Σχόλιο για την αναγωγική δημιουργία μύθων ως ανταπόκριση σε φυσικά και κοινωνικά φαινόμενα
Οι μύθοι, μου φαίνεται, ήταν η εγκυκλοπαίδεια της εποχής τους. Παρείχαν ευλογοφανείς εμπειρικές εξηγήσεις και γνώσεις. Είχαν αισθησιακό και συγκεκριμένο χαρακτήρα. Ήταν δηλαδή έμπλεοι συναισθήματος και δεν ήταν σε θέση να προβούν σε καθολικές αιτιακές εξηγήσεις των φυσικών φαινομένων. Τα φυσικά φαινόμενα στους μύθους αποδίδονται σε μαγικές δυνάμεις και σε υπερφυσικά όντα. Τα κύματα προέρχονται από την Τρίαινα του Ποσειδώνα και τα ποτάμια γεμίζουν νερό από έναν γίγαντα στην κορυφή του βουνού. Είχαν όμως οι μύθοι και πρακτική αξία, αφού συστηματοποιούσαν την εμπειρική γνώση για τις γεωργικές εργασίες, τους κινδύνους από τα άγρια ζώα, τα καιρικά φαινόμενα και πολλές άλλες πρακτικές παραμέτρους της καθημερινής ζωής. Η παρανόηση της αιτιώδους συνάφειας στα φυσικά φαινόμενα, όπως περιγράφεται στους μύθους, σχετίζεται με την μαγική σκέψη των ανθρώπων που κατέφευγαν στη μαγεία για να ελέγξουν τις δυνάμεις της φύσης. Οι ανακαλύψεις, όμως, του Ερρίκου Σλήμαν που ανέσκαψε την Τροία έχοντας σαν οδηγό του την Ιλιάδα και προσφάτως της Π. Πρέκα - Παπαδήμα και συν. με την χρονολόγηση των Ομηρικών Επών, προσέδωσαν αξιοπιστία στο ιστορικιστικό επιχείρημα ότι η μυθική διήγηση μπορεί να αναφέρεται σε ιστορικά γεγονότα.
Αυτή η «παιδική ηλικία της Ανθρωπότητας» φαίνεται να επανέρχεται στις μέρες μας. Ανορθόλογη παλινδρόμηση σε εμβρυική στάση, ως ανταπόκριση σε επώδυνες και επικίνδυνες καταστάσεις, ως υιοθέτηση μαγικών και απλοϊκών εξηγήσεων για πολύπλοκα φαινόμενα που έχει από πολλών ετών επιλύσει η επιστημονική έρευνα. Η θεματολογία της σύγχρονης μυθολογίας συντάσσεται με την εποχή της: τσιπάκια, 5G, θεοί και δαίμονες, απόκοσμες δυνάμεις και μαγικές λύσεις σε επιδημιολογικά φαινόμενα. Αναγωγική δημιουργία μύθων ως ανταπόκριση σε φυσικά και κοινωνικά φαινόμενα. Είναι προφανές ότι οι σημερινοί μύθοι, όπως και οι παλαιότεροι, αναφέρονται σε ιστορικά γεγονότα και τροφοδοτούνται από την «νέα προφορικότητα» του διαδικτυακού λόγου, που μόνο επιφανειακά μοιάζει με γραπτό λόγο, αλλά τα δομικά του χαρακτηριστικά παραπέμπουν στην προφορική παράδοση.
Πώς γίνεται, όμως, να παλινδρομεί μεγάλο μέρος της Ανθρωπότητας στην εποχή των μύθων; Πώς γίνεται να αγνοούμε τόση Τεχνολογία που μας περιβάλλει και τόση αξιόπιστη Γνώση που μας παρέχει η Επιστήμη από την εποχή της Ιπποκρατικής Συλλογής, την Επιστημονική Επανάσταση και μέχρι σήμερα;
Ας σημειωθεί, λοιπόν, η κρίσιμη διάκριση μεταξύ Τεχνολογίας και Επιστήμης. Δηλαδή, η διαφορά ανάμεσα στην Επιστήμη ως θεωρητικού αντικειμένου και των πρακτικών εφαρμογών της, που είναι η Τεχνολογία. Το ότι μας περιτριγυρίζουν επιτεύγματα της Τεχνολογίας, δεν σημαίνει ότι κατανοούμε και την Επιστημονική Μέθοδο, ή ότι μπορούμε να συλλάβουμε την συλλογιστική και την φιλοσοφική προσέγγιση πίσω από την δομή της Επιστήμης. Πέραν τούτου, είναι εμφανές ότι ιδεολογικές, θρησκευτικές και πολιτικές πεποιθήσεις, μπορούν να απομακρύνουν τη σκέψη μας από τον Ορθό Λόγο. Τέλος, δεν θα ήταν ωφέλιμο να αγνοηθεί η πληρωμένη προπαγάνδα και τα μεγάλα οικονομικά συμφέροντα πίσω από τον συντεταγμένο λόγο παραπλάνησης των πιο ευάλωτων, ταλαιπωρημένων και απελπισμένων Συμπολιτών μας.
Το αποτέλεσμα είναι η τρομακτική παλινδρόμηση πολλών ανθρώπων στην παιδική ηλικία της Ανθρωπότητας, στην εποχή των μύθων, της μαγικής σκέψης και της δεισιδαιμονίας. Καθόλου τυχαία δεν ήταν η ανάλυση πολλών διανοούμενων για την πνευματική κατάσταση πρώην Προέδρου των ΗΠΑ, ως σκέψεων και αντιδράσεων ενός μικρού παιδιού. Ιδιαίτερα δραματικό φαινόμενο, αφού η σύγχρονη μυθολογία έφτασε τότε στην κορυφή της επιδραστικότητάς της, καλώντας μας να αντιδράσουμε έναντι του διαφαινόμενου κινδύνου.
Η κρίση του Αρχαιοελληνικού Μύθου, όπως γράφει ο Fritz Graf «...παρουσιάστηκε τη στιγμή που η πολιτιστική συνάφεια της διήγησης του μύθου αμφισβητήθηκε από τους συνηγόρους του νέου ορθολογισμού» αλλά και όταν οι μύθοι πέρασαν από την προφορική μετάδοση στην γραπτή, συντεταγμένη και ελέγξιμη ποιητική τους μορφή.
Με αυτή την έννοια, η άμυνα των σύγχρονων συντεταγμένων κοινωνιών στις μυθολογικές και «μαγικές» θεωρίες που διακινούνται από στόμα σε στόμα, είναι η αντίδραση των συνηγόρων του Ορθού Λόγου, των σημερινών «δια-γ-νοούμενων» και η σθεναρή στάση έναντι της «νέας προφορικότητας» του χαοτικού διαδικτυακού λόγου, που φαίνεται να υποσκελίζει σε κοινωνική ισχύ τα οργανωμένα, και «επίσημα» γραπτά κείμενα, τα υποκείμενα σε έλλογο και αυστηρό επιστημονικό και κοινωνικό έλεγχο.
Οι σύγχρονοι μύθοι είναι προφανές ότι έχουν και ψήγματα αλήθειας, όπως είχαν και οι αρχαίοι μύθοι. Η μετάδοσή τους μέσω της σύγχρονης προφορικότητας του διαδικτυακού λόγου αποτελεί γεγονός αναμφισβήτητο και επιδραστικό. Αν στοιχειωδώς περνούσαν τον συντεταγμένο έλεγχο των γραπτών κειμένων θα απορρίπτονταν αυτοστιγμεί, αφού τα ψήγματα αλήθειας που περιέχουν είναι αποσπασματικά, επιλεκτικά, παραπλανητικά και ασυνεπή μεταξύ τους. Μύθοι όπως η καρκινογένεση από την ακτινοβολία των κινητών τηλεφώνων, οι ψεκασμοί, ο Δημιουργισμός και η άρνηση της κλιματικής αλλαγής ή του Ολοκαυτώματος, δεν δύνανται να σταθούν έναντι οργανωμένης διαδικασίας αξιολόγησης.
Ας ζητήσουμε, λοιπόν, από τους φορείς και υποστηρικτές τους, όχι να διακινούν συνωμοσιολογικά βιντεάκια στο διαδίκτυο, αλλά να δημοσιεύσουν τις απόψεις τους και τα συμπεράσματά τους σε επίσημα επιστημονικά έντυπα. Ας ζητήσουμε στοιχεία επιστημονικών δημοσιεύσεων και όχι φημών. Ας μη μένουμε στη γνώμη της εκάστοτε «αυθεντίας» ή διακεκριμένου επιστήμονα, αλλά ας διαβάσουμε τα στοιχεία που παραθέτουν οι Θεσμοί της Επιστήμης. Το τελευταίο είναι ιδιαίτερα σημαντικό. Η σύγχρονη μυθολογία στηρίζεται σε αποσπασματικά στοιχεία και λεγόμενα της τάδε ή δείνα «αυθεντίας», που αδυνατούν δε να ενσωματωθούν με συνέπεια σε ένα οργανωμένο κοσμοείδωλο. Αντιθέτως, η Επιστήμη αποστρέφεται τις «προσωπικές απόψεις» και τις «αυθεντίες», εκφράζεται μέσω των Θεσμών της και, εν πολλοίς, είναι συνεπής στο προτεινόμενο κοσμοείδωλό της.
Οι εποχές άλλαξαν. Οι εμπειρικές εξηγήσεις που χρειάζεται για να επιβιώσει ο σύγχρονος άνθρωπος παρέχονται πλέον από την Επιστήμη. Από την χρονοβόρα, οργανωμένη, διυποκειμενική και ομαδική δουλειά εκατομμυρίων επιστημόνων από την εποχή του Θαλή, του Αρχιμήδη, του Γαλιλαίου, του Bacon μέχρι και σήμερα. Οι μύθοι θα συνεχίσουν όμως να υφίστανται ως λογικά βραχυκυκλώματα που διευκολύνουν την εμπειρική εξήγηση για όσους προτιμούν την ευκολία τους. Το συναισθηματικό περιεχόμενο και η συσχέτισή τους με την «νέα προφορικότητα» του διαδικτύου αποτελούν και τα δομικά τους στοιχεία που οφείλουμε να εξετάσουμε.
12°
