Πολιτισμός σε κρίση #1

Τα ταμεία είναι στο κόκκινο και οι επιχορηγήσεις μειώνονται. Είναι όμως ο πολιτισμός «πολυτέλεια» προς περικοπή; Οι πολιτιστικοί φορείς προσαρμόζονται στα νέα δεδομένα που δημιουργεί η οικονομική κρίση; Οι σημαντικότεροι εκπρόσωποι του πολιτισμού αναλύουν τη στρατηγική τους.

Παύλος Γερουλάνος, Υπουργός Πολιτισμού και Τουρισμού

Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι καλούμαστε να πάρουμε αποφάσεις και να διαχειριστούμε καταστάσεις με το δεδομένο ότι δεν υπάρχουν χρήματα. Κυρίως στο ΥΠΠΟΤ, ένα υπουργείο που έχει περάσει πολλές περιπέτειες, κάποιες από τις οποίες οδήγησαν και στο να χαθεί ο απαραίτητος ειδικός λογαριασμός. Αντί όμως να καταμετρούμε απώλειες και θύματα της οικονομικής κρίσης, αυτό που προσπαθούμε να κάνουμε είναι να αναζητήσουμε εναλλακτικές μορφές επιχορήγησης και στήριξης του πολιτισμού και κυρίως της νέας δημιουργίας. Να κάνουμε τον πολιτισμό μας εργαλείο ανάπτυξης.

Η νέα διαδικασία επιχορηγήσεων μέσω του Μητρώου Πολιτιστικών Φορέων έχει δύο βασικούς στόχους: πρώτον, να αποκαταστήσει τη διαφάνεια και την αξιοκρατία στον τρόπο με τον οποίο το υπουργείο δίνει χρήματα για πολιτιστικές δράσεις. Δεν θα βγαίνουν πια οι αποφάσεις για τις επιχορηγήσεις από το γραφείο του υπουργού που θέλει να ευχαριστήσει τους φίλους του. Δεύτερον, τα χρήματα που δίνονται πρέπει επιτέλους να πιάνουν τόπο. Δεν πρόκειται λοιπόν για ποσοτικό αλλά για ποιοτικό ζήτημα. Τα κριτήρια αξιολόγησης θα εξειδικευθούν από τις επιτροπές με βάση τις προτεραιότητες που έχει θέσει το υπουργείο: την έμφαση στη νέα ελληνική δημιουργία, την εξωστρέφεια του ελληνικού πολιτισμού, την ανάγκη κάθε ευρώ που δίνεται για πολιτιστική δράση από το υπουργείο να «επιστρέφει» πολλαπλάσιο στην κοινωνία.

Είναι σύνηθες στην Ελλάδα κάθε φορέας που θέλει να αναπτύξει πολιτιστική δράση να στρέφεται σχεδόν αποκλειστικά στο κράτος, διότι ποτέ δεν καλλιεργήθηκε σοβαρά κουλτούρα ιδιωτικής χορηγίας αλλά και επειδή σε κάποιους άρεσε ή τους βόλευε η ιδέα της κηδεμονευόμενης τέχνης. Αυτή η νοοτροπία πρέπει να αλλάξει κι ως προς τα δύο άκρα της: και οι πολιτιστικοί φορείς πρέπει να μην επαναπαύονται στη βεβαιότητα της κρατικής επιχορήγησης αλλά και η κουλτούρα της ιδιωτικής χορηγίας πρέπει να αρχίσει σιγά-σιγά να χτίζεται. Από την πλευρά του, το υπουργείο διερευνά κάθε εναλλακτικό τρόπο στήριξης δράσεων των πολιτιστικών φορέων: παραχώρηση και αξιοποίηση χώρων για πρόβες άστεγων θεατρικών ομάδων όπως τα ολυμπιακά ακίνητα, διευκόλυνση της προώθησης της δουλειάς τους εκτός συνόρων, ενθάρρυνση και συντονισμός της μεταξύ τους δικτύωσης, εκσυγχρονισμός του θεσμικού πλαισίου που διέπει ολόκληρους τομείς δραστηριότητας σχετικούς με το σύγχρονο πολιτισμό.

Ας μη μένουμε πια στη στείρα διαπίστωση πως ο πολιτισμός είναι κάτι στατικό που απλώς απορροφά χρήματα και προσφέρει ψυχαγωγία για λίγους. Ο πολιτισμός αποτελεί σημαντικό εργαλείο ανάπτυξης και έτσι πρέπει όλοι να τον αντιμετωπίζουν. Κυρίως οι ίδιοι οι φορείς που τον εκφράζουν.

Δείτε τι γίνεται τώρα στη Θεσσαλονίκη με το πρόγραμμα «Σταυροδρόμι πολιτισμών». Όλοι οι πολιτιστικοί φορείς εργάζονται για την εφαρμογή ενός προγράμματος που θα φέρνει έναν πολιτισμό κάθε χρόνο στην πόλη, και θα τον αναδεικνύει μέσα από όλους τους τομείς: θέατρο, μουσική, εικαστικά, γαστρονομία, αρχιτεκτονική κ.λπ. Όλοι οι φορείς θα εκπέμψουν ένα κοινό σήμα που θα βοηθήσει την πόλη να αναδείξει την ταυτότητά της και ταυτόχρονα θα προσελκύσει το διεθνές ενδιαφέρον και πολλούς επισκέπτες. Η αρχή θα γίνει το 2011 με το πιλοτικό πρόγραμμα για τη Μέση Ανατολή και ήδη το ενδιαφέρον των χωρών της περιοχής είναι έντονο.

Ας σταματήσουμε να γκρινιάζουμε, ας επιστρατεύσουμε τη φαντασία μας και τότε θα δούμε αμέτρητες ευκαιρίες να ανοίγονται μπροστά μας.

Άγγελος Δεληβορριάς, Διευθυντής Μουσείου Μπενάκη

Τη σεζόν 2009-10 παρατηρήθηκε κάποια ύφεση στα συνήθη έσοδα, ορισμένες όμως από τις εκθέσεις μας, όπως του Γιάννη Τσαρούχη, είχαν μεγάλη επιτυχία. Σε συνθήκες οικονομικής κρίσεως η συμπεριφορά του κοινού διαμορφώνεται κυρίως από το τι του προσφέρουμε και πώς είναι διοργανωμένο.

Το Μουσείο Μπενάκη έχει παραμείνει πιστό στη σχέση του με τους επισκέπτες του. Χαρακτηριστικό είναι το γεγονός ότι από το 2000 μέχρι και σήμερα, το 69% των επισκεπτών του είδε δωρεάν τη μόνιμη συλλογή του Ιδρύματος στην οδό Κουμπάρη. Πάγια πολιτική μας είναι η εφαρμογή μέτρων που σήμερα χαρακτηρίζονται «ειδικά», όπως η δωρεάν είσοδος για παιδιά και φοιτητές, καθώς και η δωρεάν είσοδος για όλους μέχρι τα μεσάνυχτα κάθε Πέμπτη στο κεντρικό κτίριο και μέχρι τις 9.00 μ.μ. κάθε Τετάρτη στο Ισλαμικής Τέχνης. Παράλληλα η τιμή εισιτηρίου εισόδου παραμένει σταθερή στα € 6 (στο Κεντρικό), € 3-6 για τις περιοδικές εκθέσεις, το εστιατόριο συγκαταλέγεται στα φθηνότερα της περιοχής, ενώ γίνονται εκπτώσεις σε επιλεγμένα είδη του πωλητηρίου και σε παροχές υπηρεσιών (δικαιώματα, συντήρηση κ.ά.).

Εξαιρώντας την ετήσια επιχορήγηση του Δημοσίου, από τα υπόλοιπα έσοδα οι χορηγίες καλύπτουν το 17%. Μείωση των ποσών από τις χορηγίες δεν παρατηρήθηκε, πολλές όμως είχαν συμφωνηθεί κατά τα προηγούμενα έτη. Το 2010-11 φαίνεται πως τα πράγματα θα είναι πιο δύσκολα. Στα οικονομικά του Μουσείου Μπενάκη η αύξηση της φοροαπαλλαγής θα έδινε μια άλλη ώθηση. Όμως ο πολιτισμός ανήκει στα «μη παραδεδεγμένης χρησιμότητας πράγματα» του Ροΐδη έτσι και αλλιώς. Η κρίση που περνάμε δεν αλλάζει επομένως ριζικά τη σχέση του με την πολιτική του κράτους.

Πάντως μια στρατηγική μένει για τους πολιτιστικούς φορείς προκειμένου να επιβιώσουν: η μη περιστολή, η αντεπίθεση και η αναζήτηση υποδειγμάτων για πολιτιστικές δράσεις μηδενικού –αν είναι δυνατό– κόστους.

Νίκος Μανωλόπουλος, Γενικός Διευθυντής ΟΜΜΑ

Από την άνοιξη και μετά, η κάμψη εμφανίσθηκε σοβαρότερη. Ο προβληματισμός παραμένει γι’ αυτή τη χρονιά. Η αίσθηση είναι ότι το κοινό, αντιμετωπίζοντας την κρίση, θα γίνει πιο επιλεκτικό αλλά δεν θα πάψει να παρακολουθεί τις εκδηλώσεις που το ενδιαφέρουν.

Οι τιμές των εισιτηρίων του Μεγάρου έχουν κρατηθεί σταθερές τα τελευταία δύο χρόνια. Δεν είναι τυχαίο ότι η συναυλία της Φιλαρμονικής Ορχήστρας της Βιέννης, υπό τη διεύθυνση του αρχιμουσικού-σταρ Ρικάρντο Μούτι, προσφέρθηκε στο κοινό με € 14 (φοιτητικά) και € 26 χαμηλότερη τιμή. Το ίδιο κάνουμε και φέτος. Παράλληλα, προσφέρονται εισιτήρια σε χαμηλές τιμές για τους ανθρώπους της τρίτης ηλικίας και τους ανέργους. Παραμένει φυσικά η πάγια πολιτική μας για την προσέλκυση των νέων με ιδιαίτερα χαμηλές μαθητικές και φοιτητικές τιμές (€ 5-10 στο 95% των εκδηλώσεων).

Ιδιαίτερα κρίσιμο είναι για το Μέγαρο το θέμα των χορηγιών, αφού αποτελεί βασική πηγή εσόδων. Η κρατική επιχορήγηση φέτος καλύπτει μόνο το 38% του προϋπολογισμού, το υπόλοιπο 62% καλύπτεται από τα εισιτήρια, από τα έσοδα από συνέδρια και τις ενοικιάσεις αιθουσών, καθώς και από τις χορηγίες. Χάρη ωστόσο στις προσπάθειες του Διοικητικού Συμβουλίου του Μεγάρου, και ιδιαίτερα του προέδρου κ. Ιωάννη Μάνου, οι χορηγίες αυτής της περιόδου είναι υψηλότερες από εκείνες των τελευταίων δύο ετών.

Σε σχέση πάντως με τις υπόλοιπες ευρωπαϊκές χώρες, ο πολιτισμός –και ιδιαίτερα ο σύγχρονος– υποχρηματοδοτείται εδώ και δεκαετίες. Σε κάθε περίπτωση, με κανέναν τρόπο δεν θα πρέπει να πέσουμε στην παγίδα λαϊκίστικων διλημμάτων όπως θέατρο ή νοσοκομεία. Η κρίση στον πολιτισμό δεν πρέπει να αντιμετωπισθεί με ηττοπάθεια, αλλά ως ευκαιρία ανάδειξης νέων τρόπων έκφρασης, τόνωσης των χορηγικών προσπαθειών και προσέλκυσης του κοινού με υψηλής στάθμης εκδηλώσεις προσιτές σε όλα τα κοινωνικά στρώματα. 

Προσπαθούμε να αντεπεξέλθουμε πολλαπλασιάζοντας τις προσπάθειες για προσέλκυση χορηγών, αύξηση των ιδίων εσόδων από τις δραστηριότητες και περικοπές των μη αναγκαίων εξόδων. Εξακολουθούμε να πιστεύουμε ότι θα έπρεπε να εφαρμοστούν και πάλι οι τριετείς προγραμματικές συμφωνίες που ίσχυαν στο παρελθόν ώστε οι καλλιτεχνικοί οργανισμοί να μπορούν να καταρτίζουν πρόγραμμα σε βάθος χρόνου.

Γιώργος Λούκος, Διευθυντής Φεστιβάλ Αθηνών

Όχι μόνο δεν παρατηρήθηκε μείωση τη σεζόν 2009-10, αλλά υπήρξε και αύξηση των εισιτηρίων σε σχέση με προηγούμενες χρονιές. Οι περισσότερες παραστάσεις ήταν sold out από την πρώτη ημέρα που ξεκινούσε η πώληση των εισιτηρίων, όπως για παράδειγμα η ορχήστρα Simon Bolivar της Βενεζουέλας, ο Thomas Ostermeier στην Πειραιώς, οι παραστάσεις της Pina Bausch και του Krzysztof Warlikowski, ο «Τόκος» του Λευτέρη Βογιατζή κ.ά.

Όσον αφορά τα είδη, σε ορισμένες περιπτώσεις, όπως π.χ. στην κλασική μουσική, δίνεται μια ανεξήγητα αντιφατική εικόνα, π.χ. εντελώς πλήρης η παράσταση «Πυγμαλίων» του Rameau από τους Les Arts Florissants ή η Ορχήστρα Νέων Simon Bolivar και λιγότερο καλή πώληση για την Ορχήστρα Δωματίου Μahler που, πιστέψτε με, θα άξιζε να έχει μεγαλύτερη απήχηση.

Όσον αφορά στους χώρους, υπάρχει μια σταθερότητα στην Πειραιώς 260 όπου σχεδόν το σύνολο των παραστάσεων είναι sold out και συχνά γίνεται μάχη για μια θέση, ενώ πολλοί από το κοινό μένουν παραπονούμενοι.

Φέτος, προτείναμε ακόμη χαμηλότερη τιμή εισιτηρίων στις ήδη χαμηλές τιμές του φεστιβάλ, και για πρώτη φορά δωρεάν προσκλήσεις σε ανέργους.

Με τις χορηγίες υπάρχει πρόβλημα. Το ποσό ήταν ελάχιστο. Είναι αλήθεια ότι στην Ελλάδα θα έπρεπε να επιδοτηθεί περισσότερο ο πολιτισμός, γιατί σίγουρα αποτελεί το πιο ισχυρό μέσο για να μας βοηθήσει σε αυτή την περίοδο της έντονης κρίσης.

Πάντως, οι πολιτιστικοί φορείς για να επιβιώσουν πρέπει να δυναμώσουν τη σχέση με το κοινό τους και να φροντίσουν να έρθουν σε επαφή με όσους βάλλονται ιδιαίτερα από την κρίση, όπως οι νέοι και κυρίως οι άνεργοι, βοηθώντας τους να αντιμετωπίσουν καλύτερα αυτές τις δύσκολες ώρες.

Γιάννης Χουβαρδάς, Καλλιτεχνικός Διευθυντής Εθνικού Θεάτρου

Η χειμερινή σεζόν 2009-10 ήταν η καλύτερη κατά τη δική μου τριετία και μία από τις καλύτερες όλων των εποχών για το Εθνικό Θέατρο. Είχαμε αύξηση εσόδων περίπου 45% σε σχέση με την προηγούμενη σεζόν, «κλείνοντας ταμείο» στα 2.746.216,84 (χωρίς να συμπεριλαμβάνουμε τις καλοκαιρινές εισπράξεις). Οι καλοκαιρινές μας παραστάσεις πήγαν εξαιρετικά. Η «Λυσιστράτη» έφερε 13.690 εισιτήρια συνολικά (αντίστοιχα οι «Πέρσες» είχαν 10.778), ενώ ο «Ορέστης» 9.446 εισιτήρια  (αντίστοιχα η «Άλκηστις» πέρυσι 10.018). Ο «Ορέστης» βέβαια έπεσε πάνω στην απεργία των βυτιοφόρων, κάτι που εκτιμούμε ότι μας έκοψε περίπου 50% των εισιτηρίων. Ειδικά στην επαρχία, και οι δύο παραστάσεις πήγαν καλύτερα από κάθε άλλη χρονιά επί δικής μου διεύθυνσης. Οι παραστάσεις, που έχουν ήδη ξεκινήσει στις τρεις σκηνές μας, έχουν πληρότητα περίπου στο 90%. Περιέργως, είμαι αισιόδοξος. Φυσικά η κρίση είναι άκρως ανησυχητική – ακριβώς γιατί το πρώτο πράγμα που ψαλιδίζεται είναι ο πολιτισμός. Αλλά πιστεύω βάσιμα πως τόσο τα θέατρα εν γένει θα το παλέψουν και θα επιβιώσουν, όσο και το Εθνικό που θα συνεχίσει την ανοδική του πορεία.

Γι’ αυτή την περίοδο, και παρά την καθήλωση της κρατικής επιχορήγησης, αποφασίσαμε τη μείωση των τιμών των εισιτηρίων μας κατά 10%. Eπίσης ετοιμάσαμε πακέτα προσφορών, όπως το «Νοέμβριος, μήνας Θεάτρου» με τιμές € 10 για όσους είναι έως 23 χρόνων και όπως τη γενική είσοδο της Πέμπτης στα € 13. Παράλληλα αυξάνουμε την πολιτική των συνδρομών και των λοιπών «πακέτων» μας.

Δυστυχώς τα πράγματα δεν είναι καλά σε σχέση με τις χορηγίες. Η μείωση είναι κάθετη. Πέρσι οι χορηγίες ήταν ήδη μειωμένες σε σχέση με τη χρονιά 2008-09, που ήταν η καλύτερή μας. Εκείνη τη χρονιά οι χορηγίες ήταν περίπου 1.000.000 ευρώ (8% των εσόδων μας). Φέτος πήραμε μόνο μια μικρή χορηγία από τη ΔΕΠΑ, την οποία ευχαριστούμε.

Όμως απαγορεύεται η μιζέρια, η μεμψιμοιρία, ο αρνητισμός. Επιβάλλεται η θετική στάση στα πράγματα – χωρίς όμως να παίρνουμε διαζύγιο από την πραγματικότητα. Αντίθετα, η πραγματικότητα μας οδηγεί! Πώς πάμε σε μια κηδεία και, αν και θλιμμένοι και σκοτεινιασμένοι, λέμε «η ζωή συνεχίζεται»; Έτσι ακριβώς και στο θέατρο και τον πολιτισμό γενικότερα: η ζωή συνεχίζεται και θα συνεχίσει να μας χαρίζει μέλλον, αρκεί να της χαμογελάμε.

{Επιμέλεια: Λήδα Καρανικολού}