Αθήνα-Θεσσαλονίκη με τον Arne Dahl

Ας συστηθούμε μέσω ενός τσιτάτου σας: «Κατ’ εμέ, το αστυνομικό μυθιστόρημα είναι ο ιδεώδης τρόπος για να εντρυφήσεις στη σύγχρονη κοινωνία και τον ανθρώπινο ψυχισμό. Μα, πρωτίστως, είναι φορέας ηδονής, είναι η αναπαραγωγή όλων των υπέροχων προσωπικών μου αναγνωστικών εμπειριών, τα ταξίδια σε κόσμους τους οποίους δεν θέλεις να εγκαταλείψεις ποτέ. Γράφω τα βιβλία που θα ήθελα να διαβάσω». Διαγράψατε όντως μια τόσο λαμπρή καριέρα ως αναγνώστης; Δεν μπορείς να γράψεις δίχως να σε έχει διαπεράσει το διάβασμα. Εκείνες ακριβώς τις στιγμές που άνοιξαν τρύπες στην ψυχή σου είναι που αναβιώνεις γράφοντας. Όπως κι αν τα βγάζεις πέρα, πλούσιος ή φτωχός, ευτυχής ή δυστυχής, μέσα από το διάβασμα μεταγγίζεις στον εαυτό σου περισσότερη ζωή. Υπήρξα επιτυχημένος αναγνώστης, απλά και μόνο γιατί λάτρευα το διάβασμα.

Ήσασταν 36 ετών όταν κυκλοφόρησε το πρωτότοκό σας μυθιστόρημα, «Misterioso». Ποια ήταν η διάθεσή σας τότε; Και πώς σας βοήθησε το γράψιμο να αναπτυχθείτε προσωπικά; Η αλήθεια είναι πως ένιωθα γερασμένος. Είχα ήδη γράψει ένα μυθιστόρημα στα 27 μου υπογεγραμμένο με το πραγματικό μου όνομα, Jan Arnald, με θέμα τη σφαγή του ’22 στη Χίο, όμως παρά τις θετικές κριτικές αφέθηκα να ξανακυλήσω στην ακαδημαϊκή μου καριέρα. Όταν θέλησα να αναγεννηθώ, αποφάσισα να ξεκινήσω από το μηδέν επινοώντας ένα alter ego που αντλούσε από τις νουάρ ρίζες μου, με μια πινελιά κλασικισμού, υπό το όνομα Arne Dahl. Κάπως έτσι έκανα μια νέα αρχή.

Ο τρόπος σας να εξασκείτε το αστυνομικό, ένα πολύ αυστηρό, πειθαρχημένο λογοτεχνικό υβρίδιο, είναι ριζοσπαστικά διαφορετικός από εκείνο των συγχρόνων σας. Διαλέγετε να χρονογραφείτε τα πεπραγμένα μιας κολλεκτίβας αστυνομικών αντί να υπακούετε στο πρότυπο του μονήρη, κυνικού ντετέκτιβ. Γιατί αυτό; Σημαντική παρατήρηση. Απευχόμουν το μη ρεαλιστικό μοντέλο του αλκοολικού ντετέκτιβ με το σακατεμένο συκώτι που μπορούσε να ξεδιαλύνει κάθε υπόθεση χάρη στην ανόθευτη ιδιοφυΐα του και προτίμησα στη θέση του να αποθεώσω τη συλλογικότητα, τη νοοτροπία της ομάδας, της οποίας το άθροισμα της σκέψης υπερισχύει των επιμέρους δυνατοτήτων των μελών. Ήθελα η λογική διεργασία να διεξάγεται μεταξύ των ανθρώπων, όχι μέσα τους.

Ανήκετε σε μια κάστα μυθιστοριογράφων που επενδύει το έργο της με άφθονες μουσικές παραπομπές. Ηχογραφήσεις του Thelonius Monk ή διαχρονικά στάνταρ σαν το «Kind of Blue» προσλαμβάνουν οργανικό ρόλο στα βιβλία σας. Βοηθά την ταύτιση με τους αναγνώστες η πρακτική αυτή; Σαφώς και αφυπνίζει το τζαζ αισθητήριο του κοινού μου. Ενώ για κάποιο διάστημα, οι πωλήσεις του «Misterioso» αυξήθηκαν σημαντικά. Όμως υπάρχει και κάτι επιπλέον: βρίσκω μια διασύνδεση ανάμεσα στο νουάρ και την τζαζ. Αμφότερα τα είδη είναι πολύ αυστηρά, μα συνάμα αφήνουν άφθονο χώρο στον αυτοσχεδιασμό. Στα όριά τους ενυπάρχει ελευθερία.

Γραμμένα το 2001, τα «Μπλουζ της Ευρώπης» είναι μια τζαζ σύνθεση από μόνα τους, όπου ετερόκλητα αυτόνομα στοιχεία ενορχηστρώνουν ένα ενιαίο σύνολο. Και δεν αναφέρομαι μονάχα στην πλοκή, αλλά και στην αφθονία κοινωνικού σχολιασμού και τον πλούτο των πολιτικών ιδεών. Θα το χαρακτηρίζατε ως το πλέον φιλόδοξο μυθιστόρημά σας; Με χαροποιεί το γεγονός ότι εντοπίσατε τη σταδιακή κλιμάκωση του βιβλίου, την ευθεία του διασύνδεση με το «Kind of Blue» και την τζαζίστικη τεχνοτροπία του. Γεγονός είναι πως παρότι είχα αποπειραθεί και στο παρελθόν να πραγματοποιήσω κάτι παρόμοιο, ήταν η πρώτη φορά που αφηγήθηκα μια τόσο σκοτεινή, περίπλοκη ιστορία με τόσο ανάλαφρο τρόπο. Ήταν η πρώτη φορά που εξέφρασα όλα όσα είχα να πω. Θέλω να πιστεύω πως έκτοτε το ξαναπέτυχα.

Στο βιβλίο λέτε πως «ο οικονομισμός είναι το πρώτο στάδιο του νέου φασισμού». Πιστεύετε πως το πέρασμα του χρόνου δικαιώνει τις απόψεις σας; Όχι όπως ακριβώς το περίμενα – για παράδειγμα, ούτε να εικάσω δεν θα μπορούσα αυτό που συνέβη στην Ελλάδα, φάνταζε εξωπραγματικό. Αλλά σε γενικές γραμμές, η πρόβλεψη ήταν σωστή. Ένα σύμπαν με μόνο μέτρο το χρήμα είναι επικίνδυνο, βρίθει κοινωνικών χασμάτων ανάμεσα σε αυτούς που έχουν και εκείνους που δεν έχουν, και τα κενά καλύπτονται πάντοτε από ακραίες, πάντοτε λαθεμένες οπτικές: φασισμός εναντίον αριστερισμού, εμείς εναντίον αυτών και ούτω καθεξής. Όταν διασχίζουμε τέτοιες ζώνες είναι αναπόφευκτο ο καπιταλισμός και η εγκληματικότητα να συνεταιριστούν. Είναι ένας επικίνδυνος κόσμος και εγώ λαχταρώ στη θέση του μια κοινωνία θεμελιωμένη στην καλοσύνη. Θα νιώθαμε όλοι ασφαλέστεροι αν δεν πεινούσε κανείς, αν είχαμε ισότιμες ευκαιρίες στην παιδεία, στην αυτοβελτίωση. Ιδεαλιστικό μεν, αλλά τι διάολο...

Η Σουηδία πέρασε μια δική της κρίση τη δεκαετία του ’90. Υπήρξε εξίσου επώδυνη με την ελληνική; Και ποιες αλλαγές επέφερε; Ξεκίνησα να γράφω εν μέρει εξαιτίας εκείνης της κρίσης. Το «Misterioso» μάλιστα τη χρονογραφεί. Πολλά θα μπορούσανε να πάνε στραβά, κάμποσες ζωές καταστράφηκαν, ευτυχώς όμως όχι ανεπανόρθωτα πολλές. Και δεν ήταν στο παραμικρό τόσο επώδυνη κρίση όσο η ελληνική. Χρειάστηκε να μάθουμε με το δύσκολο τρόπο την ανάγκη εξισορρόπησης του ισοζυγίου πληρωμών. Όπως και εσείς, έτσι κι εμείς ζήσαμε για πολύ καιρό με δανεικά.

Περίπου κάθε λέξη σας μαρτυρά μια κλίση προς την ευρωπαϊκή ιδέα. Πώς πιστεύετε ότι μπορεί να καλλιεργηθεί το κοινοτικό αίσθημα ανάμεσα στα έθνη μας; Μέσω της ενδελεχούς ιστορικής μελέτης, ενδεχομένως, την οποία επικαλείστε στα «Μπλουζ της Ευρώπης»; Όντως, υπεραγαπώ την Ευρώπη. Όχι το οικονομικό αλισβερίσι της Ευρωπαϊκής Ένωσης, αλλά το ιδεώδες της προσέγγισης όλων αυτών των ετερόκλητων πολιτισμών χάρη όμοιων αξιών και μιας κοινής παραδοχής: ότι κανείς μας δεν θέλει πόλεμο στην Ευρώπη ξανά. Κατανοώ ότι είναι δύσκολο να αραδιάζω διδαχές περί Ευρώπης σε ελληνικό έδαφος αυτή τη στιγμή, ταυτίζομαι πλήρως με την κοινωνική οργή, αλλά οφείλουμε να επανενωθούμε. Η Ε.Ε. πρέπει να βοηθήσει την Ελλάδα να σταθεί στα πόδια της και να οικοδομήσει όλα όσα έχουν καταρρεύσει. Και έπειτα, πρέπει όντως να μελετήσουμε προσεκτικά την ιστορία μας και να επανεκτιμήσουμε τα ευεργετήματα της μακροχρόνιας ειρήνης. Ας αναλογιστούμε πως υπάρχει η Κίνα από τη μια πλευρά και οι ΗΠΑ από την άλλη, και πως δεν διαθέτουμε κανένα εχέγγυο απέναντι σε αυτούς τους γίγαντες αν δε συσπειρωθούμε μαζί.

Info: O Arne Dahl επισκέπτεται την Αθήνα τη Δευτέρα 15 Οκτωβρίου για να συναντήσει τους Έλληνες αναγνώστες του και να συνομιλήσει με τον Πέτρο Μάρκαρη στο Ινστιτούτο Θερβάντες (Μητροπόλεως 23), στις 19.30. Την επομένη θα βρεθεί στο Οξυγόνο της Θεσσαλονίκης (Ολύμπου 81), όπου στις 20.00 θα συνομιλήσει με τον Δημήτρη Καραθάνο και θα απαντήσει στις ερωτήσεις του κοινού. Τα βιβλία του «Misterioso», «Μίσος και αίμα», «Τυχαίο θύμα» και «Τα μπλουζ της Ευρώπης» κυκλοφορούν από τις εκδόσεις Μεταίχμιο.

[Φωτό: Sara Arnald]