Νίκος Νικολαΐδης: Ο οργισμένος Βαλκάνιος τραγουδάει ακόμη

Αναζητώντας, τρεις δεκαετίες μετά, τα «Κουρέλια» και τη «Συμμορία» του Νίκου Νικολαΐδη, διαβάζοντας τον «Οργισμένο Βαλκάνιο» και τα άλλα βιβλία του, μπαίνεις στο όνειρο ενός σπουδαίου  Έλληνα δημιουργού που μιλούσε μια άλλη γλώσσα. Διαφορετική, μελλοντολογική, σκοτεινή.  Ένας ρομαντικός επαναστάτης με απίστευτη μεθοδικότητα. Ξεκίνημα το 1975 με «Ευρυδίκη ΒΑ 2037» και φινάλε το 2005 με την ταινία «The  zero years». Η εμβληματική ταινία «Τα κουρέλια τραγουδάνε ακόμα» περνά το 1979 από το δύσκολο εξώστη και η «Γλυκιά συμμορία» στη συνέχεια σημαδεύει τις αρχές της δεκαετίας του ’80 με μοναδικό τρόπο. Ροκ εν ρολ αλητεία μαζί με αφοπλιστική ευγένεια, αδιαφορία για την επιτυχία και κανιβαλιστικό χιούμορ. Λίγο πριν το μεγάλο hommage (προβολές, έκθεση ζωγραφικής και live) που οργανώνει η Ταινιοθήκη της Ελλάδος (26/5 - 1/6) στον πολυβραβευμένο κινηματογραφιστή, σεναριογράφο και συγγραφέα, σε συνεργασία με τις Marni Films και Restless Wind, ζητήσαμε από όλη την παρέα του Νίκου Νικολαΐδη να μας μιλήσει γι’ αυτόν.

Οι ταινίες που θα δούμε

Θα παιχτούν και οι οχτώ μεγάλου μήκους ταινίες του Νίκου Νικολαΐδη: Ευριδίκη ΒΑ 2037 (1975), Τα Κουρέλια Τραγουδάνε Ακόμα (1979), Γλυκιά Συμμορία (1983), Πρωινή Περίπολος (1987), Singapore Sling (1990), Θα Σε Δω Στην Κόλαση Αγάπη Μου (1999), Ο Χαμένος Τα Παίρνει Όλα (2002), The Zero Years (2005). Κατά τη διάρκεια του αφιερώματος θα προβάλλονται, καθημερινά, με ελεύθερη είσοδο, και η δυσεύρετη μικρού μήκους Lacrimae Rerum (1962) και κομμάτια από το επερχόμενο ντοκιμαντέρ Directing Hell του Χρήστου Χουλιάρα για τον Νίκο Νικολαΐδη.

ΤΑ ΚΟΥΡΕΛΙΑ

Όλια Λαζαρίδου

Ο Νίκος είχε ένα πολύ ισχυρό εσωτερικό τοπίο και μπορούσε να σε κάνει μέρος του φαντασιακού του. Δεν έγραφε μια ιστορία αλλά ξεδίπλωνε την ιστορία του σε συνέχειες. Η ζωή του, μια αστική ζωή σε μια μονοκατοικία στην Κηφισιά, ήταν ένα πρόσχημα μιας εξωτερικής τακτοποιημένης κατάστασης ώστε να μπορεί να ζει τον εσωτερικό οργιαστικό του κόσμο ανενόχλητος. Ήταν απαραίτητο για αυτόν. Μια κοίτη που συγκρατούσε αυτή την εσωτερική παράκρουση που είχε. Μου απένειμε και μένα μέσα του ένα ρόλο σε αυτό το φαντασιακό, να είμαι η Βέρα, αυτό το αφηρημένο, ελαφροΐσκιωτο πρόσωπο. Δεν αισθανόσουν ότι κάνεις μια δουλειά αλλά ότι δανείζεις την αύρα σου για να ξεδιπλώσει την ιστορία του. Δεν ήξερα τότε από σινεμά. Μόλις είχα βγει από τη σχολή του Κουν. Έτρεχα πέρα δώθε με ένα γαλάζιο κομπινεζόν σαν ξωτικό. Μου φερόντοσουν όλοι πολύ ωραία, σαν να είμαι πραγματικά η Βέρα. Ήταν σαν να τρύπωσα για λίγο στον κόσμο κάποιου, έγινα μέρος του ονείρου του και μετά βγήκα.

 Χρήστος Βαλαβανίδης

Ήταν ο πρώτος που κρατούσε το μαντίλι του χορού της πλάκας και του χαβαλέ στις πρόβες. Μόλις τελείωναν οι πρόβες, άλλαζε. Τα γέλια κομμένα. Ήταν πάρα πολύ συγκεντρωμένος, αυστηρός, ήξερε ακριβώς τι κάνει, είχε την ταινία στο κεφάλι του και δεν σήκωνε κουβέντα. Ο Νίκος ήταν ένας έντονος άνθρωπος που άφησε βαθιά χαρακιά τόσο στον κινηματογράφο όσο και στη λογοτεχνία. Τον γνώρισα άλλωστε πρώτα ως συγγραφέα και μετά ως σκηνοθέτη, όταν με σύστησε ο Τζούμας. Είχα ήδη διαβάσει τον «Βαλκάνιο» και μου είχε αρέσει πάρα πολύ και ήταν το πρώτο σημείο επαφής όταν συναντηθήκαμε. Ήταν το σενάριο που δεν έγινε ποτέ, γιατί η αισθητική του τον οδηγούσε σε τριπλάσιο budget από τα «Κουρέλια».

Άλκης Παναγιωτίδης

Γνωριστήκαμε στην ταινία, αλλά μετά γίναμε πολύ φίλοι. Σπουδαίος. Πολύ γοητευτικός  άνθρωπος. Σε κέρδιζε. Στο σινεμά οι γνώσεις του ήταν μοναδικές. Αν έπαιζες σε ταινία του  έλαμπες αμέσως. Από χέρι. Όλα πέρναγαν από αυτόν, τα ρούχα, ο ήχος, η φωτογραφία. Τα βιβλία του είναι εξαιρετικά. Τον «Βαλκάνιο» ήθελε να τον κάνει ταινία, αλλά ήταν πολύ ακριβή παραγωγή. Τρία στοιχεία είχαν οι ταινίες του Νικολαΐδη: ερμηνείες, μουσική και φωτογραφία. Ήξερε τι ήθελε. Ο πατριάρχης του ελληνικού σινεμά, ο Nτίνος Κατσουρίδης, έχει πει ότι πρέπει να διδάσκονται οι ταινίες του στις  σχολές.

Κωνσταντίνος Τζούμας

Στο έργο του υπογραμμίζονται οι άγονοι έρωτες. Όλοι οι ήρωές του είναι κυνικοί από ευαισθησία. Αυτό ήταν το καταπληκτικό με τον Νίκο. Φυσικά, ήξερε πολύ καλά το κάδρο. Είναι η Λένι Ρίφενσταλ του ελληνικού σινεμά. Ναι. Είχε ασφυκτικό έλεγχο στο κάδρο του. Ε, και; Aυτό μπορείς να το βρεις κι αλλού. Η κινητήριος δύναμη είναι το θέμα. Η ματιά. Ήξερε πολύ καλά να εκφραστεί μέσα από τη δουλειά του. Όπως λέει ο Όρσον Ουέλς, το θέμα δεν είναι η μηχανή και πώς χειρίζεσαι τους φακούς, τους φωτισμούς και πράσινα άλογα. Η ουσία είναι πώς γίνεται στα χέρια σου ποίηση.

Η ΠΕΡΙΠΟΛΟΣ

Μισέλ Βάλεϊ

Το βλέμμα του ίδιο με το δικό του κόσμο. Βαθύ, μυστικό, τρυφερό, σκοτεινό, ερωτικό. Βλέπει κάτι παραπέρα, πιο μακριά, σε διαπερνά. Είναι αυτό που νιώθεις και δεν περιγράφεται, κάτι που σε συνδέει για πάντα, που δεν αλλοιώνεται με το χρόνο και τις συνθήκες. Που δεν πρόκειται να χαθεί ποτέ.

Η ΣΥΜΜΟΡΙΑ

Τάκης Μόσχος

Εξαιρετικός φίλος. Ιδιοφυής. Εμμονικός. Απίστευτη πειθαρχία και υποταγή στις θελήσεις του πεφωτισμενού. Γύρισμα στην τσίτα. Το αποτέλεσμα ήταν και η αμοιβή μας. Έβλεπες ότι ο άνθρωπος αυτός ήξερε τι θέλει από σένα πώς θα σου το πάρει, πώς θα σε φιλμάρει, πώς θα σε υποστηρίξει στον έξω κόσμο. Μας πήρε –τους περισσότερους– άπειρους και έβγαλε ρόλους από μας. Κάτι που συχνά μπορεί και να έγινε ερήμην μας. Είχε κάποιες αξίες με τις οποίες ήταν απίστευτα δεμένος. Της φιλίας, της παρέας, της συντροφικότητας. Ήταν φοβερά μοναχικός άνθρωπος κατά βάθος. Απέφευγε τις πρεμιέρες, τα πάρτι. Είχε την οπτική του γωνία από εκεί επάνω στο Κεφαλάρι. Από εκεί φιλτράριζε, έβλεπε τον κόσμο και παρέμενε πιστός σε αυτές τις fix ιδέες. Το σπίτι της Συμμορίας στο Κεφαλάρι έγινε η θερμοκοιτίδα για μας. Ατελείωτες πρόβες, παρέα, γυρίσματα. Μαζευόμασταν εκεί με τις ώρες στο τεράστιο σαλόνι του. Παρέα. Το είχε μεγάλη ανάγκη ο Νίκος. Αν είχε και καλαμπούρι ήταν ακόμη καλύτερα. Καλαμπούρι μέχρι «κανιβαλίσματος», που ήταν μια προσφιλής του λέξη αλλά και όλης της παρέας τότε…

Δώρα Μασκλαβάνου

Ο Νίκος Νικολαΐδης είναι ένας τυχερός κινηματογραφιστής. Η τύχη του ήταν η πίστη του και η συνέπειά του με τα πράγματα που αγαπούσε. Έκανε ακριβώς τις ταινίες που ήθελε, που ο ίδιος είχε ανάγκη, που τον συνέδεαν με ό,τι βαθιά τον βασάνιζε. Τους φόβους του ή τις εμμονές του. Αυτό είναι η γοητεία του. Γιατί η «Γλυκιά συμμορία» έχει, μέχρι σήμερα, σταθερή απήχηση σε τόσους ανθρώπους; Η τελευταία φορά που άκουσα να αναφέρονται σ’ αυτήν ήταν προχθές!

Τάκης Σπυριδάκης

Γνωριστήκαμε από μια τυχαία φωτογραφία. Αυτό που μου έκανε εντύπωση ήταν ότι χωρίς να πούμε πολλά πράγματα μου έδωσε ένα σενάριο και μου είπε απλά ότι ήθελε να παίξω στην ταινία του. Ήταν εξαιρετικός ο τρόπος που δημιουργούσε την ταινία που είχε στο κεφάλι του. Οι πρόβες πριν γυριστεί η ταινία ήταν μια απόλαυση. Όταν οι σκηνές ήταν πολύ έντονες και απαιτούσαν μια λυπημένη, συναισθηματική προσέγγιση, διέθετε ένα τρομακτικό χιούμορ. Το έκανε πάντα αυτό, σαν να το είχε σχέδιο. Στο θέμα της δουλειάς σεβόταν τους ηθοποιούς και διέθετε μια «αφόρητη» ευγένεια. Αυτή η απόλυτη ελευθερία που μας έδινε από τη στιγμή που μπαίναμε σε ένα ατμοσφαιρικό τριπ ήταν πάρα πολύ σημαντική. Όσον αφορά τα βιβλία του, πρόσθεσε στη γραφή μια κινηματογραφική διάθεση. Όταν διαβάζω τους «Τυμβωρύχους» ή τα «Γουρούνια στον άνεμο», έχω την εντύπωση ότι περισσότερο βλέπω ταινία παρά διαβάζω βιβλίο.

Ο ΧΑΜΕΝΟΣ

Γιάννης Αγγελάκας

Όταν ήμουν 18 χρονών είχαμε δει τα «Κουρέλια» στο Φεστιβάλ της Θεσσαλονίκης και πάθαμε πλάκα όλοι οι πιτσιρικάδες. Σε εκείνα τα ζωηρά φεστιβάλ με τους εξώστες, τα φρικιά πάνω να φωνάζουνε. Από τότε τον είχαμε τον αγαπημένο μας σκηνοθέτη. Ένας άνθρωπος που μιλούσε άλλη γλώσσα και μακριά από πολιτικούρες, με αίσθημα, με μουσική. Είχε πήξει το μυαλό μας με τα εντεχνο-μεταπολιτευτικά. Είχαμε βαρεθεί τη ζωή μας. Ακούγαμε ροκ. Δεν είχαμε δει καμία ελληνική ταινία που να μιλάει για τη δική μας τρέλα. Μετά ήρθε η «Γλυκιά συμμορία» και εδραιώθηκε η θέση του στις καρδιές μας. Το 1993-4 παίζαμε στο  Λονδίνο με τις Τρύπες και έτυχε να είναι και ο Νικολαΐδης εκεί με την οικογένειά του. Μας σύστησε ο Νίκος Τριανταφυλλίδης και γνωριστήκαμε σε ένα ιταλικό εστιατόριο. Από την πρώτη στιγμή έπεσε πολύ γέλιο, ταιριάξανε τα χνώτα μας, γίναμε φίλοι κολλητοί και στην πορεία προέκυψε ο «Χαμένος». Ήταν εμπειρία ζωής η ταινία, έμαθα πράγματα από αυτόν μέσα από μια δημιουργική σχέση. Είναι ένας από τους δασκάλους μου. Δάσκαλος, πατέρας, όλα.

«Τρία ενδεικτικά σημεία», 2011 Έργο του Στέφανου Ρόκου στην έκθεση ζωγραφικής όπου 25 εικαστικοί εμπνέονται από τις ταινίες και τα βιβλία του Ν.Ν.

Live μουσικές

Στο θερινό κινηματογράφο της Ταινιοθήκης, την Παρασκευή 27 Μαΐου, θα ανέβουν στη σκηνή καλλιτέχνες και συγκροτήματα που είτε έχουν επενδύσει με τη μουσική τους ταινίες του Νίκου Νικολαΐδη είτε γράφουν νέες συνθέσεις ειδικά για το αφιέρωμα αυτό. Ανάμεσά τους οι Γιάννης Αγγελάκας 3 με τον χαμένο που τα παίρνει όλα, οι Last Drive που ταιριάζουν γάντι με τις ροκ εν ρολ μουσικές επιλογές του Νίκου Νικολαΐδη και από τη νέα γενιά ο γιος του Simon Bloom μαζί με τον Boy. Special guest της βραδιάς, ο Γιώργος Χατζηνάσιος θα παίξει στο πιάνο τις «γλυκανάλατες» και  «διαλυμένες» συνθέσεις με τις οποίες είχε επενδύσει τις ταινίες «Γλυκιά συμμορία» και «Πρωινή περίπολος».

INFO: ΤΑΙΝΙΟΘΗΚΗ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ, Ιερά Οδός 48 & Μεγ. Αλεξάνδρου 134-136. Από 26 Μαΐου έως και 1η Ιουνίου. Πληρ.:  nikosnikolaidis.com και

* Με χαμηλή τιμή εισιτηρίου (και φοιτητικό), αλλά και ελεύθερη είσοδο σε συγκεκριμένες προβολές και στην έκθεση ζωγραφικής. 

ΤΟ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΟ ΣΥΜΠΑΝ ΤΟΥ ΝΙΚΟΥ ΝΙΚΟΛΑΪΔΗ ΖΩΝΤΑΝΕΥΕΙ ΞΑΝΑ

Από τις εκδόσεις Athens Voice Books επανακυκλοφορούν τρία από τα γνωστότερα βιβλία του: «Οι τυμβωρύχοι» (δεύτερη έκδοση), «Ο οργισμένος Βαλκάνιος» (ενδέκατη έκδοση), «Γουρούνια στον άνεμο» (τέταρτη έκδοση). Θα τα βρείτε στην Ταινιοθήκη της Ελλάδος, στην Έκθεση Βιβλίου στο Ζάππειο και σε όλα τα βιβλιοπωλεία.