Το παραμύθι με τις 24 «πριγκίπισσες»

Μια φορά κι ένα καιρό, που αυτός τοποθετείται μεταξύ του 10oυ και 5ου αιώνα π.Χ., έζησαν 24 γυναίκες… «Πριγκίπισσες» μου διευκρινίζει καθώς με ξεναγεί στην έκθεση που στήνεται ο Νίκος Σταμπολίδης και που ως άριστος παραμυθάς ξέρει πώς θα μου κεντρίσει το ενδιαφέρον – για εμάς τους αδαείς με παραμυθάδες δεν μοιάζουν οι αρχαιολόγοι; «Ο όρος “πριγκίπισσες” στην έκθεση δεν σημαίνει απαραίτητα γαλαζοαίματες. Τον χρησιμοποιούμε με την ευρύτερη έννοια – γυναίκες με κύρος γένους ή γνώσης, που ξεχώρισαν, χωρίς να αποκλείεται πως μπορεί να ανήκουν και σε βασιλική γενιά».

Κοιτάζω τις πριγκίπισσες και νομίζω πως ξεφυλλίζω ένα περιοδικό μόδας. Μόνο που δεν υπάρχει κάποιος οίκος μόδας, ο μόνος Οίκος είναι μια αναπαράσταση τάφου σε πιο μικρή κλίμακα. «Τα νεκροταφεία μπορεί να είναι χώροι σιωπής, αλλά τις περισσότερες φορές είναι πιο εύγλωττα από τις πόλεις» θα μου πει ο κύριος Σταμπολίδης. «Υπήρχε μια ταξική ρυμοτομία στα νεκροταφεία, καθώς οι τάφοι των αρχόντων και των αριστοκρατών πάντοτε φιλοξενούνται σε περίοπτη θέση. Η ματαιοδοξία της οικογένειας και η υστεροφημία της νεκρής έπαιζαν σημαντικό ρόλο στο τι θα τοποθετούσαν στον τάφο. Όμως, ασχέτως με το πώς πίστευαν πως θα ήταν η μετά θάνατο ζωή, τα αντικείμενα ήθελαν να βοηθήσουν το νεκρό στoν άλλο κόσμο. Για παράδειγμα, το ομοίωμα της σούβλας δείχνει τις διατροφικές συνήθειες μιας πριγκίπισσας, αλλά μπορεί και να της ήταν χρήσιμο μετά…».

Η μία δεν γνώριζε την άλλη, έζησαν στην ίδια ή σε διαφορετικές περιοχές (Κύπρος, Αττική, Κρήτη, Εύβοια, Μακεδονία, Κάτω Ιταλία και Ετρουρία), στον ίδιο ή σε διαφορετικούς αιώνες. Βρέθηκαν όμως εδώ μαζί, στην αίθουσα του Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης, να «ανταγωνίζονται» μεταξύ τους στην επίδειξη πλούτου. Του πλούτου που τις συνόδεψε στην τελευταία τους κατοικία. «Αυτές τις γυναίκες τις συνδέει ένας κρυφός νοηματικός ιστός, καθώς από τη μια περιοχή στην άλλη, ή από τη μια εποχή στην άλλη, φαίνονται να περνούν κάποιες κοινές συνήθειες είτε διατροφικές είτε θρησκευτικές είτε ιδεολογικές». Με οδηγεί μπροστά σε μια προθήκη για να μου… συστήσει μια πριγκίπισσα. «Τάφηκε στα βόρεια του Αρείου Πάγου το 850 π.Χ. Από την έρευνα των οστών ανακαλύψαμε πως πέθανε είτε στη γέννα είτε στον 9ο μήνα της κύησής της.

Τα κοσμήματά της φανερώνουν πως η οικογένειά της έχει σχέσεις με την Ανατολή. Η σωρός της κάηκε, άρα ήταν από πλούσια οικογένεια. Το πιστοποιεί και το γεγονός πως έχουν καταναλωθεί περισσότερο από 70 κιλά κρέας στο “μνημόσυνό” της –μας το φανερώνουν τα κόκαλα που βρέθηκαν–, αλλά και το παράξενο πήλινο αγγείο με τη σειρά 5 ομοιωμάτων σιρών, δηλαδή σιταποθηκών, που βρέθηκε στον τάφο της. Γνωρίζουμε πως ο Σόλωνας το 580 π.Χ. χρησιμοποίησε τα υφιστάμενα τέλη που ρύθμιζαν τα δικαιώματα και τις υποχρεώσεις των πολιτών και βασίζονταν αποκλειστικά στο ύψος του αγροτικού εισοδήματος, προκειμένου να χωρίσει τους Αθηναίους σε τάξεις ανάλογα με το εισόδημά τους. Άρα η πριγκίπισσα ανήκει στην υψηλότερη τάξη των πεντακοσιομέδιμνων. Σύμφωνα με τα στοιχεία που έχουμε για την εποχή της μπορεί να ήταν σύζυγος του άρχοντα Αρίφρων».

Άραγε ήταν όμορφη ή άσχημη; Με γαλανά ή μαύρα μάτια; Ήταν φιλόζωη; Αν ναι, πώς θ’ αντιδρούσε μαθαίνοντας για τη γυναίκα από τη Σαλαμίνα της Κύπρου που όταν πέθανε σκότωσαν τα άλογα που έσερναν το άρμα της; «Δυστυχώς δεν μπορούμε να δώσουμε λεπτομέρειες για το πρόσωπό τους, αλλά παραφράζοντας το σεφερικό στίχο “φαντάσματα και φάσματα, φιλιά και χείλη χωνεμένα, με τα παραπετάσματα του χρόνου και της γνώσης διάπλατα ανοιχτά”, αφήνουμε τη φαντασία να συμπληρώσει όσα δεν μπορεί η επιστήμη. Όταν στήνεις μια έκθεση με προσωπικότητες έχεις να επιλέξεις μεταξύ δύο δρόμων: Ο ένας να χρησιμοποιήσεις το μύθο όπως αυτός αποτυπώθηκε στην ποίηση ή στα αντικείμενα που τον αναπαριστούν. Δεν έχει να κάνει τόσο με την αλήθεια και επηρεάζεται από το “πώς”, το “ποιος” και σε “ποια εποχή” τις βλέπει – είτε είναι καλλιτέχνης είτε επιστήμονας. Εμείς ακολουθήσαμε το δρόμο της πραγματικότητας. Οι πριγκίπισσές μας ήταν υπαρκτά πρόσωπα με οστά, μια και αυτά βρέθηκαν σε τάφους, μαζί με τα κτερίσματα (κοσμήματα ή αντικείμενα) που τις συνόδευαν στην άλλη ζωή. Πίσω από την έκθεση υπάρχει μια βαθιά επιστημονική έρευνα και μια “ιατροδικαστική” μελέτη. Αυτή αποφάνθηκε με ποια ασχολία καταγινόντουσαν αυτές οι γυναίκες –όλα μπορούν να φανούν στα οστά– ή ποια ήταν η δίαιτά τους» θα μου εξηγήσει ο κύριος Σταμπολίδης.

Φαντάζομαι τις γειτόνισσες στις προθήκες να συμπεριφέρονται, όπως οι καλεσμένες, σε μια κοσμική εκδήλωση. Να κουτσομπολεύουν τα κοσμήματα των άλλων. «Μπορεί να υπερτερεί πάντα το προσωπικό γούστο σε κάθε μια από τις 24 γυναίκες, αλλά βλέπεις πως οι διαφορές έχουν να κάνουν κυρίως με την περιοχή. Το γούστο της λιτής Αθηναίας ταιριάζει περισσότερο με το γούστο της γυναίκας από την Εύβοια και διαφέρει από της Μακεδονίτισσας, που μοιάζει περισσότερο με αυτό της γυναίκας από την Κάτω Ιταλία. Όμως η αισθητική έχει να κάνει και με την οικογένεια στην οποία μεγάλωσε μια γυναίκα. Γι’ αυτό βλέπει κανείς κοσμήματα λεπτοδουλεμένα και κοσμήματα να “φωνάζουν” τον πλούτο. Τελικά, οι σημερινές συμπεριφορές απέναντι στην επίδειξη έχουν πολύ βαθιές ρίζες. Επίσης το υλικό των κοσμημάτων ή των κτερισμάτων δεν είναι αναγκαστικά αποτέλεσμα μόδας, αλλά του υλικού της περιοχής. Όπως σημασία έχει και η παράδοση, αλλά και οι σχέσεις μεταξύ των περιοχών – ανταλλάσσουν επιρροές. Η Μακεδονίτισσα δείχνει αυτάρκης και πλούσια. Οι Κύπριες συνομιλούν με τις Κρητικοπούλες. Οι Αθηναίες με τις νησιώτισσες – τα κοσμήματά τους είναι πιο εκλεπτυσμένα».

Άραγε πώς έλεγαν το τρίχρονο κοριτσάκι που στον τάφο του στο Verruchio της Ιταλίας βρέθηκε ο περίφημος θρόνος του; Είναι ξύλινος, με ωραία σχέδια, και συνοδεύεται από υποπόδιο. Δίπλα υπάρχει το τραπέζι του, μια κασετίνα, ένα μουσικό όργανο. «Ακόμα προσπαθούν να ανακαλύψουν αν είναι μουσικό όργανο. Σίγουρα όλα αυτά προοριζόντουσαν για τη μικρή, όταν θα μεγάλωνε λίγο. Είναι μοναδικής μουσειακής αξίας έκθεμα και για πρώτη φορά βγαίνει από την Ιταλία για χάρη της έκθεσης, γεγονός που μας κάνει περήφανους. Αλλά, μεταξύ μας, εγώ νομίζω πως δεν θα το άφηνα ποτέ να φύγει από κοντά μου» θα μου πει συνωμοτικά ο κύριος Σταμπολίδης.

Δύσκολο να φανταστώ τι θα συμβεί όταν θα τελειώσει η έκθεση και χρειαστεί ν’ αποχωριστεί τις πριγκίπισσές του. Αλλά αυτό ευτυχώς αργεί (10/4). Εξάλλου, ακόμα δεν φανερώθηκαν στο ευρύ κοινό. Οι πριγκίπισσες θα μας συστηθούν στις 13 /12. Προϋπόθεση για να ζήσετε το παραμύθι που έζησε η ATHENS VOICE (Χορηγός επικοινωνίας) είναι να προκρίνετε τη φαντασία· θα βοηθούσε δε πολύ αν υπήρχε μαγνητοφωνημένη η φωνή του κυρίου Σταμπολίδη να σας ξεναγεί. Που έστησε μια έκθεση ενάντια στη μιζέρια της εποχής, ώστε φεύγοντας να μπορούμε να πούμε... «και ζήσαν αυτές καλά κι εμείς καλύτερα».

 ΙΝFO Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης, Νεοφύτου Δούκα 4, 210 7228.321-3

Δευτ., Τετ., Παρ., Σάβ. 10.00-17.00, Πέμ. 10.00-20.00, Κυρ. 11.00-17.00. Ελεύθερη είσοδος: 20/12. Ξεναγήσεις (με το εισιτήριο): Σάβ., Κυρ. 12.30. (Δείτε, μεταξύ άλλων, στο πωλητήριο του Μουσείου τη σειρά κοσμημάτων Princesses by Zolotas, επηρεασμένη από την έκθεση.)

[Φωτό: Έμμα Πλουμιστού (https://on.fb.me/RyDlJW)]