Πολιτισμός σε κρίση #2

Τα ταμεία είναι στο κόκκινο και οι επιχορηγήσεις μειώνονται. Είναι όμως ο πολιτισμός «πολυτέλεια» προς περικοπή; Οι πολιτιστικοί φορείς προσαρμόζονται στα νέα δεδομένα που δημιουργεί η οικονομική κρίση; Οι σημαντικότεροι εκπρόσωποι του πολιτισμού αναλύουν τη στρατηγική τους.

Άντωνης Σ. Παπαδημητρίου, πρόεδρος του ιδρύματος Ωνάση

Eίναι κοινός τόπος πως η κρίση επηρεάζει πρώτα από όλα τον πολιτισμό. Τον επηρεάζει με διττό τρόπο: καταρχήν λόγω της έλλειψης οικονομικών πόρων και επενδύσεων, και κατά δεύτερον λόγω της οικονομικής δυσπραγίας του πολίτη, που αναγκάζεται να περιορίζει τις επιλογές του, κυρίως όσες είναι ακριβές. 

Μοναδικός χρηματοδότης της Στέγης Γραμμάτων και Τεχνών είναι το Ίδρυμα Ωνάση. Ως εκ τούτου, δεν σκεφτήκαμε ούτε στιγμή να αναστείλουμε την έναρξη λειτουργίας της λόγω της κρίσης. Αναστείλαμε το υπόλοιπο πρόγραμμα χορηγιών του Ιδρύματος, δεδομένου ότι τα ποσά απορροφήθηκαν από τη Στέγη. Αυτό δεν σημαίνει όμως ότι παραβλέπουμε την κρίση: πρέπει να είμαστε προσεχτικοί στον προγραμματισμό μας γιατί δεν ξέρουμε πόσο θα κρατήσει και πώς θα μας επηρεάσει.

Στόχος της Στέγης είναι να προσεγγίσει το νεανικό κοινό που δεν έχουν μεγάλες οικονομικές δυνατότητες και να του παρέχει πολιτιστικό προϊόν υψηλής ποιότητας. Τα εισιτήριά μας ξεκινούν από 6-7 ευρώ, όσο δηλαδή κοστίζει το εισιτήριο ενός κινηματογράφου. Επίσης έχουμε καθιερώσει μειωμένες τιμές για ειδικές κοινωνικές ομάδες.

Το ίδιο το Ίδρυμα Ωνάση δεν δέχεται χορηγίες, βεβαίως. Για φέτος, ως επί το πλείστον, η Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών λειτουργεί ως συμπαραγωγός των καλλιτεχνικών ομάδων που εντάσσονται στον προγραμματισμό της. Οι ομάδες λοιπόν αναζητούν ανεξάρτητα και κάποιες χορηγίες για να ενισχύσουν τον προϋπολογισμό τους.

Όσο για τη φοροαπαλλαγή, πιστεύω ότι οι χορηγοί πρέπει με κάθε τρόπο να τυγχάνουν φοροαπαλλαγής, όπως συμβαίνει σε όλο τον κόσμο. Τα έσοδα που προκύπτουν από το φόρο για το κράτος δεν αξιοποιούνται με τον ίδιο τρόπο που ένας ιδιώτης θα τα επενδύσει σε πολιτιστικά προϊόντα της επιλογής του. Η διαχείριση των ποσών αυτών από ιδιώτες σίγουρα θα ήταν πιο αποδοτική.

Πρέπει να καταλάβουμε ότι ο πολιτισμός όπως και η παιδεία δεν αποτελούν πολυτέλεια. Είναι καθημερινή ανάγκη. Είναι τμήμα του περιβάλλοντός μας και πρέπει να τα φροντίζουμε.

Η δικαίωση για κάθε φορέα είναι η ανταπόκριση του κοινού. Αν υπάρχει το κοινό, θα έρθουν και τα χρήματα. Το ζητούμενο λοιπόν είναι πώς με τα σωστά μηνύματα και τις κατάλληλες παραγωγές θα προσεγγίσει ο φορέας το κοινό στο οποίο απευθύνεται.

Σάντρα Μαρινοπούλου, Πρόεδρος Ιδρύματος Ν.Π. Γουλανδρή -Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης

Παρά το αρνητικό κλίμα δεν έχουμε παρατηρήσει μέχρι στιγμής απώλειες στην επισκεψιμότητά μας. Η μαζική προσέλευση των θεατών στην έκθεση του «Έρωτα», η οποία έκοψε 52.000 εισιτήρια, και το ελκυστικό αφιέρωμα σε Bourgeois και Lucas συνέβαλαν ώστε το πρώτο εξάμηνο του 2010 το συνολικό ποσοστό των επισκεπτών (68.083) να υπερσκελίζει εκείνο του περασμένου έτους (62.700).

Ήδη από τον Ιούλιο, δίνοντας πρώτοι το παράδειγμα, αναπροσαρμόσαμε την τιμολογιακή μας πολιτική. Εκτός από το μειωμένο εισιτήριο που είχαμε κάθε Δευτέρα (€ 3,5 αντί € 7), προσθέσαμε μία ελεύθερη είσοδο για όλους σε κάθε νέα περιοδική μας έκθεση, κάθε πρώτη Πέμπτη μετά την έναρξή της. Δημιουργήσαμε ειδικό θεσμό φίλων για νέους έως 30 ετών με € 25 το χρόνο. Επίσης μειώσαμε σε € 2,5 το εισιτήριο για τους νέους 19-26 ετών και τους εξασφαλίσαμε 50% έκπτωση για τις διαλέξεις μας. Το ίδιο και για άτομα άνω των 65 ετών.

Το ποσοστό των χορηγιών φτάνει περίπου στο 15%. Οπωσδήποτε είναι μια δύσκολη περίοδος για την άγρα χορηγιών, αντί όμως να σπαταλάμε ενέργεια παραπονούμενοι, αναζητάμε νέους τρόπους προσέγγισης των χορηγών. Διευρύνουμε τον κύκλο των ανθρώπων και των εταιρειών που κάνουμε κρούση, φροντίζοντας παράλληλα τα ανταποδοτικά οφέλη που τους προσφέρουμε να ανταποκρίνονται στις ανάγκες τους. Είναι πάντως σαφές ότι το κράτος αντί να επιβάλει μείωση του ποσού που εκπίπτει από το φορολογητέο εισόδημα του χορηγού, θα έπρεπε να δώσει  γενναία κίνητρα απαλλαγής ώστε να δημιουργηθεί μια μέρα και στην Ελλάδα η εδραιωμένη χορηγική συνείδηση που υπάρχει σε άλλες χώρες.

Οι φορείς πρέπει να βγουν από το φαύλο κύκλο της γκρίνιας και να επενδύσουν στο μέλλον με λύσεις και φρέσκιες ιδέες. Ο κρατικοδίαιτος πολιτισμός βαίνει στο τέλος του και θα πρέπει να κινηθούν όλοι προς άλλα μοντέλα δράσης.

Μαρίνα Λαμπράκη-Πλάκα, Διευθύντρια Εθνικής Πινακοθήκης

Τη σεζόν 2009-10 δεν παρατηρήθηκε μείωση ούτε κάποια αλλαγή στη συμπεριφορά του κοινού. Οι σημαντικές εκθέσεις προσελκύουν πάντα το κοινό. Ένα πρόσφατο παράδειγμα είναι η έκθεση του Ερνέστος Τσίλερ στην Εθνική Πινακοθήκη και η Σύγχρονη Ισπανική Αρχιτεκτονική στην Εθνική Γλυπτοθήκη.

Η τιμολογιακή πολιτική μας θα παραμείνει η ίδια και αυτή τη σεζόν. Δεν προβλέπεται κάποια αλλαγή γιατί το εισιτήριο είναι ήδη χαμηλό και υπάρχουν πολλές κατηγορίες εισιτηρίων που είναι μειωμένες και δωρεάν.

Η χορηγία καλύπτει το 50-60% του κόστους των εκθέσεων. Τα υπόλοιπα καλύπτονται από έσοδα. Δεν είχαμε έως τώρα μείωση των χορηγιών. Κάποιες ακυρώθηκαν αλλά συμπληρώθηκαν από άλλες. Η μείωση της φοροαπαλλαγής είναι όμως πολύ ανασχετική ακόμη και ψυχολογικά. Θα έχει σοβαρό αντίκτυπο στη χορηγία.

Πάντως, οι πολιτιστικοί φορείς για να επιβιώσουν πρέπει να συνεχίσουν αμείωτα τη δράση τους με ακόμη πιο μεγάλη ένταση και έμπνευση. Η συμβολική εικόνα της αισιοδοξίας είναι ο πολιτισμός. Αν παρουσιάσει κάμψη και φτώχεια, αυτό θα έχει άμεση επίδραση στο φρόνημα του κόσμου. Ο ρόλος της τέχνης, ιδιαίτερα αυτές τις δύσκολες εποχές, είναι όχι μόνο πολιτιστικός, αλλά και πολιτικός, ηθικός, ψυχολογικός.

Δημήτρης Εφραίμογλου, Διευθύνων Σύμβουλος Ιδρύματος Μείζονος Ελληνισμού

Από την πλευρά μας έχει καταβληθεί κάθε προσπάθεια ώστε να επηρεαστεί στο ελάχιστο δυνατό η λειτουργία του «Ελληνικού Κόσμου» και το έργο του ΙΜΕ. Μοιραία όμως έχει επαναπροσδιοριστεί ο προγραμματισμός μας. Εντούτοις, έχουμε ήδη προσφέρει στο κοινό μια σειρά δραστηριοτήτων με ελεύθερη είσοδο (διαλέξεις, προγράμματα εικονικής πραγματικότητας). Επίσης, η πολιτική μας είναι να κρατήσουμε τις τιμές (οι οποίες την τελευταία τριετία είναι σταθερές) στα ίδια επίπεδα, ενώ έχουμε θεσπίσει μειωμένο εισιτήριο για μια σειρά κοινωνικών ομάδων όπως οι μαθητές, οι φοιτητές, οι συνταξιούχοι κτλ. Συμπληρωματικά, από πέρσι θεσπίσαμε την ημερήσια κάρτα επίσκεψης (daypass) –περιλαμβάνει μία παράσταση της «Θόλου», επίσκεψη σε όλες τις εκθέσεις και ένα πρόγραμμα της «Κιβωτού»– που έχει πολύ μεγάλη ανταπόκριση. Καθιερώσαμε και συγκεκριμένες μέρες και ώρες, μέσα στην εβδομάδα, όπου το εισιτήριο θα είναι μειωμένο.

Οι χορηγίες καλύπτουν περίπου το 10% των εξόδων μας. Το νέο φορολογικό νομοσχέδιο δυστυχώς αναμένεται να αναστείλει περαιτέρω τη χορηγική δραστηριότητα προς τους πολιτιστικούς οργανισμούς. Από τη μια το κράτος δεν επιχορηγεί. Από την άλλη οι ιδιώτες αποθαρρύνονται από το να επενδύσουν. Με τον τρόπο αυτό το δυνατό όπλο της χώρας, ο πολιτισμός, καθημερινά αφοπλίζεται και αποδυναμώνεται. Συχνά γίνεται λόγος για το ακριβό εισιτήριο των θεατρικών παραστάσεων του εξωτερικού που έρχονται στην Αθήνα. Από τη στιγμή που το κόστος μιας θεατρικής παραγωγής είναι το ίδιο στη χώρα μας και στο εξωτερικό, αλλά εδώ δεν επιμερίζεται μεταξύ χορηγών, κρατικής επιχορήγησης και εισιτηρίου, είναι λογικό στην Ελλάδα το κόστος να μετακυλίεται μόνο στο εισιτήριο, επιβαρύνοντας τελικά το θεατή.

Η μόνη συνταγή είναι η συνεργασία κράτους και ιδιωτών. Πρέπει να πάψουμε να φοβόμαστε τους ιδιώτες όπως τη δεκαετία του ’50 και να αντιληφθούμε ότι κάνουν πολύ καλή δουλειά και κάνουν την Ελλάδα περήφανη. Το Μουσείο Μπενάκη, το Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης, το Πελοποννησιακό Λαογραφικό Ίδρυμα κάνουν θαύματα με ελάχιστη υποστήριξη. Και όταν λέμε συνεργασία με το κράτος και κρατική βοήθεια, δεν σημαίνει κατ’ ανάγκη οικονομική. Δεν μεταφράζονται όλα σε χρήματα. Από το κράτος ζητάμε συνεργάτες και όχι χρηματοδότες.

Νίκος Μουρκογιάννης, Πρόεδρος Εθνικής Λυρικής Σκηνής

Η  δύσκολη οικονομική κατάσταση που αντιμετωπίζει η ΕΛΣ οδήγησε αναπόφευκτα στον ανασχεδιασμό του προγραμματισμού της καλλιτεχνικής περιόδου στα μέσα της σεζόν 2009-10. Αυτό ήταν ένα πλήγμα για την εικόνα της ΕΛΣ, αλλά δεν υπήρχε άλλος τρόπος προκειμένου να αντιμετωπιστεί η κατάσταση. Tο κόστος των παραγωγών ανήλθε σε 3,6 εκατομμύρια ευρώ και τα έσοδα σε 3,6 εκατομμύρια ευρώ. Για πρώτη φορά κατόρθωσε η όπερα –δεδομένης και της δύσκολης οικονομικής συγκυρίας– να καλύψει με τα έσοδα των παραστάσεων τα έξοδα της παραγωγής. Αυτό διαψεύδει όσους πιστεύουν ότι η Λυρική είναι είδος πολυτελείας με παραστάσεις που «δεν βγάζουν τα λεφτά τους». Επιπλέον, προκειμένου να αυξηθούν περαιτέρω τα έσοδα, η ΕΛΣ προγραμμάτισε για πρώτη φορά μετά το 1969 δύο μεγάλες παραγωγές όπερας στο Ηρώδειο, τη «Νόρμα» και την «Αΐντα». Και στις δύο, τα έσοδα ήταν μεγαλύτερα από τα κόστη.

Μέσα σε πέντε μήνες είχε ολοκληρωθεί με επιτυχία η πρώτη φάση του προγράμματος εξυγίανσης και συνεχίζουμε. Οι πρώτες κινήσεις είχαν ως αποτέλεσμα, μεταξύ άλλων, τη μείωση του κόστους λειτουργίας της ΕΛΣ κατά 37,5% σε σχέση με τα προηγούμενα χρόνια, εξοικονομώντας δηλαδή 12 εκατομμύρια ευρώ. Αρκεί να σκεφτούμε ότι οι δαπάνες του Οργανισμού μέχρι την 1η Απριλίου 2010 κυμαίνονταν στα 32 εκατομμύρια ευρώ ετησίως, ενώ η επιχορήγηση του ΥΠΠΟΤ έχει περιοριστεί σε 17,1 εκατομμύρια ετησίως. Αυτή είναι μόνο η αρχή. Σκοπός της ΕΛΣ είναι να μειώσει τις δαπάνες λειτουργίας της και να επαναδιαπραγματευτεί μέσω ενός ωφέλιμου διακανονισμού τα χρέη της. Επιπλέον, ελέγχονται όλες οι συμβάσεις και άλλες ενέργειες που οδήγησαν στην οικονομική κρίση της ΕΛΣ με στόχο να αποδοθούν ευθύνες όπως ο νόμος ορίζει. Παράλληλα δρομολογείται η αξιολόγηση του προσωπικού της ΕΛΣ, σύμφωνα με διεθνή πρότυπα αντίστοιχων Οργανισμών – η ΕΛΣ έχει μπροστά της τη μετεγκατάσταση στο Φαληρικό Δέλτα το 2015.

Η επιβίωση της ΕΛΣ είναι το πιο σημαντικό μας μέλημα, αυτό όμως δεν σημαίνει ότι δεν θα συνεχίσουμε να παράγουμε υψηλό καλλιτεχνικό έργο. Το κοινό της ΕΛΣ είναι κοντά της πάνω από 60 χρόνια και με αυτόν το γνώμονα κάνουμε κι εμείς τις επιλογές μας. Η Βιέννη έχει αναδείξει το καλύτερο μοντέλο όπερας στον κόσμο, τη Volksoper. Θα γίνουμε και εμείς η «όπερα του δικού μας λαού».

{Επιμέλεια: Λήδα Καρανικολού}