον τραγούδια που έχω γράψει. Το κείμενο είναι αυτό που προσδιορίζει τον τρόπο, το ύφος και τελικά τη φόρμα που θα έχει το τραγούδι που θα παραχθεί. Πώς αλλιώς θα έβγαιναν στην επιφάνεια τα κρυμμένα;