Σχόλιο για τις πολιτισμικές κυρώσεις του Υπουργείου Πολιτισμού στη Ρωσία και τον συνεχώς εκτός τόπου και χρόνου όχλο του ελληνικού διαδικτύου
Από χτες το απόγευμα, το χάσταγκ #ντοστογιέφσκι τρεντάρει συνεχώς στο Twitter. Ούτε λίγο, ούτε πολύ, αμέτρητοι χρήστες των κοινωνικών δικτύων έχουν υιοθετήσει μια θολωμένη αντιπολιτευτική συλλογιστική, σύμφωνα με την οποία η απόφαση της υπουργού πολιτισμού, Λίνας Μενδώνη, να ανασταλεί οποιαδήποτε πολιτισμική συνεργασία με ρωσικούς φορείς μετά τη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία, αποτελεί προϊόν αυταρχικής λογοκρισίας. Πέρα από τα δημοσιεύματα αντιπολιτευτικών μέσων, τα οποία ασκούν δριμεία κριτική στην υπουργό για το συγκεκριμένο ζήτημα, το λεξιλόγιο πολλών αναρτήσεων είναι ιδιαίτερα ευφάνταστο, με τους χρήστες να κάνουν λόγο για «εκφασισμό» και «σκοταδισμό» προχωρώντας σε παραλληλισμούς με τη Χιτλερική Γερμανία και το καθεστώς Μεταξά· παράλληλα, εννοείται πως η απόφαση Μενδώνη δεν είναι τίποτα παραπάνω από Αμερικανική ντιρεκτίβα, όπως επισημαίνουν πολλοί από αυτούς.
Η πραγματικότητα όμως είναι εξαιρετικά πιο απλή. Η απόφαση της υπουργού πολιτισμού όχι μόνο δεν αποτελεί προϊόν κάποιας αόριστης αντιρωσικής μανίας – στα πλαίσια της οποίας υπάρχει ο κίνδυνος να κάνει cancel και τον Φιόντορ Ντοστογιέφσκι – αλλά αντιθέτως, εντάσσεται πλήρως σε ένα κύμα αναστολής πολιτισμικών δεσμών μεταξύ Δύσης και Ρωσίας, ως μια ακόμα έκφραση καταδίκης στον απρόκλητο πόλεμο που ξεκίνησε ο Ρώσος πρόεδρος, Βλαντιμίρ Πούτιν. Και όλα αυτά τη στιγμή που ο ίδιος ο ρωσικός καλλιτεχνικός κόσμος έχει βρει το θάρρος να αντιταχθεί στις πρωτοβουλίες του Κρεμλίνου· είτε από σκοπιμότητα, είτε από αφέλεια, είναι σαφές πως το χάσταγκ #ντοστογιέφσκι δεν αντιλαμβάνεται τη δυναμική που έχει αναπτυχθεί στον υπόλοιπο πλανήτη.
Πολιτισμικές κυρώσεις εναντίον της Ρωσίας
Η σχετική λίστα είναι κυριολεκτικά ατελείωτη, τη στιγμή που ο αποκλεισμός της Ρωσίας από τα πολιτισμικά δρόμενα της Δύσης μετράει μόνο λίγες μέρες. Ένας από τους πιο ηχηρούς αποκλεισμούς ήρθε από τη Eurovision, καθώς η Ευρωπαϊκή Ραδιοτηλεοπτική Ένωση (EBU) ανακοίνωσε ήδη από τις 25/2 πως η Ρωσία δε θα έχει δικαίωμα συμμετοχής στον φετινό διαγωνισμό, τονίζοντας πως παρά τον απολιτικό της χαρακτήρα δε μπορεί να επιτρέψει στη ρωσική συμμετοχή να διαταράξει τις αξίες που πρεσβεύει ο διαγωνισμός. Στον ίδιο ακριβώς τόνο, η Βρετανική βασιλική όπερα (Royal Opera House) – μια από τις σημαντικότερες στον κόσμο – ακύρωσε προγραμματισμένη σειρά καλοκαιρινών παραστάσεων του ξακουστού μπαλέτου Μπολσόι, ενώ στην ίδια κίνηση προχώρησαν και αντίστοιχοι οργανισμοί σε Wolverhampton, Northampton, αλλά και Δουβλίνο, ακυρώνοντας προγραμματισμένες παραστάσεις του κρατικού μπαλέτου της Σιβηρίας· με άλλα λόγια, η ακύρωση της «Λίμνης των Κύκνων» από το ρωσικό μπαλέτο στην οποία προχώρησε το Υπουργείο Πολιτισμού όχι μόνο δεν αποτελεί παραδοξότητα, αλλά συνέχεια αντίστοιχων κυρώσεων εναντίον της Ρωσίας στη Δυτική Ευρώπη.
Όμως οι κυρώσεις δεν περιορίζονται εκεί. Ένα ακόμα παράδειγμα αποτελεί η ακύρωση των παραστάσεων του Ρώσου μουσικοσυνθέτη – και υποστηρικτή του Πούτιν – Βάλερι Γκεργκίεφ, ο οποίος θα διηύθυνε τη Φιλαρμονική της Βιέννης στο Carnegie Hall της Νέας Υόρκης – το οποίο ακύρωσε επίσης και τις προγραμματισμένες παραστάσεις της ορχήστρας Μαριίνσκι. Παραμένοντας στον τομέα της μουσικής, το μεγαλύτερο πανκ-ροκ συγκρότημα στον κόσμο τα τελευταία είκοσι χρόνια, οι Green Day, ακύρωσαν προγραμματισμένη συναυλία τους στη Μόσχα, όπως άλλωστε έκαναν και άλλοι καλλιτέχνες σαν τον πρώην frontman των OneDirection, Louis Tomilson, αλλά και ο Ρώσος ράπερ Oxxxymiron. Ακυρώσεις όμως ανακοινώθηκαν και στον τομέα των εικαστικών τεχνών, με τρανταχτό παράδειγμα την ακύρωση της ρωσικής έκθεσης στη Bienalle της Βενετίας – η οποία αποτέλεσε και εκείνη πρωτοβουλία Ρώσων καλλιτεχνών. Παράλληλα, ήδη εντείνονται οι διαδικασίες αποκλεισμού του ρωσικού σινεμά από έπειτα από έκκληση της Ουκρανικής Ακαδημίας Κινηματογράφου – με τη Warner Brosκαι τη Sony να αναστέλλουν τη διανομή ταινιών τους στη Ρωσία, τη στιγμή που τόσο το Netflix όσο και το Disney Channelέχουν ήδη περιορίσει τις υπηρεσίες streaming που παρέχουν στη ρωσική επικράτεια.
Το σημαντικότερο στοιχείο όμως είναι πως η αντίδραση του καλλιτεχνικού κόσμου απέναντι στη ρωσική εισβολή δεν είναι μόνο εξωτερική, αλλά και εσωτερική – και έντονα ιδεολογική. Πρώτη απ’ όλους, η διευθύντρια του Meyerhold Center του ρωσικού κρατικού θεάτρου, Έλενα Κοβάλσκαγια, παραιτήθηκε από τη θέση της αποκαλώντας τον Βλαντιμίρ Πούτιν «δολοφόνο» ενώ το παράδειγμα στην αντίθεση προς την εισβολή στην Ουκρανία έχει εκφράσει – πιο συγκρατημένα – η Ρωσίδα τραγουδίστρια όπερας, Άννα Νετρέμπκο. Ακριβώς την ίδια στάση κράτησε και ο Ρώσος συνθέτης, Κίριλ Πετρένκο, αποκαλώντας την επίθεση του Πούτιν «μαχαιριά στην πλάτη των τεχνών» οι οποίες δεν περιορίζονται από σύνορα, αλλά και ο Ρώσος ποπ σταρ – και πρώην υποστηρικτής του Πούτιν – ΣεργκέιΛαζάρεφ. Την αντίθεση του στον Πούτιν εξέφρασε επίσης και ο – μεγαλωμένος στο Κίεβο – χορογράφος του Μπολσόι, Αλεξέι Ρατμάνσκι, ο οποίος έχει δηλώσει πως δε θα επιστρέψει στη Ρωσία όσο ο Πούτιν παραμένει πρόεδρος.
Οι κυρώσεις συνεχίζονται αμείωτα και στον χώρο του αθλητισμού – για τον οποίο είναι υπεύθυνο το υπουργείο πολιτισμού. Η πιο ηχηρή από αυτές ήρθε από την UEFA, η οποία ανακοίνωσε πως ο φετινός τελικός του Champions League δε θα διεξαχθεί στη Μόσχα – όπως ήταν προγραμματισμένο – αλλά στο Παρίσι, τη στιγμή που οι ποδοσφαιρικές ομοσπονδίες της Πολωνίας, της Σουηδίας, και της Τσεχίας, δήλωσαν πως αρνούνται να κατεβάσουν τις εθνικές τους ομάδες στους προγραμματισμένους αγώνες απέναντι στην εθνική Ρωσίας, στο πλαίσιο των προκριματικών του Παγκοσμίου Κυπέλλου, ενώ η Ρωσία αναμένεται να αποβληθεί και από το Euro Γυναικών το οποίο θα διεξαχθεί στην Αγγλία το καλοκαίρι. Κυρώσεις επέβαλε και η Euroleague, η οποία ανέστειλε τη συμμετοχή των τεσσάρων – ζάπλουτων – ρωσικών ομάδων που συμμετέχουν στο φετινό πρωτάθλημα, ενώ κυρώσεις επιβλήθηκαν και από τη Formula 1, με τη Διεθνή Ομοσπονδία Αυτοκινήτου να ανακοινώνει πως το Grand Prix της Ρωσίας δε θα διεξαχθεί φέτος, τη στιγμή που η Αμερικανική ομάδα Haas F1 διέκοψε – τουλάχιστον προσωρινά – τη συμβιωτική χορηγική της σχέση με εταιρίες ρωσικών συμφερόντων, αλλάζοντας μέχρι και την εμφάνιση των μονοθέσιων της. Σε χορηγικό επίπεδο, ήδη ομάδες σαν τη Σάλκε και τη ΜάντσεστερΓιουνάιτεντδιέκοψαν τις σχέσεις τους με ρωσικές εταιρίες – όταν αμέτρητοι ξένοι αθλητές που αγωνίζονται στη Ρωσία έχουν ήδη αποχωρήσει από τις ομάδες τους.
Η προπαγάνδα απέναντι στην πραγματικότητα
Είναι σαφές πως το #ντοστογιέφκσι κινείται σε έναν παράλληλο κόσμο – τον οποίο γνωρίζουμε καλά πλέον όσοι είμαστε αναγκασμένοι να παρακολουθούμε τα ελληνικά κοινωνικά δίκτυα. Το συγκεκριμένο χάσταγκ προσπαθεί να παρομοιάσει την υπουργό πολιτισμού – και κατ’ επέκταση, την κυβέρνηση και τμήμα της ελάσσονος αντιπολίτευσης με ανανεωμένη δυναμική – με αυταρχικές πρακτικές καθεστώτων του 20ού αιώνα, είτε διεθνή, είτε ελληνικά, τη στιγμή που ο μόνος που κινείται εκτός κάθε θεσμικού και νομικού πλαισίου την τελευταία εβδομάδα είναι ο Βλαντιμίρ Πούτιν και η κυβέρνηση του. Προσπαθώντας να χτίσουν μια παράλληλη πραγματικότητα, οι αναμεταδότες του #ντοστογιέφκσι – οι οποίοι ταυτίζονται με τις φωνές που απαιτούν «ουδετερότητα» και «πασιφισμό» την ώρα που η Ουκρανία αμύνεται για την ύπαρξη της. Εκτός της γεωπολιτικής διάστασης, όμως, το #ντοστογιέφκσι είναι εξαιρετικά οξύμωρο: τη στιγμή που ολόκληρη η Δύση προχωράει σε πολιτισμικές κυρώσεις – αλλά κυρίως, όταν οι ίδιοι οι Ρώσοι καλλιτέχνες παίρνουν ξεκάθαρη στάση εναντίον του Πούτιν, όπως η Κοβάλσκαγια – ο ελληνικός αντιπολιτευτικός λόγος ανησυχεί μήπως το υπουργείο πολιτισμού είναι πολύ σκληρό απέναντι στους ρωσικούς φορείς. Απίστευτα πράγματα - και τεράστια λογικά σφάλματα.
Όπως συνήθως συμβαίνει όμως, η προσπάθεια τους συγκρούεται με τον πραγματικό κόσμο. Όταν αμέτρητοι φορείς και εκπρόσωποι των επιστημών, των τεχνών, και του αθλητισμού – μεταξύ αυτών και πάρα πολλοί Ρώσοι – έχουν καταδικάσει απερίφραστα τη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία, το ελληνικό #ντοστογιέφκσι προσπαθεί μάταια να μας πείσει πως οι πρωτοβουλίες του υπουργείου πολιτισμού αποτελούν μια σκοταδιστική εξαίρεση, τη στιγμή που απλώς συντάσσεται με το ευρύτερο δυτικό κύμα υποστήριξης στον αγώνα της Ουκρανίας. Από την άλλη, αυτή ήταν πάντα η σύγκρουση στην Ελλάδα: είμαστε με τη Δύση ή εναντίον της - είτε απροκάλυπτα εχθρικά, είτε επιτηδευμένα «ουδέτερα»; Σε ένα κρίσιμο σημείο της σύγχρονης ευρωπαϊκής ιστορίας, η σημερινή – και ιδανικά οποιαδήποτε ακολουθήσει – κυβέρνηση υπενθυμίζει πως η Ελλάδα ήταν, είναι, και θα παραμείνει με τη Δύση και #με_την_Ουκρανία, χωρίς εκπτώσεις και περιστροφές.
