Τι συμβαίνει στα πολωνικά σύνορα;

Στα πολωνικά σύνορα διαδραματίζεται ένας ακόμα υβριδικός πόλεμος. Το λευκορωσικό καθεστώς του Αλεξάντερ Λουκασένκο χρησιμοποιεί πρόσφυγες και επίδοξους λαθρομετανάστες προς την Ευρωπαϊκή Ένωση κυριολεκτικά ως όπλα, με την Πολωνία να αποτελεί το πρώτο σημείο εισόδου, τη στιγμή που Λιθουανία και Λετονία –οι οποίες συνορεύουν με τη Λευκορωσία– έχουν τεθεί σε κατάσταση εκτάκτου ανάγκης· τον περασμένο Ιούνιο, η Λιθουανία αντιμετώπισε πρώτη μια παρόμοια απόπειρα του Λουκασένκο να πνίξει τη χώρα με παράνομους μετανάστες, μερικές εβδομάδες μόνο αφότου το καθεστώς του καθήλωσε με τη βία την πτήση 4978 της Ryan Air από Αθήνα προς Βίλνιους.

Ας δούμε μερικές κρίσιμες ερωτήσεις σχετικά με μια ακόμα τεχνητή μεταναστευτική κρίση, σχεδιασμένη από ένα αυταρχικό καθεστώς, που στοχεύει στην αποσταθεροποίηση της ΕΕ, αλλά και στη δική του γεωπολιτική ισχυροποίηση.

Ποιος είναι ο στόχος του Λουκασένκο;

Στην ΕΕ υπάρχει πλέον μια κοινή συνισταμένη σε ό,τι αφορά τις προθέσεις του «τελευταίου Ευρωπαίου δικτάτορα». Μετά από σειρά ευρωπαϊκών κυρώσεων προς τη Λευκορωσία –η πλειοψηφία των οποίων αφορά την πλήρη καταπάτηση των ανθρώπινων δικαιωμάτων των Λευκορώσων– ο Λουκασένκο περνάει στην αντεπίθεση, προσπαθώντας να προκαλέσει στην ΕΕ το πλήγμα που φοβάται περισσότερο: άλλη μία μεταναστευτική κρίση, αυτή τη φορά στα βορειοανατολικά σύνορά της. Στην ουσία, ο Λουκασένκο θέλει τόσο να αποσταθεροποιήσει την ΕΕ, όσο και να αναγκάσει τις Βρυξέλλες να μετριάσουν τη στάση τους απέναντι σε ό,τι συμβαίνει στο εσωτερικό της Λευκορωσίας. Παράλληλα, ο Λευκορώσος δικτάτορας απείλησε τις Βρυξέλλες πως θα διακόψει τη ροή του φυσικού αερίου προς τα κράτη-μέλη της Ένωσης, καθώς ο αγωγός Yamal-Europe της Ρωσικών συμφερόντων Gazprom διασχίζει τη Λευκορωσία και ζεσταίνει τη Γερμανία, την Πολωνία, τη Σλοβακία, και την Αυστρία.

Ποια είναι η ταυτότητα των μεταναστών;

Στην ανατριχιαστικά παρόμοια κρίση του Έβρου που αντιμετώπισε η χώρα μας, αρκετοί δικαιωματιστές θεώρησαν αφελώς πως ο Τούρκος Πρόεδρος, Ταγίπ Ερντογάν, είχε παρατάξει απλώς Σύριους πρόσφυγες που έψαχναν έναν τρόπο να περάσουν στην Ευρώπη. Όμως, η υβριδική επίθεση του Λουκασένκο αναδεικνύει την πολυπλοκότητα της διακίνησης απελπισμένων ανθρώπων από αμέτρητες ταλαιπωρημένες χώρες και περιοχές που γειτονεύουν με τη Δυτική Ευρώπη· όπως συνέβη και στον Έβρο, οι μετανάστες που έχουν συγκεντρωθεί στα πολωνικά σύνορα είναι κατά κανόνα Ιρακινοί πολίτες, ακολουθούμενοι από πολίτες άλλων κρατών της Μέσης Ανατολής, ενώ ανάμεσά τους βρίσκονται και αρκετοί Αφρικανοί, όπως π.χ. Κονγκολέζοι και Καμερουνέζοι.

Ουσιαστικά, δεν συζητάμε πλέον για μια αυθόρμητη προσφυγική ροή όπως αυτή προέκυψε μερικά χρόνια πριν λόγω της παρατεταμένης κρίσης στη Συρία, αλλά για μια συντεταγμένη προσπάθεια του καθεστώτος Λουκασένκο –μετά από εκείνο του Ερντογάν–  να εκμεταλευτεί την ανάγκη απελπισμένων ανθρώπων από τη Μέση Ανατολή και την Αφρική, διευκολύνοντάς τους την πρόσβαση στα ευρωπαϊκά σύνορα, χρησιμοποιώντας τους παράλληλα με τον πλέον απάνθρωπο τρόπο ως μοχλό πίεσης ώστε να εξυπηρετήσει τα προσωπικά του πολιτικά συμφέροντα.

Πώς ακριβώς φτάνουν οι μετανάστες στα σύνορα της ΕΕ;

Αυτό είναι ίσως το πλέον εξωφρενικό σημείο της υβριδικής επίθεσης του Λουκασένκο. Σε αντίθεση με την Τουρκία, η οποία έχει χερσαία σύνορα με πολλές από τις χώρες των οποίων οι πολίτες αναζητούν ένα καλύτερο μέλλον στην Ευρωπαϊκή Ένωση, η Λευκορωσία είναι εκατοντάδες –και σε ορισμένες περιπτώσεις χιλιάδες– χιλιόμετρα μακριά από τα πιο φτωχά κράτη της Μέσης Ανατολής και της Αφρικής.

Για αυτό τον λόγο, το καθεστώς Λουκασένκο χρησιμοποιεί ναυλωμένες πτήσεις της κρατικής αεροπορικής εταιρίας Belavia ώστε να μεταφέρει τους επίδοξους μετανάστες στη Λευκορωσία· μέχρι σήμερα, έχει αποδειχτεί πως οι λευκορωσικές πρεσβείες σε χώρες όπως το Ιράκ παρέχουν βίζες έναντι δεκάδων χιλιάδων δολαρίων, ενώ στη συνέχεια μεταφέρουν συντεταγμένα τους μετανάστες τόσο από το Ιράκ, όσο και από την Κωνσταντινούπολη, τη Βαγδάτη, τη Δαμασκό και τη Βηρυτό, προς το Μινσκ.

Καθόλου απροσδόκητα, είναι πλέον γνωστό πως οι πτήσεις από την Κωνσταντινούπολη διευκολύνονται από την επίσης κρατική, Turkish Airlines, η οποία μόλις ανακοίνωσε πως θα σταματήσει να εξυπηρετεί Ιρακινούς, Σύριους και Υεμένιους πολίτες σε πτήσεις προς τη Λευκορωσία, μπροστά στο ενδεχόμενο ευρωπαϊκών κυρώσεων.

Ποια είναι η θέση της Ρωσίας;

Σε μια πρώτη ανάλυση, ο Λουκασένκο εμφανίζεται ως η αγαπημένη μαριονέτα του Ρώσου Προέδρου, Βλαντιμίρ Πούτιν. Σε ένα βαθύτερο επίπεδο, η σχέση των δύο έχει αντιμετωπίσει σημαντικά προβλήματα τα τελευταία χρόνια, σε σημείο που οι κυβερνήσεις των δύο χωρών να έχουν προχωρήσει σε έναν μικρής κλίμακας πόλεμο ανακοινώσεων· όμως, αυτά που τους ενώνουν είναι περισσότερα από εκείνα που τους χωρίζουν.

Συγκεκριμένα σε ό,τι αφορά τις εξωτερικές πιέσεις της ΕΕ προς τη Λευκορωσία, ο Πούτιν στάθηκε στο πλευρό του Λουκασένκο –ειδικά μετά τις ευρωπαϊκές κατηγορίες για την απροκάλυπτη εκλογική νοθεία στις Λευκορωσικές εκλογές του 2020– ενώ δεν υπάρχει αμφιβολία πως τα παραληρήματα του Λευκορώσου δικτάτορα ενισχύουν ακόμα περισσότερο το γεωπολιτικό αποτύπωμα της ρωσικής κυβέρνησης, καθώς είναι η μόνη που διατηρεί έναν σταθερό δίαυλο επικοινωνίας με το Μινσκ, αλλά και τη δυνατότητα να επηρεάσει τη στάση του λευκορωσικού καθεστώτος.

Στην παρούσα κρίση, τα κίνητρα του Πούτιν δεν είναι εντελώς ξεκάθαρα, όμως σίγουρα η αποσταθεροποίηση της ΕΕ και η άνοδος εθνικιστικών, ευρωσκεπτικιστικών δυνάμεων από τη Φινλανδία μέχρι την Πορτογαλία είναι μια πάγια επιθυμία της ρωσικής κυβέρνησης – και κάθε μεταναστευτική κρίση αποτελεί μια ιδανική αφορμή για την ενίσχυση τους. Δεν είναι τυχαίο πως η υπηρεσιακή, πλέον, Γερμανίδα Καγκελάριος, Άνγκελα Μέρκελ, ζήτησε από τον Πούτιν να συμβάλει στην ομαλοποίηση της κατάστασης – ακριβώς λόγω της σημαντικότατης επιρροής του Ρώσου Προέδρου.

Πώς έχει αντιδράσει η Πολωνία;

Η πολωνική κυβέρνηση του Ματέους Μοραζέφσκι έσπευσε να προστατέψει τα σύνορα της χώρας από την πρώτη στιγμή. Έχοντας ήδη στήσει φράχτες συρματοπλεγμάτων στα σύνορά της με τη Λευκορωσία –μια πρακτική που έχουν ακολουθήσει τόσο η Λιθουανία, όσο και η Λετονία τους τελευταίους μήνες– η πολωνική κυβέρνηση αντέδρασε ακαριαία στην υβριδική επίθεση του Λουκασένκο, αποτρέποντας την είσοδο των επίδοξων μεταναστών σε ευρωπαϊκό έδαφος.

Τις πρώτες μόνο ώρες της κρίσης, η πολωνική κυβέρνηση κινητοποίησε περισσότερους από 12.000 στρατιώτες, ενώ η λιθουανική κυβέρνηση έθεσε τις δικές τις ένοπλες δυνάμεις σε επιφυλακή στη συνοριακή της γραμμή με τη Λευκορωσία, στο ενδεχόμενο η κρίση να μετακινηθεί εκεί. Ο ακριβής αριθμός των ανθρώπων που έχουν συγκεντρωθεί στα πολωνικά σύνορα είναι ακόμα απροσδιόριστος, όμως οι πολωνικές αρχές ανακοίνωσαν πως έχουν αποτρέψει τουλάχιστον εξακόσιες προσπάθειες παραβίασης των συνόρων τους – ενώ οι λιθουανικές αρχές έχουν αποτρέψει τις τελευταίες μέρες περίπου τριακόσιους επίδοξους μετανάστες.

Με άλλα λόγια, τα κράτη-μέλη της ΕΕ διατηρούν μια ανένδοτη στάση απέναντι στην επίθεση του Λουκασένκο, φράσσοντας τα σύνορά τους και αποτρέποντας οποιονδήποτε να περάσει με αυτόν τον τρόπο στο έδαφος τους.

Ποια είναι η θέση της ΕΕ;

Όπως στον Έβρο, έτσι και στα σύνορα με τη Λευκορωσία, το ζήτημα δεν αφορά τα κράτη-μέλη που εμπλέκονται στην κρίση, αλλά το σύνολο της ΕΕ. Άλλωστε, εδώ και χρόνια πλέον όλοι γνωρίζουν πως ο προορισμός των μεταναστών δεν είναι η Αθήνα, η Κρακοβία, και το Βίλνιους, αλλά τα μεγάλα αστικά κέντρα της Γερμανίας και της Γαλλίας, όπου η προοπτική μιας καλύτερης ζωής είναι πολύ μεγαλύτερη. Από την πρώτη στιγμή, η ηγεσία της ΕΕ υποστήριξε την πολωνική κυβέρνηση στην προσπάθειά της να αποτρέψει την παράνομη είσοδο των μεταναστών, με την επικεφαλής της Ευρωπαϊκής Κομισιόν, Ούρσουλα Φον ντερ Λάιεν, αλλά και τον επικεφαλής του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου, Σαρλ Μισέλ, να προβαίνουν σε ανακοινώσεις υποστήριξης της πολωνικής κυβέρνησης, και καταδίκης την λευκορωσικής.

Έχει ενδιαφέρον το γεγονός πως η κυβέρνηση Μοραζέφσκι βρίσκεται σε παρατεταμένη κρίση με τις Βρυξέλλες σχετικά με την υπεροχή του πολωνικού δικαίου έναντι του ευρωπαϊκού. Το ζήτημα δεν έχει τελειώσει, όμως τόσο η πολωνική κυβέρνηση όσο και η ΕΕ έκρυψαν πρόθυμα κάτω από το χαλί αυτή τη διαφωνία τους, μπροστά στην προσπάθειά τους να αντιμετωπίσουν συντεταγμένα ακόμα μια μεταναστευτική κρίση.

Ένα ανησυχητικό πρότυπο επιθέσεων και η πρόκληση για την ΕΕ

Χωρίς πολλές περιστροφές, είναι πλέον σαφές πως τα ημι-δικτακτορικά καθεστώτα που συνορεύουν με την ΕΕ χρησιμοποιούν απεγνωσμένους επίδοξους μετανάστες ως ανθρώπινες χειροβομβίδες ώστε να πιέσουν τις Βρυξέλλες και να ενισχύσουν τη δική τους θέση. Η μεταναστευτική κρίση του 2015 σόκαρε την ΕΕ σε κολοσσιαίο βαθμό, οδηγώντας στην ενίσχυση ευρωσκεπτικιστικών δυνάμεων, αλλάζοντας παράλληλα και την ίδια τη δομή της· ας μην ξεχνάμε πως ένα από τα καθοριστικότερα επιχειρήματα της καμπάνιας του Brexit ήταν πως η έξοδος του Ηνωμένου Βασιλείου από την ΕΕ θα διασφάλιζε τη χώρα απέναντι στις μεταναστευτικές και προσφυγικές ροές που καλούταν να αντιμετωπίσει η Δυτική Ευρώπη.

Μέσα σε λιγότερο από δύο χρόνια, τόσο ο Ερντογάν, όσο και ο Λουκασένκο, χρησιμοποίησαν το ίδιο πρότυπο υβριδικής επίθεσης, προσπαθώντας να αναβιώσουν τον ευρωπαϊκό εφιάλτη της μεταναστευτικής κρίσης – τη στιγμή που αμέτρητα ποιοτικά στοιχεία αποδεικνύουν πως οι αντιμεταναστευτικές τάσεις των ευρωπαίων πολιτών, συχνά ανεξαρτήτως ιδεολογικής προσέλευσης, έχουν αυξηθεί σημαντικά.

Οι κυβερνήσεις της Πολωνίας και της Λιθουανίας θα καταφέρουν να κερδίσουν τη μάχη με τον Λουκασένκο, όπως έκανε και η ελληνική κυβέρνηση στη δική της με τον Ερντογάν, όμως το ερώτημα του ενός εκατομμυρίου σχετικά με μια ενιαία και συντεταγμένη ευρωπαϊκή εξωτερική πολιτική θα παραμένει αναπάντητο. Με τις Γαλλικές εκλογές να πλησιάζουν, όπου η δημοσκοπική δύναμη τόσο της Μαρίν Λεπέν όσο και του Ερίκ Ζεμούρ τρομάζουν ακόμα και αν δεν υπάρχει ένα ορατό ενδεχόμενο νίκης για κανέναν από τους δύο, το ζήτημα της ευρωπαϊκής ασφάλειας, και ιδιαίτερα των εξωτερικών απειλών, θα μετατοπιστεί αναπόφευκτα στο κέντρο της ευρωπαϊκής ατζέντας.

Οι απροκάλυπτες υβριδικές επιθέσεις που τείνουν να γίνουν συνήθεια για στα εξωτερικά σύνορα της ΕΕ τής επιβάλλουν να προχωρήσει σε ένα βαθύτερο στάδιο ενοποίησης το συντομότερο δυνατό.