Ο Παντελής Καψής γράφει για τα αίτια υποχώρησης της σοσιαλδημοκρατίας και το μέλλον της
Όταν ο Χένρι Κίσινγκερ ζήτησε από τον Τσου Εν Λάι την εκτίμησή του για το πώς επηρέασε την ιστορία της Ευρώπης η Γαλλική Επανάσταση, ο πρωθυπουργός της Κίνας τού απάντησε με τρεις μόλις λέξεις: «Είναι πολύ νωρίς». Επρόκειτο φυσικά περί παρεξήγησης. Όπως αποκάλυψαν αργότερα τα κινεζικά ΜΜΕ, νόμιζε ότι ο Κίσινγκερ τον ρώτησε για τον Γαλλικό Μάη. Η απάντηση του, ωστόσο, θα ταίριαζε γάντι στο ερώτημά μας: αν, δηλαδή, έχει μέλλον η σοσιαλδημοκρατία. Ναι, ο Σολτς επικράτησε στη Γερμανία, τα ποσοστά του ωστόσο απέχουν παρασάγγες από τα ποσοστά της «χρυσής εποχής» του κόμματός του. Το ίδιο ισχύει για τα περισσότερα σοσιαλδημοκρατικά κόμματα της Ευρώπης, ακόμα και αυτά που βρίσκονται στην κυβέρνηση. Άλλωστε, ειδικά στη Γερμανία, είναι πολύ πιθανό ότι η επιτυχία των Σοσιαλδημοκρατών είναι μάλλον προσωπική επιτυχία του υποψηφίου τους. «Θέλετε Σολτς, ψηφίστε Σοσιαλδημοκράτες» ήταν το χαρακτηριστικό σύνθημα των Σοσιαλδημοκρατών στο Αμβούργο.
Ακόμα χειρότερα, πριν μιλήσουμε για το μέλλον της σοσιαλδημοκρατίας, θα πρέπει να συμφωνήσουμε πρώτα στα αίτια της υποχώρησής της. Κι ακόμα υπάρχουν πολλές και διαφορετικές ερμηνείες.
Αυτή που ίσως έχει επικρατήσει είναι η άποψη ότι τα κόμματα του «τρίτου δρόμου» −Μπλερ, Κλίντον και Σρέντερ− όταν βρέθηκαν στην κυβέρνηση υιοθέτησαν τις πολιτικές της λιτότητας και των φιλελεύθερων μεταρρυθμίσεων στο πλαίσιο της παγκοσμιοποίησης, με αποτέλεσμα να γίνουν δυσδιάκριτες οι διαφορές τους από τα συντηρητικά κόμματα. Αυτό είχε αλυσιδωτές επιπτώσεις. Καταρχάς, αποξένωσε το παραδοσιακό τους εργατικό κοινό, το οποίο έγινε ευάλωτο στις σειρήνες του δεξιού και του αριστερού λαϊκισμού. Την ίδια στιγμή, καθώς υποχώρησαν τα ζητήματα της οικονομίας, η πολιτική αντιπαράθεση επικεντρώθηκε σε ζητήματα ταυτότητας, και ιδιαίτερα στο μεταναστευτικό. Ζητήματα δηλαδή που αποτελούν «βούτυρο στο ψωμί» των αντιπάλων της. Ιδίως καθώς ο όλο και πιο τεχνοκρατικός λόγος της Κεντροαριστεράς και η προσέλκυση ανάλογων στελεχών δημιούργησαν την εντύπωση ότι τα κόμματα αυτά αποτελούν πια μέρος της ελίτ.
Μια λίγο διαφορετική εκδοχή έχει να κάνει με τον πολιτικό κατακερματισμό της εποχής. Δεν βρίσκεται μόνον η σοσιαλδημοκρατία σε κρίση, βρίσκονται και τα παραδοσιακά συντηρητικά κόμματα που έχουν πρόβλημα. Η Γαλλία, η Ιταλία αλλά ακόμα και η Γερμανία είναι χαρακτηριστικές περιπτώσεις. Στις περισσότερες χώρες έχουν εμφανιστεί νέα κόμματα που εκφράζουν ξεχωριστά κοινωνικά ρεύματα, όπως οι Πράσινοι ή ιδεολογικές ομάδες που έως σήμερα βρίσκονταν στο περιθώριο. Κόμματα που ροκανίζουν την εκλογική βάση των παραδοσιακών πολιτικών σχηματισμών. Πρόκειται για εξέλιξη που πολλοί τη συσχετίζουν με τον πλουραλισμό των σύγχρονων κοινωνιών, αλλά και με τα κοινωνικά δίκτυα που ευνοούν τον κατακερματισμό.
Αν έτσι έχουν τα πράγματα, τότε είναι λογικό να υποθέσουμε ότι είναι μάλλον αδύνατον να επιστρέψουμε στις δεκαετίες του 1960 και του 1970, όταν τα σοσιαλδημοκρατικά κόμματα ήταν μαζικά και κυρίαρχα στον χώρο των εργαζομένων, όταν αποτελούσαν τη μόνη εναλλακτική λύση στις συντηρητικές δυνάμεις. Τότε που έπαιρναν εύκολα το 40% του εκλογικού σώματος. Αυτό, ωστόσο, δεν σημαίνει ότι θα πάψουν να έχουν σημαντικό ρόλο. Η επιτυχία τους θα εξαρτηθεί από δύο κυρίως παράγοντες. Ο πρώτος είναι να επαναφέρουν τον διάλογο στην οικονομία, να απαντήσουν στα ζητήματα που πρωτίστως ενδιαφέρουν τους εργαζομένους, κυρίως δηλαδή την εργασιακή ανασφάλεια και την όλο και μεγαλύτερη ανισότητα στον πλούτο. Είναι ο τρόπος για να απαντήσουν στον λαϊκισμό χωρίς να τον υιοθετήσουν. Ο δεύτερος, να καταφέρουν να χτίσουν συμμαχίες με τα κόμματα της δημοκρατίας που θα καταφέρουν να εκφράζουν την κοινωνική πλειοψηφία. Κι αυτό δεν αφορά μόνο τη σοσιαλδημοκρατία − αν αποτύχουν, τότε υπάρχει ο κίνδυνος η κρίση της σοσιαλδημοκρατίας να γίνει και κρίση της δημοκρατίας.
*Ο Παντελής Καψής είναι δημοσιογράφος, πρώην υπουργός.
