Ο Γιάννης Βούλγαρης γράφει για τις προκλήσεις, τις υποχρεώσεις και τη νέα ατζέντα της σοσιαλδημοκρατίας
1. Η επιτυχία του Σοσιαλδημοκρατικού Κόμματος στη Γερμανία, η προηγούμενη του Μπάιντεν στις ΗΠΑ, όπως επίσης και η πρωταγωνιστική συμμετοχή σοσιαλιστικών κομμάτων σε συμμαχικές κυβερνήσεις στις περισσότερες δυτικοευρωπαϊκές χώρες, έδωσαν διεθνώς το έναυσμα στη συζήτηση «επιστρέφει η σοσιαλδημοκρατία». Προνοητικά, ο τίτλος συνοδεύεται συνήθως από ερωτηματικό, που δείχνει ότι κάτι πράγματι συμβαίνει, αλλά ότι πρέπει να προσέξουμε τα παλαιά ονόματα να μη συσκοτίζουν τις νέες εξελίξεις. Πράγματι, η σοσιαλδημοκρατία που «είχε φύγει» ανήκε σε άλλη εποχή, σε εκείνη της μεταπολεμικής μαζικής βιομηχανικής κοινωνίας, και είχε ταυτιστεί με τον αποκληθέντα «εθνικό κεϊνσιανό μεταρρυθμισμό», έναν προωθητικό συμβιβασμό δημοκρατίας και καπιταλισμού, χάρη στον οποίο προέκυψε το ευρωπαϊκό κοινωνικό μοντέλο στις ποικίλες βαριάντες του. Δεν το είχε πετύχει η σοσιαλδημοκρατία μόνη της, αλλά εναλλασσόμενη με τη χριστιανοδημοκρατία ή τον δημοκρατικό συντηρητισμό, και πιεζόμενη «εξωτερικά» από τον κομμουνισμό. Είχε όμως βάλει έντονα τη σφραγίδα της.
2. Εκείνη όμως η κοινωνία και εκείνες οι δημόσιες πολιτικές αποτελούν παρελθόν, όπως και όλη η ιστορική Αριστερά του εργατικού κινήματος. Ούτε υπάρχουν, όπως τον 20ό αιώνα, η σοσιαλδημοκρατία, ο κομμουνισμός, η χριστιανοδημοκρατία, ως μεγάλες υπερεθνικές «οικογένειες», ώστε να «επιστρέψουν». Τα κόμματα που τις διαδέχτηκαν, είτε διατηρούν είτε όχι το όνομα, ζουν σε μια νέα εποχή, λειτουργούν σε διαφορετικές συνθήκες. Η παγκοσμιοποίηση σχετικοποίησε την ισχύ του εθνικού κράτους, οι ιστορικές πολιτικές ιδεολογίες «εκκοσμικεύτηκαν» και δεν παράγουν πλέον ισχυρές ταυτίσεις, τα μεγάλα λαϊκά πολυσυλλεκτικά κόμματα της μεταπολεμικής Ευρώπης συρρικνώθηκαν. Τα σημερινά κεντροαριστερά κόμματα κινούνται πράγματι σε πολύ χαμηλότερα ποσοστά από εκείνα της «ιστορικής σοσιαλδημοκρατίας», ασκούν εξουσία σε συμμαχικά σχήματα, κυρίως με τους Πράσινους, τους κεντρώους φιλελεύθερους και μικρότερες αριστερές δυνάμεις. Εκτός όμως από το μέγεθος, άλλαξε ακόμα ριζικότερα ο τρόπος που συναρθρώνεται το εθνικό με το υπερεθνικό στο πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Η ιδεολογική κατεύθυνση των κομμάτων και των κυβερνήσεων έχει προφανώς επίδραση, αλλά όχι τόση ώστε να βάζει τη σφραγίδα της στη διακρατική διαβούλευση εντός της Ένωσης. Αντί μιας ισχυρής υπερεθνικής αλληλεγγύης, αναπαράγονται τα εθνικά μοντέλα πολιτικής και οι εθνικές επιδιώξεις σαν τα κράτη να έχουν γίνει τα κόμματα των εθνικών κοινωνιών τους. Γι’ αυτό έχω υποστηρίξει ότι η άνοδος των σοσιαλδημοκρατικών κομμάτων και ηγετών σε πολλές χώρες κατά την τελευταία περίοδο μοιάζει περισσότερο με ευτυχή συναστρία εθνικών εκλογικών κύκλων παρά με την επικράτηση ή την επιστροφή μιας υπερεθνικής ιδεολογικής οντότητας όπως ήταν στο παρελθόν. (ΤΑ ΝΕΑ, 23/10/2021)
3. Σημαίνει ότι η εξέλιξη είναι αδιάφορη; Κάθε άλλο. Γιατί προκύπτει αφενός από μια αλλαγή της πολιτικής συγκυρίας, αφετέρου από μια δομικότερη ιδεολογικοπολιτική στροφή των δυτικών κοινωνιών ενόψει της νέας εποχής στην οποία ήδη έχουμε εισέλθει. Η πολιτική συγκυρία διαμορφώνεται από την υποχώρηση και την απομυθοποίηση του λαϊκιστικού κύματος της τελευταίας δεκαετίας, είτε με την κάμψη των αντίστοιχων κομμάτων είτε με την «εξημέρωσή» τους. Δεν ξέρουμε πόσο σταθερή είναι η αλλαγή της συγκυρίας. Εξ αντιδιαστολής πάντως, η άνοδος των σοσιαλιστικών κομμάτων εκφράζει κατ' αρχάς μια πλειοψηφική διάθεση επιστροφής στις κανονικότητες της φιλελεύθερης δημοκρατίας. Εδώ όμως υπεισέρχεται η δεύτερη δομικότερη μεταβολή, η κλιματική κρίση, η εμπειρία της πανδημίας, οι μεγάλες γεωπολιτικές αλλαγές, ταυτόχρονα με την παγκόσμια αλληλεξάρτηση, επιβάλλουν μια κοινωνική και οικολογική ατζέντα που μετακινεί το κέντρο βάρους του κομματικού ανταγωνισμού. Η αλλαγή θα φέρει σε δυσκολότερη θέση τις πολιτικές κουλτούρες που διακρίνονται για τη μονομέρειά τους: τον νεοφιλελεύθερο ατομισμό και οικονομισμό, τον αμυντικό εθνικισμό που εμμένει στην ομοιογένεια και καταδικάζει τη διαφορά, τον ατομιστικό ή κοινοτιστικό «δικαιωματισμό» που υποτιμά τον ευρύτερο κοινωνικό δεσμό. Αντιθέτως, θα ανταποκριθούν καλύτερα στη νέα κοινωνική και οικολογική ατζέντα οι πολιτικές κουλτούρες που αρνούνται την απλοποίηση, αποδέχονται την αντινομία των κοινωνικών φαινομένων, και αναζητούν τους κατάλληλους προωθητικούς συμβιβασμούς στα δίπολα άτομο-κοινωνία, πατρίδα-διεθνισμός, δικαίωμα-υποχρέωση, ισότητα-διαφορετικότητα. Η σοσιαλδημοκρατική κουλτούρα δεν μονοπωλεί ασφαλώς αυτή την παράδοση, και με αυτή την έννοια δεν ανοίγει ένας νέος «σοσιαλδημοκρατικός κύκλος». Όμως τα σοσιαλδημοκρατικά και σοσιαλιστικά κόμματα έχουν τα ιστορικά εφόδια να λογαριαστούν με αυτές τις νέες προκλήσεις και οπωσδήποτε έχουν την υποχρέωση από την παράδοσή τους να συνδράμουν ώστε να παγιωθεί η νέα ατζέντα.
* Ο Γιάννης Βούλγαρης είναι ομότιμος καθηγητής Πολιτικής Επιστήμης στο Πάντειο Πανεπιστήμιο.
