Ο Ευάγγελος Βενιζέλος γράφει για το παρελθόν και την επάνοδό της σοσιαλδημοκρατίας
Mπορούμε να απαντήσουμε στο ερώτημα αν η σοσιαλδημοκρατία έχει μέλλον μόνον αν κατανοήσουμε το παρελθόν της. Η σοσιαλδημοκρατία προέρχεται από τις διακλαδώσεις της Αριστεράς που διαπερνούν τον 19ο αιώνα και τις πρώτες δεκαετίες του 20ού, αλλά αποκτά το πολιτικό, προγραμματικό και αξιακό περιεχόμενο που της προσδίδει την ολοκληρωμένη και διακριτή ταυτότητά της από το τέλος του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου μέχρι το 1992. Η σοσιαλδημοκρατία αυτή έχει προ πολλού απογαλακτιστεί από μια μαρξιστική/ολιστική αντίληψη για την Ιστορία, την οικονομία, την πολιτική και το κράτος. Είναι ευρωπαϊκή, πολιτικά φιλελεύθερη, εκλογικά πολυσυλλεκτική, κυβερνητική. Έχει έντονη κεϊνσιανή ροπή, αλλά γίνεται σταδιακά πραγματιστική. Διακρίνεται εύκολα από τα συντηρητικά, χριστιανοδημοκρατικά και φιλελεύθερα κόμματα της εποχής. Αναπτύσσει τη δράση της και κρίνεται κυρίως σε εθνικό επίπεδο. Νομίζω ότι αυτή είναι μια ισορροπημένη περιγραφή του κοινού πλαισίου της ευρωπαϊκής σοσιαλδημοκρατίας, στην οποία εντάσσονται πολλές εκδοχές: η σκανδιναβική σοσιαλδημοκρατία, η παράδοση του γερμανικού SPD, η μακρά διαδρομή του βρετανικού Εργατικού Κόμματος, τα σοσιαλιστικά κόμματα του ευρωπαϊκού Νότου με την ευρεία έννοια του όρου, από τη Γαλλία έως την Πορτογαλία.
Το 1992, με τη Συνθήκη του Μάαστριχτ και την προοπτική της ΟΝΕ και κυρίως της νομισματικής ένωσης, γίνεται αποδεκτό και αποκτά τη μορφή επιτακτικού νομικού κανόνα ένα δημοσιονομικό πλαίσιο που επηρεάζει καθοριστικά την οικονομική πολιτική όλων των ευρωπαϊκών κυβερνήσεων, ανεξαρτήτως της πολιτικής και ιδεολογικής ταυτότητας των κομμάτων που τις συγκροτούν. Με γρήγορο ρυθμό, οι εθνικές κυβερνήσεις στερούνται των μηχανισμών της νομισματικής κυριαρχίας. Την ΕΕ την κυβερνά στην πραγματικότητα ένας κυλιόμενος μεγάλος συνασπισμός στον οποίο μετέχουν όλες οι συστημικές ευρωπαϊκές πολιτικές δυνάμεις. Μεγαλύτερη σημασία έχει πλέον η διάκριση μεταξύ της εκάστοτε κυβέρνησης και της εκάστοτε αντιπολίτευσης. Διάκριση που λειτουργεί στο επίπεδο κάθε κράτους-μέλους, αλλά δεν είναι εμφανής στο επίπεδο της Ένωσης, όπου σημασία έχουν οι διακρατικοί/διακυβερνητικοί συσχετισμοί. Στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο οι ιδεολογικές μνήμες εξακολουθούν να παίζουν ρόλο. Στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο, το Συμβούλιο και την Επιτροπή, η κομματική ταυτότητα είναι κρίσιμη ουσιαστικά μόνο για την κατανομή των αξιωμάτων μεταξύ των μεγάλων ευρωπαϊκών πολιτικών κομμάτων και των μεγάλων ή των ανώδυνων χωρών-μελών.
Η ευρωπαϊκή σοσιαλδημοκρατία είναι, όμως, ήδη ενσωματωμένη ως παράμετρος σε αυτό που ονομάζεται ευρωπαϊκό κεκτημένο, στην ευρωπαϊκή φιλελεύθερη δημοκρατία, στο ευρωπαϊκό κοινωνικό κράτος δικαίου, στον ευρωπαϊκό νομικό και πολιτικό πολιτισμό, στις αξίες της Ε.Ε. και του Συμβουλίου της Ευρώπης. Εξίσου ενσωματωμένη στο ευρωπαϊκό κεκτημένο είναι, βέβαια, και η συμβολή των λαϊκών, συντηρητικών, χριστιανοδημοκρατικών κομμάτων. Όπως και η συμβολή των μικρότερων φιλελεύθερων κομμάτων, εδώ δε και πολλές πια δεκαετίες και των Ευρωπαίων Πράσινων/οικολόγων.
Πολλές φορές, ο ριζοσπαστικός λόγος, αλλά και οι πολιτικές πρωτοβουλίες των Αμερικανών liberal είναι πολύ προωθημένες σε σχέση με τους κυβερνητικούς και δημοσιονομικούς καταναγκασμούς των Ευρωπαίων δημοκρατών και σοσιαλιστών. Αυτό φαίνεται τώρα στην επεκτατική πολιτική δημοσίων δαπανών του προέδρου Μπάιντεν. Κάποιες φορές, όταν βρίσκεται στην αντιπολίτευση, η ευρωπαϊκή σοσιαλδημοκρατία εμφανίζεται συντηρητική, γιατί θεωρεί υποχρέωσή της να προστατεύσει ένα κοινωνικό κεκτημένο που πιέζεται από τα δημογραφικά και δημοσιονομικά δεδομένα ή από τις εξελίξεις στον διεθνή καταμερισμό και ανταγωνισμό.
Τώρα όμως γίνεται πια κοινή συνείδηση ότι τα πάντα αλλάζουν γρήγορα, σε βάθος και συνδυαστικά. Αλλάζουν η διαστρωμάτωση και η αυτοσυνειδησία της κοινωνίας. Όταν τα κοινωνικά υποκείμενα είναι ασαφή, πόση σαφήνεια μπορεί να έχουν τα πολιτικά υποκείμενα; Μεταβάλλεται το διανοητικό και ανθρωπολογικό πλαίσιο. Η τεχνητή νοημοσύνη και η Τέταρτη Βιομηχανική Επανάσταση δεν χωρούν εύκολα στα ιδεολογικά μοτίβα μιας πολιτικής ταυτότητας όπως η σοσιαλδημοκρατία, που ήταν προϊόν της Δεύτερης Βιομηχανικής Επανάστασης και η οποία αγωνίστηκε να προσαρμοστεί στην Τρίτη. Πέφτουν όλα μαζί:
Η πανδημία με την οικονομική κρίση, αλλά και τη θεσμική ένταση που προκαλεί. Υπάρχει πια η απειλή επόμενων πανδημικών κρίσεων. Η πολύ μεγαλύτερη διάχυση της ευαισθησίας και της αίσθησης του κατεπείγοντος για την κλιματική αλλαγή. Η ενεργειακή κρίση ως αρχή μιας πιθανότατα μεγάλης αλυσίδας κρίσεων. Οι νέοι φόβοι για τον πληθωρισμό. Η συζήτηση για το Σύμφωνο Σταθερότητας στην ΕΕ. Οι νέες εργασιακές σχέσεις. Οι νέες μεταναστευτικές και προσφυγικές ροές. Τα νέα προβλήματα εσωτερικής και εξωτερικής ασφάλειας. Οι νέοι διεθνοπολιτικοί συσχετισμοί που εγκαλούν τη στρατηγική υπόσταση της Δύσης.
Ενδέχεται να φανεί ότι κοινός παρονομαστής όλων αυτών των εξελίξεων είναι η επάνοδος της πολιτικής, την οποία δεν μπορούν να αγνοούν οι αποφάσεις σχετικά με την οικονομία. Στο πεδίο της οικονομίας δεν υπάρχουν όμως μόνο κράτη και διεθνείς οργανισμοί, αλλά και οι αγορές.
Μέσα σε αυτό το τοπίο, που γίνεται πολύ πιο πολύπλοκο σε παγκόσμιο και όχι μόνο σε ευρωπαϊκό επίπεδο, η επιστροφή της σοσιαλδημοκρατίας έχει νόημα μόνον αν αυτή επινοήσει ξανά τον εαυτό της και το προνομιακό κοινωνικό ακροατήριο με διευρυμένες αξιακές ευαισθησίες, αλλά χωρίς προκαταλήψεις και στερεότυπα. Σημασία έχει μια αντίληψη για τις καταστάσεις, τις κοινωνίες, τους ανθρώπους που είναι πραγματικά προοδευτική και συμπεριληπτική. Μια αντίληψη που θέλει να κάνει καλύτερη τη ζωή των ανθρώπων χωρίς αποκλεισμούς. Χωρίς να αφήνει κανέναν έξω από την προσδοκία του μέλλοντος. Μια αντίληψη που θεωρεί πρωταρχική αξία τη φιλελεύθερη δημοκρατία, που προωθεί την κοινωνική συνοχή, που εφαρμόζει και δεν εξαγγέλλει απλώς την περιβαλλοντική της ευαισθησία, που ξέρει να οργανώσει τη συμμετοχή, με αξιώσεις και ποιοτικά πλεονεκτήματα, στο πεδίο των τεχνολογικών εξελίξεων και της διεθνούς οικονομίας. Δύσκολο στοίχημα που το βάζουν όλες οι ιδεολογικές και πολιτικές πτέρυγες. Κατά την εκτίμησή μου, θα το κερδίσουν όσοι δεν φοβούνται να δουν και να πουν την αλήθεια. Όσοι δεν υποτάσσονται στις λαϊκίστικες πιέσεις της συγκυρίας. Όσοι δεν θεωρούν την αξιακή ευαισθησία κομματικό λάβαρο ή οικογενειακή περιουσία. Όσοι ζουν στην πραγματικότητα του παρόντος αλλά και στις προκλήσεις του μέλλοντος.
*Ο Ευάγγελος Βενιζέλος είναι πρώην πρόεδρος του ΠΑΣΟΚ, πρώην αντιπρόεδρος της κυβέρνησης και πρώην υπουργός Εξωτερικών. Είναι επίσης καθηγητής Συνταγματικού Δικαίου στο ΑΠΘ.
Τα λάθη και η πελατειακή νοοτροπία είδαμε πού μας οδήγησαν. Οι επιλογές που γίνονται σήμερα θα καθορίσουν αν θα αφήσουμε οριστικά πίσω μας την κρίση ή αν θα ξαναμπούμε στον φαύλο κύκλο.
13°
