Αφγανές δικαστίνες, ασφαλείς, στο Προεδρικό Μέγαρο

Περίπου 1,5 μήνας έχει περάσει από τις αδιανόητα τραγικές εικόνες των Αφγανών πολιτών που συνωστίζονταν στο αεροδρόμιο της Καμπούλ, προσπαθώντας να διαφύγουν με την επικράτηση των Ταλιμπάν και πριν την αποχώρηση των διεθνών αποστολών. Έκτοτε διαβάζουμε δημοσιεύματα για όσους έμειναν πίσω και η ζωή τους είναι σε κίνδυνο, ανάμεσά τους για τις γυναίκες –εισαγγελείς, δικαστές, δικηγόρους, δημοσιογράφους– που κρύβονται και τις προσπάθειες που καταβάλλονται από διεθνείς οργανισμούς ώστε να φυγαδευτούν από τη χώρα.

Μια τέτοια επιχείρηση, με καθοριστική μεσολάβηση της δικής μας Προέδρου της Δημοκρατίας, είχε αίσιο τέλος για 40 τέτοιες γυναίκες με κάποια μέλη των οικογενειών τους, σύνολο περίπου 90 Αφγανών πολιτών που φιλοξενούνται αυτές τις μέρες στη χώρα μας. Η Διεθνής Ένωση Δικηγόρων (Ιnternational Bar Association, IBA) και το Ινστιτούτο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων του Διεθνούς Δικηγορικού Συλλόγου (International Bar Association’s Human Rights Institute) προσέγγισαν την Κατερίνα Σακελλαροπούλου, ως γυναίκα Πρόεδρο και πρώην δικαστή, κι εκείνη μεσολάβησε στην ελληνική κυβέρνηση η οποία κινήθηκε ταχύτατα ώστε να συνδράμει στην επιχείρηση φυγάδευσής τους, λειτουργώντας η χώρα μας ως ενδιάμεσος σταθμός.

Οι γυναίκες που υποδέχθηκαν την Τρίτη το πρωί στην Αίθουσα Διαπιστευτηρίων του Προεδρικού Μεγάρου ήταν επιτέλους ασφαλείς μετά από πολλούς κινδύνους και ένα μακρύ επικίνδυνο ταξίδι που τις έφερε από το Αφγανιστάν, μέσω Πακιστάν, στην Ελλάδα. Και, αλήθεια, πώς μπορούμε να φανταστούμε όσα έχουν ζήσει από τις 15 Αυγούστου;

Τις παρατηρώ όσο η Πρόεδρος τους απευθύνει λόγο, καλωσορίζοντάς τους και τιμώντας τους. Έτσι όπως φορούν τα μαντίλια τους, μαζί με τις μάσκες για τον κορωνοϊό, φαίνονται αποκλειστικά τα μάτια τους, και μόνο όταν τις κατεβάζουν για να φάνε το προεδρικό κέρασμα βλέπουμε επιτέλους τα χαρακτηριστικά του προσώπου τους. Από μια τέτοια μοίρα δραπέτευσαν, εκείνες που πάλεψαν τα τελευταία 20 χρόνια όχι μόνο για τη δική τους χειραφέτηση αλλά και για τη χειραφέτηση των γυναικών της χώρας τους.

Αναρωτιέμαι πώς ακούνε τα λόγια που τους απευθύνει η Πρόεδρος, τα οποία μεταφράζει διερμηνέας: «Γυναίκες βουλευτές, δικαστές και δικηγόροι, εκπροσωπείτε όλες τις γυναίκες του Αφγανιστάν, δασκάλες, αστυνομικούς, νοικοκυρές και νέα κορίτσια που ονειρεύονται να ζήσουν σε μια ελεύθερη χώρα. Όλες τις Αφγανές γυναίκες σε κάθε πόλη και χωριό του Αφγανιστάν, που βλέπουν η ζωή τους ν’ αδειάζει από περιεχόμενο, που καταδικάζονται σε καθεστώς ισόβιου περιορισμού, που υποχρεώνονται απλώς να υπάρχουν, σιωπηλά και αθόρυβα. Όμως η θέση των γυναικών παντού στον κόσμο δεν είναι αυτή. Η φωνή τους έχει σημασία και γι’ αυτό πρέπει ν’ αντηχεί δυνατή και ξεκάθαρη. Ο ρόλος τους στην κοινωνία είναι ισότιμος με των ανδρών».

Το αυτονόητο για εμάς, για αυτές ήταν διαρκής αγώνας. Και, τώρα, η φυλακή από την οποία δραπέτευσαν. Ακούνε την Κατερίνα Σακελλαροπούλου, μία γυναίκα Πρόεδρο της Δημοκρατίας και «συνάδελφο», όπως η ίδια αναφέρει, να τους λέει ότι τα οικουμενικά δικαιώματα των γυναικών βρίσκονται πέρα και πάνω από τοπικά ήθη, πολιτιστικές ιδιομορφίες και θρησκευτικές παραδόσεις. Κι ότι δεν αίρονται από πολιτικές, θρησκευτικές ή στρατιωτικές ηγεσίες, ότι δεν είναι διαπραγματεύσιμα.

Αυτές ήταν και οι δικές τους μάχες, που μέχρι και δυο μήνες πριν ήλπιζαν πως θα συνεχίσουν να δίνουν. «Το δικαίωμα στη μόρφωση, στην ελεύθερη κυκλοφορία, στον αθλητισμό, στην εργασία, στη συμμετοχή στην πολιτική ζωή, που θεωρούνταν δεδομένα μέχρι πρότινος στο Αφγανιστάν, δεν είναι πλέον μετά την κατάληψη της εξουσίας από τους Ταλιμπάν. Είναι πραγματικά οδυνηρό ότι στις 5 Οκτωβρίου, ημέρα που γιορτάζεται στο Αφγανιστάν η εθνική ημέρα εκπαίδευσης, δεν επιτράπηκε η είσοδος των κοριτσιών στα γυμνάσια».

Οι γυναίκες αυτές, έχοντας στην κυριολεξία γλιτώσει, πρέπει να νιώθουν τρομερή ανακούφιση. Στην πορεία, καταλαβαίνουμε πόσο πιο σύνθετο είναι. Στον λόγο που βγάζει μία βουλευτής εκπροσωπώντας όλες τους, μιλάει για την αγωνία τους για τους ανθρώπους που άφησαν πίσω, και απευθύνει έκκληση στην ελληνική πολιτεία να συνδράμει ώστε να προχωρήσουν οι διαδικασίες έκδοσης βίζας και να φτάσουν στις χώρες προορισμού τους. Και επίσης, αγαπούν την πατρίδα τους και θέλουν –εύχονται– κάποτε να επιστρέψουν. «Γνωρίζουμε την Ελλάδα από το σχολείο, ξέρουμε ότι είναι η χώρα που γέννησε τη δημοκρατία. Μακάρι να μη χρειαζόταν να έρθουμε εδώ με αυτόν τον τρόπο. Η ψυχή μας βρίσκεται πίσω, στις γυναίκες που κινδυνεύουν, αλλά και σε αυτές που είναι περιθωριοποιημένες».

 «Οι Ταλιμπάν πήγαιναν πόρτα-πόρτα και μας έψαχναν»

Όλα όσα έχω ακούσει εκείνη την ημέρα και όλα όσα ξέρω παίρνουν σάρκα και οστά, όταν μιλάω με τη Zainab Alizoy. Θέλει να πει την ιστορία της, την ιστορία όλων τους – σαν στο πρόσωπό μας να καθρεφτίζεται αυτός ο άλλος που μπορεί να τους βοηθήσει, η Δύση ολόκληρη. Χρησιμοποιεί πολλές φορές τον όρο evacuation, που σημαίνει εκκένωση, να εγκαταλείπεις τη χώρα σου σε καιρό πολέμου. Είναι όμορφη, και εύχομαι να είχα κάνει ζουμ στα μάτια της –όπως με κοιτούσαν– για να σας τα δείξω. Μόλις 33 χρονών, δικαστίνα στην επαρχία Παραγουάν, βόρεια της Καμπούλ, διέφυγε με τον άνδρα της, δικαστής κι εκείνος, και τη δύο χρονών κόρη τους. Τη ρωτώ αν, αυτό που συνέβη, ήταν κάτι που περίμεναν. Μου λέει όχι. Μου αφηγείται πως μέσα σε μια νύχτα τα πάντα άλλαξαν, σαν να ξύπνησαν σε εφιάλτη. Ο λογαριασμός τους στην τράπεζα πάγωσε, αναγκάστηκαν να φύγουν από το σπίτι τους και να κρυφτούν, οι Ταλιμπάν πήγαιναν πόρτα-πόρτα και τους έψαχναν.

Αυτοί σώθηκαν, όμως η Zainab ανησυχεί πολύ για τη μητέρα της και τα αδέρφια της που είναι κάπου κρυμμένοι και κινδυνεύουν. Θέλουν να πάνε στη Βρετανία ή στον Καναδά. Μου λέει ότι έχει συγγενείς στις δύο αυτές χώρες, και μέσω δικηγόρων κάνουν προσπάθεια να βγάλουν βίζα, όμως οι διαδικασίες καθυστερούν. Τα μεγάλα όμορφα μάτια της όσο μου μιλάει δεν λάμπουν απλώς, αστράφτουν από την ανησυχία, είναι υγρά και κάνουν μικρές, απειροελάχιστες κινήσεις προς όλες τις κατευθύνσεις.

Μπορούμε να φανταστούμε πώς είναι εσύ να σώζεσαι, αλλά η μητέρα σου, ο αδερφός σου, τα μικρότερα κορίτσια να μένουν πίσω;

Σκεφτόμαστε το Αφγανιστάν σαν μια χώρα από όπου πρέπει πάση θυσία να αποδράσεις, ειδικά αν είσαι γυναίκα. Αυτές το κατάφεραν, όμως μπορούμε να φανταστούμε πώς είναι εσύ να σώζεσαι, αλλά η μητέρα σου, ο αδερφός σου, τα μικρότερα κορίτσια να μένουν πίσω; Θα είναι ασφαλείς; Και πώς θα επιζήσουν, και οικονομικά; Άραγε θα τους ξαναδούν ποτέ; Κι έπειτα τι θα γίνει από εδώ και πέρα; Πώς θα είναι η ζωή στις ξένες πατρίδες; Αρκεί να πάρουν τη βίζα για να μεταβούν στις χώρες επιλογής τους – η αγωνία μέχρι να το καταφέρουν είναι τεράστια.

Προς το παρόν η Zainab με την οικογένειά της ζουν με άλλες δύο οικογένειες σε ένα διαμέρισμα, δεν ξέρουν τη γλώσσα, όλα τους είναι άγνωστα, μέχρι και το φαγητό. Μας ευχαριστεί πολύ για τη φιλοξενία, αλλά μου μιλάει για τις δυσκολίες, τις τώρα και τις πριν.

Όταν ακούμε για τις 250 γυναίκες δικαστές του Αφγανιστάν που κινδυνεύουν, έχουμε συνειδητοποιήσει τι σήμαινε να είσαι γυναίκα δικαστής –ή και δικηγόρος, πολιτικός, δημοσιογράφος–, σε μια ανδροκρατούμενη χώρα με τόσο ισχυρή παρουσία φονταμενταλιστών, ακόμα και τα καλά χρόνια;

Μια νεαρή γυναίκα που διάλεγε να σπουδάσει στη Νομική έπρεπε να έχει προοδευτικούς γονείς, αλλά στο περιβάλλον της θα υπήρχαν πολλοί που θα είχαν αντιρρήσεις. Και έπειτα, μια γυναίκα που δίκαζε άντρες θύμωνε δυο φορές εκείνους που καταδικάζονταν. «Πολλές φορές», μου λέει, «φοβόσουν γιατί υπήρχαν μαφίες που μας απειλούσαν». Στις αρχές του 2021 δύο δικαστίνες βρέθηκαν δολοφονημένες. Η ίδια, και κάθε γυναίκα στη θέση της, έπαιρνε το ρίσκο γιατί ήθελε να βοηθήσει τις γυναίκες, οι οποίες συχνά δεν εμπιστεύονταν το σύστημα δικαιοσύνης, αλλά και τις γυναίκες που φυλακίζονταν άδικα. Οι περισσότερες καταδικάζονταν για μοιχεία ή προσέφευγαν στο δικαστήριο για υποθέσεις οικογενειακής βίας.

Όσο μου μιλάει, σκέφτομαι πόσο γενναία είναι. Την προηγούμενη φορά που οι Ταλιμπάν πήραν την εξουσία ήταν 8 χρονών, την εποχή εκείνη οι γυναίκες δεν πήγαιναν σχολείο και καμία γυναίκα δεν ήταν στο δικαστικό σώμα. Όπως και τώρα.

«Όχι, δεν σας εγκαταλείπουμε»

«“Δεν πιστεύαμε ότι θα επιστρέφαμε στο παρελθόν και θα χάναμε ό,τι χτίσαμε με τόση προσπάθεια επί τόσο μεγάλο χρονικό διάστημα. Δεν πιστεύαμε ότι τα έθνη που είχαν υποστηρίξει τη χώρα μας και είχαν υποσχεθεί να μας συμπαρασταθούν θα μας εγκατέλειπαν”, δήλωσε συντετριμμένη μία από εσάς», λέει η Πρόεδρος στην ομιλία της.

«Όχι, δεν σας εγκαταλείπουμε. Πρόσφατα, γυναίκες Πρόεδροι και Πρωθυπουργοί απευθύναμε κοινή έκκληση στους σημερινούς και μελλοντικούς κατόχους της εξουσίας στο Αφγανιστάν, να υποστηρίξουν και να προωθήσουν τα δικαιώματα των κοριτσιών και των γυναικών σε τομείς όπως η απασχόληση, η εκπαίδευση, η πρόσβαση στο σύστημα υγείας, ο πολιτισμός και τα δημόσια αξιώματα και να απέχουν από κάθε μορφή βίας εναντίον τους. Ξέρουμε, ασφαλώς, πως δεν αρκούν οι εκκλήσεις και οι δηλώσεις, πως μένουν να γίνουν πολλά. Όμως είμαστε στο πλευρό σας, συναισθανόμαστε τον πόνο και την απόγνωσή σας, θαυμάζουμε το θάρρος και τη δύναμή σας». Το ότι βρίσκονται εδώ δείχνει ότι υπάρχουν οργανισμοί, θεσμοί, πρόεδροι και πολιτικά πρόσωπα που συνεχίζουν τις προσπάθειες.

Στις δύο επιστολές που έλαβε η Κατερίνα Σακελλαροπούλου στο μέιλ της, η Helena Kennedy, πρόεδρος του International Bar Association’s Institute of Human Rights, την ευγνωμονεί για την τόσο σημαντική της συμβολή στη διάσωση αυτών των γυναικών, όπως ευχαριστεί και τη χώρα μας για τη μεσολάβηση και τη φιλοξενία. Και δεσμεύεται ότι θα κάνει τα πάντα για να φτάσουν οι γυναίκες αυτές σε ασφαλείς προορισμούς. Το ίδιο και ο Βρετανός καθηγητής και βουλευτής Μark Hill, ο οποίος επίσης μεσολάβησε, που εκφράζει τις ευχαριστίες του τόσο στην Πρόεδρο, όσο και στα μέλη της ελληνικής κυβέρνησης, τον Άκη Σκέρτσο, τον Γιώργο Γεραπετρίτη και τον υπουργό Εξωτερικών Μιλτιάδη Βαρβιτσιώτη. Από την πλευρά του, ο υπουργός Μετανάστευσης, Νότης Μηταράκης, ο οποίος ήταν παρών στην εκδήλωση, τους υποσχέθηκε ότι θα συναντηθεί μαζί τους στο Υπουργείο το επόμενο δεκαήμερο και ότι η ελληνική πολιτεία θα καταβάλει κάθε δυνατή προσπάθεια για να διευθετηθούν τα ζητήματά τους.

Στις γενναίες, ατρόμητες αυτές γυναίκες αξίζει κάθε καλό. Αν μη τι άλλο, αξίζει ένας ασφαλής προορισμός. Συμμεριζόμαστε την αγωνία τους και τους ευχόμαστε να πάνε όλα καλά – όσο κι αν αυτό προς το παρόν φαντάζει δύσκολο, τουλάχιστον για την πατρίδα που άφησαν πίσω τους.