Ρωσο-ουκρανικός πόλεμος: Ο θάνατος αμάχων, η ευθεία σύγκριση του Βλαντιμίρ Πούτιν με τον Χίτλερ και η στάση της Δύσης απέναντι στον πόλεμο και τον ρώσο πρόεδρο.
Πολλοί αναρωτιούνται τις τελευταίες μέρες: Γιατί βομβαρδίζει μαιευτήρια και παιδικά νοσοκομεία ο Πούτιν; Τι έχει να κερδίσει σκοτώνοντας αμάχους;
Στην ερώτηση αυτή υπάρχουν δύο απαντήσεις, δύο στόχοι: ένας τακτικός και ένας στρατηγικός. Μέσα από τη φρίκη αυτή ο Πούτιν προσπαθεί να σπάσει το ηθικό των Ουκρανών, να τους κάνει να λυγίσουν. Αυτός είναι ο τακτικός στόχος (στον οποίον, πιστεύω, θα αποτύχει). Ο στρατηγικός στόχος, όμως, είναι να ταπεινώσει τη Δύση. Να την κοροϊδέψει. Να «ξεμπροστιάσει» την αδυναμία της, τους διχασμούς της, τα «δύο μέτρα και δύο σταθμά», την «ηθική χρεωκοπία» της. Πλήττει ευθέως τις αξίες πάνω στις οποίες έχουμε χτίσει τη μεταπολεμική Ευρώπη –την ελευθερία, τη δημοκρατία, την ευημερία, την ενσυναίσθηση, τα ανθρώπινα δικαιώματα, τη λογική, το δίκαιο– και προσπαθεί να μας παγιδεύσει σε ένα παράδοξο:
Εάν προσπαθήσουμε να τον σταματήσουμε, θα πρέπει να λερώσουμε τα χέρια μας∙ να ασκήσουμε κι εμείς βία∙ να πάρουμε το διεθνές δίκαιο στα χέρια μας∙ να περιορίσουμε και εμείς ελευθερίες στο εσωτερικό μας∙ να αυτοακυρωθούμε ως πρεσβευτές της φιλελεύθερης νοματαγούς τάξης.
Εάν δεν τον σταματήσουμε, ούτως ώστε να μείνουμε πιστοί σε αυτές τις αρχές, είμαστε καταδικασμένοι να παρακολουθούμε την καταστροφή της Ευρώπης και την ήττα των αρχών αυτών σε αργή κίνηση. Ο Πούτιν δεν θα σταματήσει ποτέ, παρά μόνο όταν ηττηθεί.
Τι επιλογές μας αφήνει το παράδοξο αυτό;
α) Μπορούμε να επιλέξουμε την επιστροφή στις νόρμες του 20ού αιώνα: στην ωμή και κυνική άσκηση της ισχύος, πλήρως απελευθερωμένοι από ηθικούς φραγμούς και εγκαταλείποντας τις αξίες της εθνικής κυριαρχίας και της αυτοδιάθεσης∙ αναγνωρίζοντας ότι η Ρωσία, ως μεγάλη δύναμη δικαιούται «ζωτικό χώρο»∙ χωρίζοντας την Ευρώπη σε σφαίρες επιρροής. Για παράδειγμα, μπορούμε να θυσιάσουμε την Ουκρανία, μένοντας αμέτοχοι, ώστε να επιτύχουμε μια νέα ισορροπία ισχύος στην Ευρώπη. Όπως όμως είπε ο Τσόρτσιλ, «Κληθήκατε να επιλέξετε ανάμεσα στην ατιμία και στον πόλεμο. Επιλέξατε την ατιμία, και θα λάβετε πόλεμο».
β) Εναλλακτικά, μπορούμε να επενδύσουμε όλες μας τις ελπίδες στο διεθνές δίκαιο και στους υπάρχοντες μηχανισμούς επίλυσης διαφορών, δηλαδή στο Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ, το οποίο μπλοκάρει με το βέτο της η Ρωσία ως ένα απ' τα πέντε μόνιμα μέλη. Μπορούμε, δηλαδή, να επιλέξουμε τη μη εμπλοκή, και να δούμε την Ουκρανία να παίρνει μια πορεία που θα είναι χειρότερη από αυτή της Ρουάντα και –ναι– της Συρίας. Ας μην έχουμε ψευδαισθήσεις ότι ο υπόλοιπος κόσμος –ας πούμε η Κίνα ή οι θεοκρατίες της Μέσης Ανατολής ή η διεθνής της αυτομαστίγωσης και του ναιμεναλλαδισμού– θα εκτιμήσουν την έντιμη στάση μας και θα μας αγαπήσουν επιτέλους. Απλώς θα πιστέψουν αυτό που πιστεύει και ο Πούτιν: ότι είμαστε αδύναμοι και έχουμε αποφασίσει να απεμπολήσουμε την ευθύνη και την ισχύ μας οριστικά.
γ) Ποια επιλογή μάς απομένει; Απομένει ο ρεαλιστικός, πραγματιστικός συνδυασμός ηθικών αξιών και άσκησης ισχύος. Απομένει το να αντιληφθούμε ακριβώς το τι συμβαίνει. Η Ευρώπη δέχεται –εδώ και χρόνια– μια επίθεση σε πολύ αργή κίνηση. Απομένει να προσαρμοστούμε στη νέα πραγματικότητα. Να υπερασπιστούμε τον τόπο και τις αξίες μας. Να προετοιμαστούμε ψυχολογικά για το χειρότερο και να λάβουμε όλα τα μέτρα που απαιτούνται (όπως, για παράδειγμα, να κλείσουμε τώρα τηλεοπτικά κανάλια ρωσικών συμφερόντων στην Ευρώπη). Κυρίως: να θέσουμε κόκκινες γραμμές. Να αποφασίσουμε τι είμαστε προετοιμασμένοι να ανεχτούμε και τι όχι. Να κοιτάξουμε την πραγματικότητα κατάματα.
Τι γνωρίζουμε για τον Βλαντιμίρ Πούτιν;
Γνωρίζουμε ότι το 1999, σύμφωνα με όλες τις ενδείξεις, μαζί με τον τότε αρχηγό της FSB Νικολάι Πάτρουσεβ, ήταν πίσω από τις τρομοκρατικές βομβιστικές επιθέσεις σε πολυκατοικίες στη Μόσχα, που του επέτρεψαν να ξεκινήσει τον 2ο Πόλεμο στην Τσετσενία και να ανέβει στην προεδρία.
Γνωρίζουμε ότι το 2006, μαζί με τον Πάτρουσεβ, έδωσε εντολή για την δολοφονία του Αλεξάντερ Λιτβινένκο και τη χρήση ραδιενεργού πολώνιου 210 στο κέντρο του Λονδίνου. Από θαύμα δεν θρηνήσαμε πολλά άλλα ανύποπτα θύματα σε ξενοδοχεία, μπαρ, εστιατόρια και αεροπλάνα. Ο Λιτβινένκο έζησε τρεις φριχτές, εφιαλτικές εβδομάδες όσο το σώμα του έλιωνε εκ των έσω.
Γνωρίζουμε ότι το 2008 εξαπέλυσε επιθετικό πόλεμο και εισβολή στη Γεωργία.
Γνωρίζουμε ότι το 2018 έδωσε εντολή και τα μέσα σε αξιωματούχους της υπηρεσίας στρατιωτικών πληροφοριών GRU να χρησιμοποιήσουν χημικά όπλα (την εξαιρετικά τοξική νευρική ουσία Νοβιτσόκ) στο Σώλτσμπερυ της Αγγλίας, με αποτέλεσμα τη μόλυνση δημοσίων και ιδιωτικών χώρων, την απόπειρα δολοφονίας του Σεργκέι και της Γιούλια Σκρίπαλ και τον θάνατο μιας ανύποπτης Αγγλίδας, της άτυχης 44χρονης Ντων Στέρτζες που απλώς μάζεψε ένα μπουκαλάκι αρώματος από κάτι σκουπίδια. Από θαύμα δεν θρηνήσαμε πολύ περισσότερα θύματα. Το κέντρο της πόλης έμεινε κλειστό για μήνες.
Γνωρίζουμε ότι το 2022 έδωσε εντολή για βομβαρδισμούς νοσοκομείων, μαιευτηρίων, πολυκατοικιών στην Ουκρανία∙ ότι ο στρατός του ναρκοθέτησε οδούς διαφυγής και πυροβόλησε αμάχους που προσπαθούσαν να διαφύγουν κατά τη διάρκεια συμφωνημένης εκεχειρίας. (Τα ίδια έκανε και στη Συρία)
Γνωρίζουμε ότι τις τελευταίες εβδομάδες έδωσε εντολή για τη δημιουργία μιας εθνικιστικής εκστρατείας με σύμβολο το γράμμα Ζ. Οι αρχές φωταγωγούν κτίρια με το Ζ. Πολίτες γράφουν το Ζ πάνω σε αυτοκίνητα, πόρτες, σημαίες, μπλούζες. Ένας ρώσος πρωταθλητής φόρεσε το Ζ σε διεθνείς αγώνες στο Κατάρ. Διευθυντής κλινικής ανάγκασε παιδάκια στο τελικό στάδιο καρκίνου και τους γονείς τους να βγούνε έξω στο χιόνι και να σχηματίσουν το γράμμα Ζ ώστε να τους πάρει φωτογραφία από drone. Παραστρατιωτικές ομάδες ποστάρουν παραληρηματικά βίντεο με το Ζ και τη ρωσική σημαία. Η ρωσική κοινωνία είναι σε παροξυσμό. Όλο αυτό δεν μπορεί να τελειώσει καλά.
Γνωρίζουμε ότι ο Πούτιν δεν έχει ηθικούς φραγμούς και ότι δεν θα σταματήσει ποτέ. Διστάσαμε πολύ να κάνουμε ευθεία σύγκριση με τον Αδόλφο Χίτλερ. Αργήσαμε. Κακώς.
Ο Πούτιν μάλλον έχει περάσει τη γραμμή που θα του επέτρεπε να επανέλθει στα σαλόνια άλλων χωρών ή διεθνών οργανισμών∙ να πίνει κρασί και να παίζει σφαλιάρες με δυτικούς ηγέτες. Ενδεχομένως σύντομα να μην μπορεί να επανέλθει ούτε στα σαλόνια του Κρεμλίνου. Ο Πούτιν μάλλον θα περάσει την υπόλοιπη ζωή του σε διάφορα μπούνκερ. Ένας άνθρωπος χωρίς ηθικούς φραγμούς, ο οποίος μισεί τόσο πολύ τη Δύση και είναι αντιμέτωπος με την βέβαιη ήττα είναι ικανός για τα πάντα. Εδώ που έχουμε φτάσει, είναι πιθανότατο ότι αργά ή γρήγορα θα πεθάνουν πάρα πολλοί άνθρωποι, και είναι επίσης σίγουρο ότι αργά ή γρήγορα ο Πούτιν θα χάσει. Το μόνο πραγματικό ερώτημα πλέον είναι η κλίμακα της καταστροφής, η ταχύτητα και ο τρόπος της πτώσης.
Συχνά σκεφτόμαστε πώς θα ήταν η ιστορία αν κάποιος είχε βρεθεί να σταματήσει τον Χίτλερ. Θα θυσιάζαμε άραγε τη ζωή μας, τη δική μας ζωή ή του παιδιού μας, προκειμένου να αποτρέψουμε τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο και το Ολοκαύτωμα, σώζοντας πολλά εκατομμύρια άλλους ανθρώπους; Θα θυσιάζαμε άραγε τη ζωή μας, για να αποτρέψουμε έναν Γ’ Παγκόσμιο Πόλεμο, την γενοκτονία των Ουκρανών ή τη χρήση πυρηνικών όπλων που θα καταστήσουν τον πλανήτη μη κατοικήσιμο; Ελπίζουμε να μη φτάσουμε σε ένα σημείο στο οποίο, όλοι αυτοί που, μέσα στο απολύτως λογικό και θεμιτό πλαίσιο της διπλωματίας και των καλών τρόπων, ως πρωθυπουργοί και υπουργοί Εξωτερικών, κάποτε έσφιξαν το χέρι του Πούτιν, θα μετανιώνουν που δεν τον σταμάτησαν. Όλοι θα κριθούμε από την ιστορία.
Το σίγουρο είναι ότι δεν μπορούμε και δεν πρέπει να ζούμε με τον φόβο. Ο Ζελένσκι και οι Ουκρανοί μάς υπενθυμίζουν την αξιοπρέπεια –και το κόστος– της ελευθερίας.
Υ.Γ.: Τις τελευταίες εβδομάδες πάρα πολλοί φίλοι, παλιοί φοιτητές, αναγνώστες των «Ανταποκρίσεων από τον 21ο αιώνα» και θεατές της «Αποτροπής» μου στέλνουν μηνύματα λέγοντάς μου «τα ‘λεγες». Κάποιοι νομίζουν πως όταν συμβαίνει κάτι τέτοιο νιώθεις δικαίωση. Αλίμονο. Πρέπει να έχεις πολλά θέματα με τον εαυτό σου για να νιώθεις οτιδήποτε θετικό. Όχι. Αυτό που νιώθεις είναι απογοήτευση και την αίσθηση της αποτυχίας: απέτυχες να εμπλέξεις περισσότερους, να πείσεις περισσότερους, να ακουστείς, να αποτρέψεις. Ακόμη μεγαλύτερη απογοήτευση όμως νιώθεις όταν οι ίδιοι άνθρωποι που σου λένε «τα ‘λεγες», αρνούνται πεισματικά να ακολουθήσουν δύο βήματα παρακάτω τον συλλογισμό που βλέπουν να εξελίσσεται σε πραγματικότητα μπροστά στα μάτια τους. Η απάντησή τους: Η Ελλάδα δεν συμμετέχει σε αυτόν τον πόλεμο. Η απάντησή μου: Όχι ακόμα.
4°
