Αντώνης Παπαδημητρίου: Εφ’όλης της ύλης

Σε ένα σχολείο στο Χάρλεμ οι μαθητές ανέβασαν «Αντιγόνη» του Σοφοκλή, τον Δεκέμβριο του 2008, στο πλαίσιο προγράμματος που χρηματοδότησε το Ίδρυμα Ωνάση. Μιάμιση ώρα μετά, ενώ τα παιδιά δέχονταν συγχαρητήρια, ο 16χρονος «Κρέοντας» πλησίασε τον Αντώνη Παπαδημητρίου, πρόεδρο του Ιδρύματος, και τον ρώτησε: «Λοιπόν, εσείς είστε ο περίφημος κύριος Ωνάσης;». Τον θυμάμαι να γελάει δυνατά και να τον διαβεβαιώνει πως δεν είναι. Ο πρόεδρος του Ιδρύματος Ωνάση είναι δικηγόρος με δαιδαλώδεις νομικές και όχι μόνο σπουδές. Ανέλαβε την προεδρία έξι χρόνια πριν, ενώ ακριβώς ένα χρόνο πριν (τον Δεκέμβριο του 2010) εγκαινίασε τη Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών του Ιδρύματος Ωνάση. Και έκτοτε ένα ορμητικό ποτάμι σύγχρονου πολιτισμού, νέας καλλιτεχνικής δημιουργίας και σημαντικών ξένων παραστάσεων που φτάνουν στην Αθήνα σχεδόν ταυτόχρονα με την παρουσίασή τους στις διεθνείς μητροπόλεις, απλώθηκε στην πόλη.

Ο ίδιος ο πρόεδρος έχει την πιο ισχυρή άποψη για σειρά θεμάτων: από την έκθεση του Robert Mapplethorpe (που ο ίδιος ζήτησε και φρόντισε να γίνει στη Στέγη), μέχρι την επιλογή η παράσταση «Μαμά η ζωή είναι αγρίως απίθανη» της Μπρούσκου να γίνει στη μεγάλη και όχι στη μικρή σκηνή: «Πρέπει οι καλλιτέχνες να ξεφύγουν από τη μιζέρια, από τη διάθεση να κάνουν το μικρό. Τους είπα ή στη μεγάλη σκηνή ή δεν θα το κάνετε καθόλου».

Λίγο πριν τη συνέντευξη μου μιλάει για μια σημαντική παρέμβαση του Ιδρύματος Ωνάση στην Αθήνα με στόχο την αστική ανάταξη (θα ανακοινωθεί σύντομα). Αν και τελικά η αρχή γίνεται από τον Σωκράτη!

Τον περασμένο Μάιο οργανώσατε στη Νέα Υόρκη, με μέλη της δικαστικής ελίτ εκεί, τη Δίκη του Σωκράτη. Και ήσασταν κατήγορος… Η δίκη του Σωκράτη ήταν μία πολιτική δίκη, η Αθηναϊκή Δημοκρατία τον δίκασε επειδή ήταν υπέρμαχος των ολιγαρχικών. Όλοι περίμεναν ότι θα έφευγε, αλλά έπεσαν σε έναν ξεροκέφαλο γέρο που επέμενε να μείνει και θανατωθεί. Κάτι που δεν ξέρει ο πολύς ο κόσμος είναι ότι λιγότεροι έκριναν τον Σωκράτη ένοχο, απ’ όσους τον καταδίκασαν σε θάνατο. 280 εκ των πεντακοσίων τον έκριναν ένοχο και 320 τον καταδίκασαν σε θάνατο!

Στη Νέα Υόρκη, όμως, αθωώθηκε κι εσείς δεν θα ησυχάσετε μέχρι να καταδικαστεί ο Σωκράτης; Δεν θα ησυχάσω (χαμογελάει).  Είναι δύσκολο να καταδικαστεί σήμερα ο Σωκράτης. Ο κόσμος θεωρεί ότι είναι ένας ήρωας της δημοκρατίας. Πάντως, ναι, θα ξαναγίνει δίκη, αν και δεν νομίζω να καταδικαστεί. Κανένας δεν θα καταδίκαζε σήμερα έναν προχριστιανικό Άγιο. Η Δίκη θα ξαναγίνει στη Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών με διεθνές πάνελ δικαστών.

Στη Δίκη της Νέας Υόρκης ήσασταν κατήγορος, ενώ συνήγορος ήταν ο μετέπειτα συνήγορος του Στρος Καν… Ναι. Η δική μου γραμμή ήταν απόλυτα τεκμηριώμενη στην ιστορία, ενώ αυτός το έριξε εντελώς συναισθηματικά, γιατί δεν είχε κάτι άλλο να πει. Είπε πως δεν είναι δυνατό να καταδικάσεις κάποιον γι’ αυτό που σκέφτεται και μάλιστα με θανατική ποινή. Έδωσε μια παράσταση με απίστευτο χιούμορ.

Η φήμη-εικόνα του Σωκράτη επηρέασε τη δική σας. Εσείς έχετε συναίσθηση της φήμης που ακολουθεί το όνομά σας ως προέδρου του Ιδρύματος Ωνάση; Σας περιορίζει; Αντίθετα, έχουμε τη δυνατότητα να πάρουμε ρίσκα που άλλοι δεν έχουν την ευκαιρία.

Αναφέρεστε σε οικονομικά ρίσκα; Και στα οικονομικά, αλλά όχι μόνο. Υπάρχει η Παραβολή των 3 ταλάντων στην Καινή Διαθήκη, τη λέει ο Χριστός. Ένας έμπορος είχε 3 δούλους και έδωσε ένα τάλαντο στον καθένα. Ο ένας το έθαψε, ο άλλος έκανε εμπόριο και το έχασε και ο τρίτος έκανε εμπόριο και το δεκαπλασίασε. Στην επιστροφή τιμώρησε ελαφρά αυτόν που το έχασε, ελευθέρωσε αυτόν που το δεκαπλασίασε και τιμώρησε αυστηρότατα το δούλο που το έθαψε. Έτσι αισθάνομαι κι εγώ. Πήραμε ένα τάλαντο, μια περιουσία, ένα όνομα, που πρέπει να το χρησιμοποιήσουμε όσο καλύτερα γίνεται για το καλό του τόπου.

Τι είναι για εσάς σύγχρονος πολιτισμός και δη στην Ελλάδα; Ξεκινά από την αντίληψη ότι ο ελληνικός πολιτισμός δεν σταμάτησε όταν πέθανε ο Περικλής, ούτε ο Μέγας Αλέξανδρος, ούτε όταν η Αλεξάνδρεια παραδόθηκε στου Ρωμαίους, ούτε όταν αλώθηκε η Κωνσταντινούπολη. Συνεχίζεται μέχρι σήμερα. Δυστυχώς πολλοί έχουν μείνει σε μια προηγούμενη περίοδο και την επικαλούνται, λες και είναι υποχρέωση των Ευρωπαίων, Αμερικανών, Κινέζων να υποκλιθούν σε αυτό και να μας καλύψουν τα χρέη μας.

Ταξιδεύετε συχνά. Τι κλίμα εισπράττετε για την Ελλάδα;  Θα σας πω ένα καλό παράδειγμα, την προηγούμενη εβδομάδα έτρωγα σε ένα τραπέζι στο Λονδίνο με τον Τζον Μέιτζορ, ο οποίος ανέπτυξε μια ιδιαίτερα φιλελληνική θέση, δεν μας ειρωνεύθηκε καθόλου, είπε μάλιστα ότι ο γιος του έρχεται τουλάχιστον 3 φορές το χρόνο στην Ελλάδα. Ξέρω έναν Αμερικανό ανώτατο δικαστικό που έρχεται κάθε καλοκαίρι στην Άνδρο. Ένα μεγαλοδικηγόρο από το Λονδίνο που έρχεται συνέχεια, Γάλλους ακαδημαϊκούς που ακούνε Ελλάδα και δακρύζουν. Όλοι όμως λένε «εντάξει, αυτά τα κάνατε τότε. Σήμερα τι κάνετε;». Προσωπικά ξέρω, επειδή με ενδιαφέρει και ασχολούμαι, ότι υπάρχει σημαντική καλλιτεχνική παραγωγή σήμερα στην Ελλάδα. Στο Ίδρυμα Ωνάση έχουμε δώσει πάνω από 700 υποτροφίες σε παιδιά που ασχολούνται με τις τέχνες. Κάνουν εκπληκτική δουλειά. Μας έλειπε το hardware, είχαμε το software. Αυτό προσφέρουμε πλέον και με τη Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών.

Η οποία συμπληρώνει ένα χρόνο λειτουργίας την επόμενη εβδομάδα… Μέσω της Στέγης, μεταξύ άλλων, προσφέρουμε σε όσους έχουν βαρεθεί να βλέπουν την «Αντιγόνη» σε 15 διαφορετικές εκδοχές. Δεν θέλω να ξαναδώ την «Αντιγόνη» με το χορό ντυμένους εξωγήινους. Για παράδειγμα, πέρυσι, μόλις άρχισε να λειτουργεί η Στέγη, κάναμε τη «Μήδεια» με την Καραμπέτη και μια ορχήστρα μπαρόκ. Μια εντελώς διαφορετική παράσταση.

Έχει ενδιαφέρον πώς το κοινό αγκάλιασε τη Στέγη. Ίσως αν η παράσταση αυτή παρουσιαζόταν αλλού να μη γέμιζε την αίθουσα. Υπήρχε η ζήτηση νομίζω, υπήρχε ο κόσμος, αλλά δεν του δινόταν το προϊόν – για να χρησιμοποιήσω οικονομοτεχνικούς όρους. Ήταν ακριβό ή ένα προϊόν που δινόταν με άρπα κόλλα τρόπο. Δεν σεβόταν το κοινό. Είδα μια παράσταση δύο σημαντικών Γάλλων ηθοποιών στην Αθήνα, που φάνηκε ότι για πρώτη φορά διαβάζουν το κείμενο εκείνη την ώρα. Ε, δεν είναι σωστό. Στη Στέγη σεβόμαστε το κοινό.  Θα σας πω κάτι: Η μεγάλη αίθουσα θα μπορούσε να χωράει 1.000 άτομα. Συνειδητά επιλέξαμε να χωράει μάξιμουμ 880 άτομα. Για να μην κάνουμε εκπτώσεις στην εμπειρία του θεατή.

Μπορεί κάποιος να δει παράσταση και με 7 ευρώ. Ο οικονομικός απολογισμός δεν σας ενδιαφέρει τόσο; Το αντίθετο, παρακολουθούμε από κοντά τα οικονομικά στοιχεία. Πιστεύουμε ότι θα βγάλουμε λεφτά από το εισιτήριο. Προσφέρουμε κάτι αυτή τη στιγμή στην Ελλάδα με τη Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών, αυτό όμως δεν σημαίνει ότι θα ρίχνουμε τα χρήματα από το παράθυρο. Υπάρχει και ένα σύμπλεγμα, επειδή ακούν Ωνάσης λένε «α, αυτοί έχουνε λεφτά, να τους τα πάρουμε». Με την πρώτη ματιά βλέπουμε, αν κάποιος έρχεται για να μας τα πάρει ή για να δουλέψει μαζί μας να κάνουμε κάτι καλό. 

Πώς θέλετε να εξελιχθεί η Στέγη;  Σε λίγες μέρες κλείνει η πρώτη ημερολογιακή χρονιά. Θα πρέπει στον ορίζοντα της πενταετίας να έχουμε πετύχει μια ουσιαστική παρέμβαση και να βοηθήσουμε να αναπτυχθούν τα καλλιτεχνικά κύτταρα που υπάρχουν στην Ελλάδα. Αλλά στην πενταετία θα πρέπει να αναθεωρήσουμε ποιες είναι αυτές οι δυνάμεις. Ποιοι είναι οι αυριανοί σημαντικοί καλλιτέχνες; Συνεχώς αυτό πρέπει να αναρωτιόμαστε.

Μέσω των εκθέσεων που γίνονται στο πολιτιστικό κέντρο του Ιδρύματος Ωνάση στη Νέα Υόρκη, στοχεύετε στην εξωστρέφεια του ελληνικού πολιτισμού. Και στη Στέγη έχουμε εξωστρέφεια. Δεν νοείται να ζούμε σε ένα κλειστό γυάλινο ελληνικό πύργο. Πρέπει να φέρνουμε τους ξένους μέσα, γιατί αποτελούν και το μέτρο σύγκρισης. Εξάλλου πρέπει και οι θεατές να ξέρουν τι συμβαίνει στο εξωτερικό. Και είναι σίγουρα προτιμότερο να πληρώσει κάποιος 7 ευρώ στην Αθήνα, παρά 120 ευρώ στην Γαλλία για το ίδιο θέαμα. Όσον αφορά στο πολιτιστικό κέντρο στην Αμερική, εκεί ο στόχος είναι η πολιτιστική διείσδυση, η υπενθύμιση της αξίας και της σημασίας αυτού του πολιτισμού χωρίς να παραγνωρίζουμε το σήμερα.

Τι εκφράζει η μπράντα της Ελλάδας στο εξωτερικό αυτή τη στιγμή; Έχουμε δυστυχώς γελοιοποιηθεί. Ως Ίδρυμα Ωνάση δεν το εισπράττουμε, γιατί δεν είμαστε ελληνική επιχείρηση, δεν έχουμε καμία επένδυση στην Ελλάδα. Αλλά ως Έλληνες, το αισθανόμαστε συνέχεια. Οφείλω να πω ότι η ειρωνεία δεν αφορά μόνο την κυβέρνηση αλλά όλο το λαό. Κάποια στιγμή να καταλάβουμε ότι αυτή η ειρωνεία είναι δικαιολογημένη. Κάνουμε λάθη αλλεπάλληλα.

Πριν το σχηματισμό της κυβέρνησης εθνικής ενότητας είχατε πει ότι δεν πιστεύετε σε αυτά τα σχήματα. Κάθε οικονομικό ή μαθηματικό πρόβλημα έχει μόνο μία λύση. Είτε είσαι συντηρητικός είτε σοσιαλιστής είτε λαϊκοσοσιαλιστής, η λύση είναι μία. Όταν χρωστάς λεφτά πρέπει να ξεχρεώσεις.  Άρα έχεις μόνο μία επιλογή και πρέπει να την εφαρμόσεις. Πρέπει, όμως, να εισπράξεις το πολιτικό κόστος. Να πεις, δεν έχει σημασία αν θα χάσω 50.000 ψήφους από ταξιτζήδες ή φαρμακοποιούς. Η προσπάθεια να γίνει μια κυβέρνηση εθνικής ενότητας είναι να περάσεις το πολιτικό κόστος στο άλλο κόμμα. Αυτό είναι υπεκφυγή έναντι του λαού.  Από τη στιγμή που είσαι εκλεγμένη κυβέρνηση οφείλεις να πας σε εκλογές ή, αν μείνεις, να πάρεις όλες τις αποφάσεις που επιβάλλει η κατάσταση.

Έπρεπε να πάμε σε εκλογές, δηλαδή; Οι εκλογές έπρεπε να έχουν γίνει πριν από ένα χρόνο. Όταν διαπίστωσε η κυβέρνηση ποιο είναι το πραγματικό πρόβλημα και το δημοσιοποίησε, έπρεπε ταυτόχρονα να δώσει και λύση. Κατά τη γνώμη μου να πει «βγήκα με ένα πρόγραμμα που δεν γίνεται να υλοποιηθεί, δυστυχώς κινδυνεύουμε να πτωχεύουμε, πρέπει να πάρουμε συγκεκριμένα μέτρα». Είμαι βαθύτατα πεπεισμένος ότι ο λαός θα τα ενέκρινε. Απόδειξη ότι το ΠΑΣΟΚ κέρδισε και τις δημοτικές εκλογές. Θα είχαν ληφθεί πιο ουσιαστικά μέτρα, πολύ νωρίτερα με μικρότερο κοινωνικό κόστος. Τώρα δεν προλαβαίνουμε να κάνουμε εκλογές πριν την 6η δόση, ούτε πριν την 7η.

Η έκθεση που εγκαινιάζεται σε λίγες μέρες στη Νέα Υόρκη «Μετάβαση στον Χριστιανισμό - Η τέχνη στην ύστερη αρχαιότητα, 3ος-7ος αι. μ.Χ.» ουσιαστικά περιγράφει πώς είναι να ζεις εν μέσω μιας τεράστιας αλλαγής. Έχετε ζήσει αντίστοιχη κατάσταση; Σε μια τέτοια κατάσταση είμαστε τώρα. Αν αναφερόμασταν στην περιοχή όπου ο γνωστός κόσμος τότε ήταν η Μεσόγειος (σε αντιστοιχία με το σημερινό) και σας περιέγραφαν μια εποχή όπου αναδύονται νέες δυνάμεις, νέα κράτη με τεράστια οικονομική ισχύ, οι υφιστάμενες θρησκείες φυλλορροούν ή παίρνουν ακραίες θέσεις και εμφανίζονται άλλες διεκδικώντας μεσσιανικό ρόλο, τα παλιά αισθητικά ρεύματα έχουν ξεφτίσει και τα νέα δεν έχουν βρει το δρόμο τους, υπάρχουν πολλά φιλοσοφικά ρεύματα και απίστευτες κοινωνικές αναταράξεις, ανισότητα πλούτου… Όλα αυτά τι είναι; Ε, όσα συνέβαιναν τότε, συμβαίνουν και τώρα.

Εσείς, πώς τα πάτε με τους απολογισμούς; Απολογισμό πρέπει να κάνεις κάθε μέρα. Στο τέλος της ημέρας. Αυτό είναι κάτι που έμαθα στο σχολείο που πήγαινα στην Αλεξάνδρεια. Ήταν καθολικό σχολείο, αλλά δεν μας έλεγαν «να κάνεις την προσευχή μας στο τέλος της ημέρας». Μας έλεγαν  «να σκεφτείς τι έκανες την μέρα που πέρασε, τι ήταν σωστό, τι λάθος και τι δεν έκανες από όσα έπρεπε».

Eίστε καλός σε αυτό; Γίνεται αυτόματα πλέον. Επίσης να σας πω ότι αυτό ισχύει και επενδυτικά. Όταν αγοράζεις μια μετοχή πρέπει κάθε μέρα να σκέφτεσαι «θα την αγόραζα σήμερα αυτή την μετοχή;» Αν η απάντηση δεν είναι «ναι» τότε καλύτερα να την πουλήσεις.

Αυτό απαιτεί πειθαρχία και βέβαια να είναι κανείς πρόθυμος και να «δείρει» τον εαυτό του, να είναι σκληρός μαζί του. Όχι, σας διαβεβαιώνω δεν δέρνω τον εαυτό μου…

Είστε επιεικής με τον εαυτό σας, δηλαδή; Δεν κάνω ποτέ λάθη (χαμογελάει), αλλά όποτε κάνω τα αναγνωρίζω πολύ γρήγορα. Όσο πιο γρήγορα το κάνεις τόσο καλύτερα. Πρέπει να έχεις την ευφύια να καταλάβεις τα λάθη σου πριν τα καταλάβουν οι άλλοι. Η αυτοτιμωρία δεν έχει σχέση, είναι θέμα κοινής λογικής.

Αυτό απαιτεί άσκηση και την κατάλληλη παιδεία. Ποιοι είναι οι δάσκαλοί σας; Η βασική μου η παιδεία προέρχεται από τους γονείς μου, που από μικρή ηλικία μας έβαλαν σε ένα πρόγραμμα πνευματικής πειθαρχίας. Το βράδυ που μαζευόμασταν και τρώγαμε οικογενειακά ή την Κυριακή το μεσημέρι, πάντα η συζήτηση εξελισσόταν σε απρόσμενα πεδία όπου μπορούσαμε να συζητάμε από τη σχέση του Καβάφη με τον Σεφέρη, και του Σεφέρη με τον Έλιοτ, μέχρι ένα κινηματογραφικό έργο. Θυμάμαι που είχαμε πάει το 1966 στην Μπιενάλε της Αλεξάνδρειας - ήμουν 11 χρονών- και για πρώτη φορά είδα σύγχρονη τέχνη. Στο σπίτι είχαμε τέχνη. Ήταν συλλέκτης ο πατέρας μου, τα γούστα του όμως ήταν προς την κλασική παραστατική εικαστική παραγωγή, ενώ εγώ ενδιαφέρομαι περισσότερο για την σύγχρονη.

Άλλες επιρροές; Το σχολείο στην Αλεξάνδρεια με επηρέασε πολύ. Παρότι ήμουν 11 χρονών που έδωσαν και διάβασα απίστευτα βιβλία, όπως την Μαντάμ Μποβαρί. Κάθε πρωί κάναμε ασκήσεις αριθμητικής για ένα τέταρτο, μετά ασκήσεις ορθογραφίας. Κάθε 15 μέρες παίρναμε βαθμολογία. Ο πρώτος μαθητής έπαιρνε ένα χρυσό μετάλλιο, και υπήρχαν ειδικά μετάλλια για τον δεύτερο και τον τρίτο.

Η συλλογή σας τι μετάλλια έχει; Η συλλογή μου έχει περισσότερα πρώτα.

Να υποθέσω ότι ήσασταν ανταγωνιστικός; Βεβαίως, ήθελα να είμαι πρώτος. Ή πρώτος ή δεύτερος… Μετά με βοήθησε η Ιωνίδειος Πρότυπος Σχολή, το σχολείο που πήγα όταν ήρθαμε στην Ελλάδα. Ήταν και αυτό αρρένων, όπως και το σχολείο της Αλεξάνδρειας. Θυμάμαι κάποια στιγμή πέρασαν πάλι την πόρτα του, από εκεί που θυμάμαι να βγαίνουμε μόνο κοντοκουρεμένα αγόρια, και ξαφνικά είδα να βγαίνουν κάτι πολύ ωραία κορίτσια. Λέω τι έγινε εδώ, έπαθα πολιτισμικό σοκ (χαμογελάει). Στο σχολείο αυτό είχαμε εξαιρετικούς καθηγητές με ιδιαίτερα δημοκρατικά φρονήματα ακόμη και εν μέσω της δικτατορίας. Για να καταλάβετε, όταν διαβάσαμε τον Επιτάφιο του Περικλή έγινε με έναν διαφορετικό τρόπο.

Σε εκείνη την ηλικία με τι θέλατε να ασχοληθείτε; Πέρασα από διάφορα. Με ενδιέφεραν η Βιολογία, η Ιατρική και μου έχει μείνει αυτό το ενδιαφέρον. Μετά σκέφτηκα και το διπλωματικό σώμα και τελικά, αρκετά νωρίς κατέληξα στη Νομική.  Τα έκανα όμως διαφορετικά: τα μαθήματα που είχα δώσει έμφαση ήταν η Φιλοσοφία του Δικαίου με τον Αραβαντινό,  που δίδασκε κυρίως την λογική. Το έκανα με κέφι. Παράλληλα και ταυτόχρονα έκανα οικονομικά στο London School of Economics. Όταν τελείωσα τη Νομική γράφτηκα στο τμήμα Κοινωνικών, Νομικών και Πολιτικών Επιστημών έφτασα στο τρίτο έτος, δε πήρα το πτυχίο όμως γιατί  απολύθηκα από το Ναυτικό και έφυγα για τη Γαλλία.

Πέρυσι πήρατε διδακτορικό με τίτλο «Ο αισθητικός σχολιασμός της απονομής της δικαιοσύνης». Δεν είναι λίγο εκκεντρικό; Τι ανάγκη το έχετε στην φάση που βρίσκεστε… Μου είχε μείνει το παράπονο που δεν έκανα διδακτορικό στα νομικά. Έκανα μεταπτυχιακό στο ναυτικό δίκαιο και η διατριβή μου ήταν ουσιαστικά το μισό μου διδακτορικό τότε. Αν έμενα άλλον ένα χρόνο θα το έπαιρνα. Όμως εκείνη την εποχή ο πατέρας μου δικηγορούσε πολύ έντονα και μου είπε έλα να δουλεύεις εδώ και θα κάνεις μαζί το διδακτορικό. Δεν έγινε αυτό ποτέ. Κάποια στιγμή μιλούσα με τον κύριο Μεταξά και άρχισα να σχολιάζω το θέμα της θεατρικότητας της δίκης. Ανέπτυξα και μια θεωρία που είχα ότι η Αντιγόνη δεν είναι στην πραγματικότητα το θύμα, δεν είναι αυτό που νομίζουμε. Αν διαβάσει κανείς το πρωτότυπο κείμενο θα δει ότι το θύμα είναι Κρέων γιατί αυτός έχει το τραγικό δίλημμα , ενώ η Αντιγόνη είναι μονομερής, ένα πράγμα έχει αποφασίσει και το πάει ως τα άκρα.  Η άποψή μου είναι ότι ο δήμος, ο χορός δηλαδή, στην πραγματικότητα υποστηρίζει τον Κρέοντα όχι την Αντιγόνη. Οι μεταφράσεις αλλοιώνουν το κείμενο σε σημείο που κάποιες αφαιρούν ουσιαστικούς στίχους γιατί θέλουν να σπρώξουν το κείμενο προς μια συγκεκριμένη κατεύθυνση.

Δηλαδή;  Ότι η Αντιγόνη είναι η ηρωίδα της ελεύθερης σκέψης και του ελεύθερου λόγου κατά της τυραννίας. Επίσης το περίφημο χωρικό έρως ανίκατε μάχαν δε είναι ύμνος στον έρωτα. Είναι θρήνος. Πώς ο έρωτας που είναι ανίκητος στη μάχη και φωλιάζει στα ροδαλά μάγουλα των κοριτσιών, καταλήγει σε τραγικά αποτελέσματα. Είναι θρήνος δεν είναι εκθειαστικός. Αυτό κατέληξε σε μια διατριβή που εξέτασε μαζί θεατρικά, εικαστικά αρχιτεκτονικά και λογοτεχνικά έργα αναζητώντας  ποιο είναι το μήνυμα που βγαίνει  μέσα από την επεξεργασία της ιδέας του ιδανικού της δικαιοσύνης μέσα από τις σκέψεις και τις προθέσεις του παραγγελέα του έργου. Είναι όλα καθαρά πολιτικά μηνύματα.

Για να επανέλθουμε στη Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών, είναι αλήθεια ότι η επιλογή για την μεγάλη έκθεση του Robert Mapplethorpe  που παρουσιάζεται αυτές τις μέρες ήταν δική σας; Ο Mapplethorpe μου άρεσε γιατί είναι πολύ κλασικός. Στα έργα του είναι σαν να βλέπεις αρχαία αγάλματα. Χρησιμοποιεί τις σκιές και το φως σαν να ήταν χρωστήρας με αποτέλεσμα οι ασπρόμαυρες φωτογραφίες του να έχουν την ιδιότητα του έγχρωμου. Για παράδειγμα υπάρχει το  άγαλμα του Λαοκόοντα με τα τρία παιδιά και το φίδι και η  φωτογραφία  του Mapplethorpe με την γυμνή γυναίκα με το φίδι. Την κοιτάζω και σκέφτομαι ότι είναι το αντίθετο του αγάλματος του Λαοκόοντα. Έχω στο μυαλό μου τις συσπάσεις και την αγωνία στο άγαλμα αλλά και την απόλυτη ηρεμία που έχει η γυναίκα στη φωτογραφία. Και οι δυο  είναι αντιμέτωποι με ένα φίδι.

Κάποιοι σοκαρίστηκαν, δεν τους κολλούσαν μαζί οι έννοιες γυμνό και  Ιδρυμα Ωνάση Στη Νέα Υόρκη μας είχαν γράψει επιστολές παραπόνων γιατί στην είσοδο του πολιτιστικού  μας κέντρου έχουμε το παιδί του Μαραθώνα το οποίο φυσικά είναι γυμνό. Κάποιες κυρίες εθίγησαν.