Το μέλλον της Ευρώπης μέσα από τα συντρίμμια της Ουκρανίας

Όσο παράδοξο κι αν ακούγεται εν μέσω βομβαρδισμών, μαχών και εκτοπισμών χιλιάδων ανθρώπων, μια νηφάλια αποτύπωση των γεωπολιτικών και στρατηγικών συνεπειών της εισβολής του Πούτιν στην Ουκρανία επιτρέπει (ακόμα) κάποια μικρά περιθώρια αισιοδοξίας.

Φυσικά, είναι σε εξέλιξη ένας ακόμη πόλεμος τον οποίο ξεκίνησε ο ίδιος ο Ρώσος πρόεδρος για να καθυποτάξει μία πρώην σοβιετική δημοκρατία, την Ουκρανία, που επιχειρεί να χαράξει αυτόνομο δρόμο.

Ωστόσο, η επιλογή του Πούτιν να καταπατήσει το διεθνές δίκαιο και την ανθρώπινη αξιοπρέπεια στηρίχτηκε σε τρεις παραδοχές που μπορεί να αποδειχτούν απολύτως εσφαλμένες: ότι η Ουκρανία βρίσκεται εκτός των δυτικών συνασπισμών και θα παραδοθεί αμαχητί, ότι η διεθνής κοινή γνώμη θα αδιαφορήσει, και ότι η Ευρωπαϊκή Ένωση, ως συνήθως, θα στρουθοκαμηλίσει.

Για τον Πούτιν και την «αυλή» του, οι συνθήκες προ εισβολής ήταν ευνοϊκές:

Η Ε.Ε. είναι μεν οικονομική δύναμη και εμπορικός εταίρος της Ρωσίας, πάσχει δε, αφενός, από πολιτική αδυναμία, καθώς το μοντέλο λήψης αποφάσεων σε όλες τις κρίσεις μέχρι σήμερα είχε αποδειχτεί αναποτελεσματικό και, αφετέρου, από στρατιωτική αδυναμία, καθώς η Ευρώπη έχει εκχωρήσει την ασφάλειά της στους πλέον «απρόθυμους» Αμερικανούς και στο «παραλυμένο» ΝΑΤΟ.

Ο Πούτιν πόνταρε –και ακόμα ποντάρει– στα εθνικά συμφέροντα των κρατών μελών που διασπούν την ενότητα και στερούν την ομοφωνία, συνθήκες απαραίτητες για την ανάληψη κοινών δράσεων. Όπως φάνηκε από την εισβολή του στη Γεωργία το 2008 και ξανά στην Ουκρανία, στην Κριμαία, το 2014, ο Πούτιν εκμεταλλεύτηκε στο έπακρο τις στρατιωτικές και διπλωματικές αδυναμίες της ΕΕ. 

Είναι κανόνας απαράβατος στη θεωρία των διεθνών σχέσεων ότι χωρίς αξιόπιστη στρατιωτική ικανότητα καθίσταται, συχνά, αδύνατον να έχεις διπλωματικές επιτυχίες ή να επιβάλλεις λύσεις στις συγκρούσεις. Απαιτείται «σκληρή» δύναμη, ώστε η «ήπια» να φέρει αποτελέσματα.

Η απόφαση του Πούτιν να εισβάλει σε ένα ανεξάρτητο κράτος στην ευρωπαϊκή επικράτεια συνιστά μια τομή στη νεότερη ευρωπαϊκή ιστορία. Δημιούργησε μια νέα πραγματικότητα που υπόκειται κι αυτή στον «νόμο των ακούσιων συνεπειών».

Ο νόμος αυτός που αποδίδεται στον Αμερικανό κοινωνιολόγο Robert Merton, προβλέπει ότι από κάθε απόπειρα ελέγχου ενός πιο σύνθετου και περίπλοκου συστήματος με μια σχετικά απλή δράση, τελικά, θα προκύψουν πράγματα και καταστάσεις που δεν είχαμε προβλέψει. Οι δε ανεπιθύμητες συνέπειες μπορούν να αποφέρουν απροσδόκητα οφέλη αλλά και απροσδόκητα ή/και ανεπιθύμητα κόστη.

Μόλις μία βδομάδα μετά την εισβολή, ο Πούτιν σκότωσε εκατοντάδες, εκτόπισε χιλιάδες και προκάλεσε νέα προσφυγική κρίση στην Ευρώπη.

Καταστρέφει τις υποδομές της Ουκρανίας αλλά «πέτυχε» να «ζωντανέψει» το ΝΑΤΟ που δεν είχε σκοπό ύπαρξης, και συσπείρωσε τον δυτικό κόσμο εναντίον του. Προφανώς και άθελά του, προώθησε την ιδέα της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης. Η Ευρώπη αγόρασε από κοινού και έστειλε όπλα σε μια εμπόλεμη ζώνη αποκαθιστώντας, παράλληλα, κάτι που είχε σπάσει: τη διατλαντική ενότητα. Η ΕΕ, αφενός, έλαβε απόφαση για οικονομικές κυρώσεις εις βάρος της Ρωσίας σε εξωπραγματικούς χρόνους για τα ευρωπαϊκά δεδομένα και, αφετέρου, ωρίμασε απότομα στα μυαλά των Ευρωπαίων η προοπτική του μετασχηματισμού της ΕΕ σε Ευρωπαϊκή Αμυντική Ένωση με κοινή εξωτερική και αμυντική πολιτική, ως αδήριτη, πλέον, ανάγκη.

Εξανάγκασε την Γερμανία να κάνει μια ιστορική στροφή. Αυτό που ξεκίνησε με τον καγκελάριο Scholz, να «βάζει στον πάγο» τον αγωγό φυσικού αερίου Nord Stream 2, συνεχίστηκε με την έγκριση των γερμανικών παραδόσεων όπλων στην Ουκρανία και κατέληξε σε μια ιστορική καμπή για τη γερμανική εξωτερική και αμυντική πολιτική: την ανακοίνωση ενός τεράστιου προγράμματος επανεπένδυσης 100 δις ευρώ και μια βραχυπρόθεσμη δέσμευση για ενίσχυση των αμυντικών δαπανών άνω του 2% του ΑΕΠ – ολόκληρος ο αμυντικός προϋπολογισμός της Γερμανίας για το 2021 ήταν μόλις 47 δις ευρώ.

Προκάλεσε σοβαρή ζημία στην παγκόσμια οικονομία και ειδικά στην ήδη ασθμαίνουσα ρωσική οικονομία, αφού το πακέτο των οικονομικών κυρώσεων που επιβλήθηκαν σε συνδυασμό με το διεθνές μποϊκοτάζ που υφίσταται η χώρα, διαμορφώνουν μια ασφυκτική καθημερινότητα για τους πολίτες και τους εργαζόμενους στη Ρωσία.

Εξανάγκασε την Ελβετία, τη Σουηδία και, εσχάτως, τη Νορβηγία να εγκαταλείψουν την πάγια στάση ουδετερότητας, ενώ ακόμα και το αυταρχικό καθεστώς στην Τουρκία έκλεισε τα στενά του Βοσπόρου, σε μια de jure αναγνώριση ότι η Ρωσία εξαπολύει πόλεμο έναντι της Ουκρανίας. Με βάση τη Συμφωνία του Μοντρέ του 1936, η Τουρκία διαθέτει τον πλήρη έλεγχο των Στενών του Βοσπόρου και των Δαρδανελιών και εγγυάται την ελεύθερη ναυσιπλοΐα από τα μη στρατιωτικά πλοία ΜΟΝΟ σε καιρό ειρήνης.

Ο Πούτιν, κάθε μέρα που περνάει, έρχεται σε ολοένα και μειονεκτικότερη θέση και γι’ αυτό καθίσταται και πιο επικίνδυνος. Μακάρι, αλλά δεν θα πρυτανεύσει η λογική. Ευτυχώς, κανείς δεν έχει, πλέον, αυταπάτες στην ΕΕ και στη Δύση. Στην Ουκρανία συγκρούονται δύο κοσμοθεωρίες για τη δημοκρατία, τις ελευθερίες και την ασφάλεια.

Ας ελπίσουμε ότι ο νόμος των ακούσιων συνεπειών θα αποδειχτεί ισχυρότερος από τον νόμο της βαρύτητας.