Ο Πούτιν στην Ουκρανία - Πέντε απαντήσεις

Γιατί εισέβαλε η Ρωσία στην Ουκρανία; Τι επιδιώκει ο Βλαντιμίρ Πούτιν;

Με την εισβολή αυτή ο Πούτιν επιδιώκει και εξυπηρετεί μια σειρά από στρατηγικούς και τακτικούς στόχους:

• Την επίσημη, πλέον, προσάρτηση των (ουκρανικών) περιοχών του Ντονέτσκ και του Λουγκάνσκ, την απόσχιση των οποίων μεθόδευσε το 2014
• Την αποτροπή εισόδου της Ουκρανίας στην αρχιτεκτονική ασφαλείας της Δύσης μέσω του ΝΑΤΟ και της Ευρωπαϊκής Ένωσης
• Την πολιτική, οικονομική και κοινωνική αποσταθεροποίηση της Ουκρανίας
• Την αλλαγή καθεστώτος με την τοποθέτηση ηγέτη-μαριονέτας, όπως π.χ. στη Λευκορωσία
• Την ταπείνωση της Δύσης∙ την περαιτέρω τροφοδότηση του διχασμού και το περαιτέρω ξεσκέπασμα της στρατηγικής σύγχυσης, αδυναμίας και υποχώρησης που επικρατεί στις ΗΠΑ και την Ευρωπαϊκή Ένωση
• Την αμφισβήτηση του ευρωπαϊκού προσανατολισμού των τριών κρατών της Βαλτικής
• Τη στρατηγική επέκταση της Ρωσίας στην Ανατολική Ευρώπη, μέσω της ενοποίησης του αμυντικού χώρου σε Λευκορωσία, Ουκρανία, Μαύρη Θάλασσα, Καύκασο
• Την ανατροπή της αρχιτεκτονικής ασφαλείας της Ευρώπης ώστε να επιστρέψουμε στην ισορροπία ισχύος που επικρατούσε στον Ψυχρό Πόλεμο

Φταίει η Δύση και το ΝΑΤΟ για την εισβολή;

Η Δύση δεν είναι άμοιρη ευθυνών ούτε για την παρακμή της ευρωπαϊκής αρχιτεκτονικής ασφαλείας, ούτε για την πορεία της Ρωσίας. Σοβαρά λάθη έγιναν, για παράδειγμα, την δεκαετία του 1990 όταν πρωτίστως οι ΗΠΑ και δευτερευόντως η Ευρώπη θεώρησαν ότι η Ρωσία «τελείωσε», ότι είναι «εκτός θέματος». Μια πυρηνική υπερδύναμη που κυριάρχησε στον μισό πλανήτη επί μισό αιώνα αφέθηκε να καταρρεύσει πολιτικά, οικονομικά, κοινωνικά, πολιτισμικά. Η μετάβαση από την κρατικά ελεγχόμενη οικονομία στην υποτιθέμενη «ελεύθερη αγορά» έγινε με εγκληματική αναρχία και αμέλεια, δημιουργώντας τις βάσεις μιας κλεπτοκρατίας και ενός παρακράτους πρώην και νυν μυστικών υπηρεσιών που τώρα ελέγχει τα πάντα, ενώ ο μισός και πλέον πληθυσμός υποστηρίζει το καθεστώς Πούτιν.

Επίσης η Δύση έχει τεράστια ευθύνη για την αδράνεια και το στρατηγικό χάος με το οποίο αντιμετωπίζει τη Ρωσία του Πούτιν εδώ και 20 χρόνια. Η εισβολή αυτή σηματοδοτεί την παταγώδη αποτυχία μιας μπερδεμένης, απρόθυμης στρατηγικής αποτροπής της Δύσης που ούτε ξεκάθαρες κόκκινες γραμμές, ούτε αξιόπιστο κόστος για την πιθανή υπέρβαση τους έθεσε ποτέ. Το γεγονός ότι δυτικοί ηγέτες δέχτηκαν να ανοίξουν συζήτηση για τη σύνθεση του ΝΑΤΟ ή την κυριαρχία της Ουκρανίας υπό την απειλή εισβολής είναι από μόνο του μια θλιβερή αποτυχία.

Ωστόσο, η απάντηση στην ερώτηση είναι απλή: Όχι. Δεν φταίει ούτε το ΝΑΤΟ, ούτε η Δύση. Για τη ρωσική εισβολή στο ανεξάρτητο και κυρίαρχο κράτος της Ουκρανίας, το οποίο ουδέποτε απείλησε ή προκάλεσε τη Ρωσία, φταίει αποκλειστικά και μόνο η Ρωσία.

Είναι «απρόβλεπτος» και «παράλογος παίκτης» ο Πούτιν;

Αυτός ο ισχυρισμός, τον οποίο παπαγαλίζουν διάφοροι στα διεθνή ΜΜΕ –κυρίως πρώην διπλωμάτες που έτσι προσπαθούν εμμέσως να αποποιηθούν των ευθυνών τους για το χάος που τώρα αντιμετωπίζουμε– είναι παράλογος. Ο Πούτιν έχει αποδείξει επανειλημμένως ότι λειτουργεί και με ξεκάθαρο στρατηγικό στόχο (την επανόρθωση της ρωσικής ισχύος και την ανατροπή της αρχιτεκτονικής ασφαλείας) και με ευελιξία: κάθε φορά πάει μέχρι εκεί που τον παίρνει να πάει. Εδώ και 16 τουλάχιστον χρόνια, ο Πούτιν σπρώχνει μια ανοιχτή πόρτα χωρίς να βρίσκει σοβαρή αντίσταση.

Η εισβολή στην Ουκρανία δεν ήρθε από το πουθενά. Ο Νέος Ψυχρός Πόλεμος δεν ξεκίνησε σήμερα. Η εκστρατεία του Πούτιν δεν ξεκίνησε φέτος. Ούτε το 2018 με τη χρήση χημικών όπλων σε βρετανικό έδαφος (Σώλτσμπερυ). Ούτε το 2015-16 με την καμπάνια ανάμειξης σε εκλογές και δημοψηφίσματα της Δύσης. Ούτε το 2014 με την απόσχιση του Ντόνμπας και την προσάρτηση της Κριμαίας. Ούτε καν το 2008 με τον πόλεμο στη Γεωργία και την απόσχιση της Αμπχαζίας και της Νότιας Οσσετίας ή όταν, κατά τη διάρκεια της διάσκεψης του ΝΑΤΟ στο Βουκουρέστι, ο Πούτιν είπε ότι η Ουκρανία «δεν είναι πραγματική χώρα». Ούτε καν όταν το 2007, σε ομιλία του στη Διάσκεψη Ασφαλείας του Μονάχου, ανέπτυξε πλήρως το στρατηγικό του όραμα – αυτό που από τότε μεθοδικά ξεδιπλώνει. Ούτε καν το 2006, όταν έδωσε εντολή να δηλητηριάσουν στο Λονδίνο τον Αλεξάντερ Λιτβινένκο, απλώνοντας το ραδιενεργό Πολώνιο 210 σε μπαρ, εστιατόρια, ξενοδοχεία και λεωφορεία του Λονδίνου και αεροπλάνα της British Airways. Οι προθέσεις του φάνηκαν ήδη από το 2004, δεκαοχτώ ολόκληρα χρόνια πριν, και πάλι στην Ουκρανία, όταν υποστήριξε τον Βίκτορ Γιανουκόβιτς στην προσπάθεια ανατροπής των δημοκρατικών εκλογών που κέρδισε ο φιλοδυτικός Βίκτορ Γιουστσένκο, τον οποίο δηλητηρίασαν με διοξίνη.

Οι προθέσεις και τα μέσα του Πούτιν φάνηκαν νωρίς, όταν το 1999 έγιναν οι «τρομοκρατικές» επιθέσεις με βόμβες σε πολυκατοικίες της Μόσχας, τις οποίες κάποιοι ερευνητές –μεταξύ των οποίων και ο Λιτβινένκο– υποστηρίζουν ότι έβαλε η ίδια η FSB, ως προβοκάτσια για τον Δεύτερο Πόλεμο της Τσετσενίας. Απλώς εμείς κοιτάζαμε αλλού.

Τι επιπτώσεις θα έχει η εισβολή στο διεθνές σύστημα; Πώς μας επηρεάζει εμάς;

Πέραν των ηθικών και ανθρωπιστικών πτυχών του πολέμου, η επίθεση αυτή αποτελεί μια κρίσιμη καμπή για το διεθνές σύστημα. Είναι η πρώτη φορά μετά το τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου που η Ευρώπη βιώνει μια τόσο απρόκλητη, προφανή, ολοκληρωτική, κατάφορα παράνομη εισβολή και επιθετικό πόλεμο ενάντια σε ένα ανεξάρτητο, κυρίαρχο κράτος με δημοκρατικά εκλεγμένη κυβέρνηση, χωρίς ούτε την παραμικρή συζήτηση ή νομιμοποίηση από το σύστημα του ΟΗΕ, και χωρίς ανάγκη ανθρωπιστικής επέμβασης.

Ασχέτως της έκβασης της εισβολής, το γεγονός από μόνο του λειτουργεί αποσταθεροποιητικά για το διεθνές σύστημα γιατί «ξεσκεπάζει» όχι μόνο την αδυναμία άλλων περιφερειακών και μεγάλων δυνάμεων, αλλά την ανυπαρξία της διεθνούς κοινότητας ως εγγυητή της εδαφικής ακεραιότητας κυρίαρχων κρατών.

Το μεταπολεμικό διεθνές σύστημα βασίστηκε εν μέρει στην ηθική επιταγή εφαρμογής κάποιων βασικών κανόνων τάξης τους οποίους έθεσε η διεθνής κοινότητα μετά την εμπειρία του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου, της χρήσης ατομικών όπλων και του Ολοκαυτώματος. Το σύστημα αυτό είναι λίγο σαν το χρηματοπιστωτικό σύστημα στο εσωτερικό μιας χώρας: Βασίζεται εν μέρει στην ψυχολογία, στην πίστη των μελών του, ότι το σύστημα αντέχει, λειτουργεί, θα τους προστατέψει. Όταν η πίστη αυτή καταρρεύσει και όλοι τρέξουν στις τράπεζες να βγάλουν μετρητά, το σύστημα καταρρέει. Η ευκολία με την οποία η Ρωσία προέβη σε μια τέτοια πράξη, ασχέτως αποτελέσματος, στέλνει μηνύματα και συμβολισμούς αναρχίας. Κράτη τα οποία ανησυχούν για την ακεραιότητά τους ενδεχομένως να στραφούν προς αμυντικές συμμαχίες, εξοπλισμούς ή άλλους μηχανισμούς που θα συντελέσουν στο ξήλωμα της αρχιτεκτονικής ασφαλείας, αποσταθεροποιώντας περαιτέρω το σύστημα.

Η ίδια η εισβολή αναταράσσει το διεθνές οικονομικό σύστημα, εντείνει την υπάρχουσα κρίση στις τιμές του πετρελαίου και του φυσικού αερίου, και επηρεάζει άμεσα την τροφοδοτική αλυσίδα της Ευρώπης λόγω του καθοριστικού ρόλου της Ουκρανίας στην παραγωγή σιτηρών. Στην εποχή της παγκοσμιοποίησης κάθε σύρραξη σε κάθε γωνιά του πλανήτη μάς αφορά. Ένας τέτοιος πόλεμος μέσα στην ίδια την Ευρώπη θα έχει επιπτώσεις στην καθημερινότητά μας.

Πώς και πού θα συνεχίσει την εκστρατεία στρατηγικής επέκτασης ο Πούτιν;

Εάν υποθέσουμε ότι ο Πούτιν καταφέρνει να αποφύγει μια στρατηγική ήττα στην Ουκρανία ή μια εσωτερική αποσταθεροποίηση, και με δεδομένα τα δομικά προβλήματα της Δύσης (τόσο στο εσωτερικό των ΗΠΑ, όσο και στο εσωτερικό της Ευρωπαϊκής Ένωσης αλλά και του ΝΑΤΟ με τον ανασχετικό παράγοντα Ερντογάν), ο Πούτιν έχει διάφορες επιλογές για την επόμενη κίνηση:

• Υβριδικές επιθέσεις και κυβερνοεπιθέσεις κατά των τριών κρατών της Βαλτικής, τα οποία ήδη θα είναι περικυκλωμένα από τη Ρωσία, τη Λευκορωσία, και το Καλίνινγκραντ (μια μικρή και γεωγραφικά αποκομμένη πόλη της Ρωσίας στη Βαλτική με βάσεις πυραύλων Ισκαντέρ)
• Ενίσχυση της ρωσικής επιρροής στα Δυτικά Βαλκάνια και την Κεντρική και Ανατολική Ευρώπη
• Προσάρτηση της Υπερδνειστερίας – μιας επαρχίας της Μολδαβίας στα δυτικά σύνορα της Ουκρανίας, την απόσχιση της οποίας ο Πούτιν μεθοδικά καλλιεργεί τα τελευταία χρόνια εκδίδοντας ρωσικά διαβατήρια στους κατοίκους της
• Επέμβαση και στην κυρίως Μολδαβία, φτάνοντας πλέον στα σύνορα του ΝΑΤΟ στα Ανατολικά Βαλκάνια

Ωστόσο, θα πρέπει να σημειώσουμε εδώ ότι, για πρώτη φορά στη διάρκεια της μετα- και νέο-ψυχροπολεμικής εποχής, η προσοχή της ευρωπαϊκής κοινής γνώμης και των ΜΜΕ είναι (επιτέλους) εστιασμένη στην Ουκρανία. Αυτό αυτομάτως αυξάνει την πίεση στους δυτικούς ηγέτες και το πολιτικό κόστος της μη ανάσχεσης και της αναποτελεσματικής αποτροπής. Επομένως, το επόμενο λογικό βήμα για τον Πούτιν είναι να περιμένει την απάντηση της Δύσης, για να δει αν «τον παίρνει» να προχωρήσει παρακάτω.