Έλληνες ανταποκριτές και η εικόνα της Ελλάδας στα ΜΜΕ

Όταν, σπανίως, η χώρα μας αναφέρεται στα ευρω-αμερικανικά μέσα ενημέρωσης ―λείπουμε από τις διεθνείς στατιστικές, καμιά φορά λείπουμε κι από τους χάρτες― είναι είτε για τη μετάδοση ειδήσεων περί πτωχεύσεων και θεομηνιών, είτε για τον τουρισμό: «Ρόδος: το νησί κοντά στην Τουρκία» (τονίζεται η εγγύτητα με την Τουρκία), «Ελληνικός τουρισμός, το 22% του ΑΕΠ» (υπαινιγμός: οι Έλληνες δεν είναι άξιοι να κάνουν τίποτε άλλο). Όλα τα σχετικά δημοσιεύματα περιέχουν στερεότυπα, παραδοσιακό εξωτισμό και, παραλλήλως, τη διεκδίκηση της ευρω-αμερικανικής ανωτερότητας: εμείς οι Έλληνες εμφανιζόμαστε κάπως γραφικοί, όπως τα νησιώτικα ηλιοβασιλέματα και τα σιροπιώδη ελληνικά επιδόρπια. Τη στερεοτυπική εικόνα προβάλλουν τα ρεπορτάζ των ίδιων των Ελλήνων ανταποκριτών, οι οποίοι σκιαγραφούν μιαν Ελλάδα που αναγνωρίζουν οι «ξένοι»: ανοργάνωτη, οκνηρή, αποχαυνωμένη από τη ζέστη του Άπω Νότου και, τις τελευταίες εβδομάδες, χωρίς πυροσβεστικά μέσα, στο έλεος της κλιματικής αλλαγής και της χαώδους ιδιοσυγκρασίας της.–

Πρόκειται άραγε για τη νεύρωση του Έλληνα που μισεί τον εαυτό του; Αναρωτιέμαι. Οι ανταποκριτές με τα ελληνικά ονόματα παίρνουν απόσταση από μια ενοχλητική ελληνικότητα· περιγράφουν μια ασυνάρτητη χώρα που δεν τα βγάζει πέρα και που παθαίνει τη μια συμφορά μετά την άλλη. Με αφορμή τις φετινές πυρκαγιές, που αποτελούν για μας μια καινούργια θλιβερή σελίδα, διαβάζω σε ρεπορτάζ ότι στη διάρκεια του καύσωνα «δεν λειτουργούν τα κλιματιστικά»· στις ανταποκρίσεις από την Ελλάδα η έμφαση δεν δίνεται στα γεγονότα ―π.χ. στο πώς έχει εξελιχθεί το κλίμα και στο πώς η δόμηση, το φυσικό περιβάλλον κτλ ευνοούν τους εμπρησμούς― αλλά στο ότι μια κυρία, γνωστή της δημοσιογράφου, παραπονιέται ότι στην Ελλάδα χαλάνε τα κλιματιστικά και συμβαίνουν μπλακάουτ. Διότι βεβαίως στην Ελλάδα όλα είναι χαμηλής ποιότητας. Και γι’ αυτό, εσείς οι Γάλλοι, οι Άγγλοι, οι Πορτογάλοι, πηγαίνετε για διακοπές αλλού: στην Ελλάδα θα ταλαιπωρηθείτε. Το χειρότερο: δεν ανιχνεύω την επίγνωση ότι οι φωτιές είναι ευρωπαϊκό και παγκόσμιο πρόβλημα· οι Έλληνες ανταποκριτές έχουν tunnel vision. 

Οι Γάλλοι, οι Γερμανοί, οι Βρετανοί, οι Ολλανδοί αποκομίζουν από την Ελλάδα τις δικές τους εικόνες τις οποίες συγκροτούν από τις εμπειρίες τους κι από τις ιστορικές τους προκαταλήψεις. Κυρίως, οι «εντυπώσεις» είναι αποτέλεσμα των συναντήσεων και των συναναστροφών τους όταν επισκέπτονται τη χώρα μας. Αν στη διάρκεια των καλοκαιρινών διακοπών έρχονται σε επαφή μόνο με το ξενοδοχειακό προσωπικό αποκτούν την εικόνα ότι οι Έλληνες είναι ξενοδόχοι· ότι έχουν γεννηθεί για να τους σερβίρουν φραπέδες και χωριάτικες σαλάτες. Πρόκειται για πλάνη της λογικής: πολλοί ευρω-Αμερικανοί, όταν γνωρίζουν Έλληνες από άλλα επαγγέλματα που δεν ανταποκρίνονται σε εθνικά κλισέ με Ζορμπάδες, συρτάκια, ούζα, My Big Greek Fat Wedding, ηλιοκαμένα καμάκια κτλ, εκπλήσσονται και κάνουν λόγο για εξαιρέσεις. Η αλήθεια είναι ότι μόνοι μας, στην καθημερινότητα και στη λαϊκή μας κουλτούρα, έχουμε ζωγραφίσει το πορτρέτο μας με υλικά αυτο-εξωτισμού: γριές με τσεμπέρια, μελαχρινοί ερωτιδείς του θέρους, μυστακοφόροι σερβιτόροι και ευτραφείς ματρόνες που μαγειρεύουν με φανατισμό ελληνοτουρκικά εδέσματα σε ατμίζουσες κουζίνες. Το να μας βλέπουν έτσι οι μη Έλληνες, ή εν πάση περιπτώσει «μόνο» έτσι, είναι ίσως αναμενόμενο· το να βλέπουμε εμείς έτσι τον εαυτό μας είναι πρόβλημα που χρήζει ψυχιατρικής φροντίδας.

Στη διάρκεια της κρίσης χρέους από το 2010, στα ευρω-αμερικανικά ΜΜΕ εμφανίζονταν μονάχα οι αγανακτισμένοι ―ποτέ οι υπόλοιποι. Οι σοβαροί και υπεύθυνοι Έλληνες δεν είχαν δημοσιογραφικό ενδιαφέρον. Στη συνέχεια, διαπράχθηκε εναντίον της Ελλάδας ένα δημοσιογραφικό έγκλημα: οι ανταποκριτές έδωσαν στη Χρυσή Αυγή μια δημοσιότητα που δεν αντιστοιχούσε με το βάρος και τη σημασία της συμμορίας εκείνη τη χρονική στιγμή· δημιούργησαν την εντύπωση ότι η Ελλάδα είναι το σύγχρονο φυτώριο του ναζισμού. Οι υπερβολές, ο κιτρινισμός, η καταστροφολογία και οι λανθασμένες εκτιμήσεις οφείλονταν, νομίζω, σ’ αυτή την ψυχική διαταραχή που χαρακτηρίζει πολλούς Έλληνες «του εξωτερικού» οι οποίοι επιμένουν ξανά και ξανά στην ανάδειξη όλων μας των αποτυχιών. Λόγου χάρη, αν ξέρουν κάτι οι Ευρωπαίοι της ηλικίας μου από τη σύγχρονη ελληνική ιστορία, είναι η δικτατορία της 21ης Απριλίου· λες και εφτά χρόνια ανωμαλίας σημαδεύουν όλη μας την ύπαρξη και μας καθορίζουν στο διηνεκές. Εμείς υπογραμμίσαμε την εν λόγω ιστορική φάση, εμείς είμαστε καθηλωμένοι σε δαύτη. Συχνά, αυτή η αλλόκοτη αμηχανία συνυπάρχει με μια εξίσου αλλόκοτη εθνική υπερηφάνεια, αν και δεν υπάρχει τίποτα ιδιαίτερο για να υπερηφανευτούμε: τα επιτεύγματά μας στη σύγχρονη ιστορία, παρότι δεν πρέπει να υποτιμώνται, δεν είναι θεαματικά. Είμαστε ένας λαός με αρετές και ελαττώματα, με εσωτερικές ρήξεις και διαφορές, όπως οι περισσότεροι λαοί. Κι αν ακούμε για τους Έλληνες που «διαπρέπουν στο εξωτερικό» είναι επειδή ακούγονται όσοι διαπρέπουν· δεν ακούγονται όσοι δεν διαπρέπουν. Είναι λογικό. Αυτή η δεύτερη κατηγορία μένει στη σιωπή και στην αφάνεια, αλλά είναι, όπως συμβαίνει σε όλους τους λαούς, η πολυπληθέστερη.        

Όσο για τους ανταποκριτές, παίζουν, ίσως ανεπίγνωστα, ένα παιχνίδι που αδικεί την Ελλάδα. Στην υπόθεση των μεταναστών, όπως και σ’ εκείνη των τουρκικών αξιώσεων, η στάση τους ήταν διφορούμενη: προς θεού μη μας χαρακτηρίσουν πατριώτες και ξενοφοβικούς! Έτσι, από τη μία πλευρά, οι αριστεροί ανταποκριτές τείνουν να παρουσιάζουν την Ελλάδα φτωχότερη, αθλιότερη, αντικείμενο συμπόνιας που διεκδικεί ελεημοσύνη ―τέτοια είναι άλλωστε η συνολική τους πρόσληψη για την πραγματικότητα: καταραμένο Κεφάλαιο!― ενώ οι πιο φιλελεύθεροι ή δεξιοί επιδεικνύουν αλαζονεία υποτιμώντας τη χώρα τους και εξυψώνοντας τον εαυτό τους που ξέφυγε από την παγίδα της. Και γι’ αυτό, γράφοντας για την πανδημία, κάνουν λόγο για το «διαλυμένο σύστημα υγείας», ενώ γράφοντας για τις φετινές πυρκαγιές κάνουν λόγο για την «απουσία πολιτικής προστασίας» λες και στην Ελλάδα δεν υπάρχει καν πυροσβεστική. Κανείς δεν φαίνεται να εξηγεί στον ευρω-αμερικανό αναγνώστη πώς φτάσαμε σε τέτοιες φυσικές καταστροφές μετά από δεκαετίες αδιαφορίας για τη σύλληψη των εμπρηστών και γενικότερα για την τήρηση των νόμων: δεν ζητώ να ωραιοποιούμε την Ελλάδα, ούτε να παριστάνουμε τους πρεσβευτές· ζητώ μια ορθολογική, γεγονοτολογική δημοσιογραφία που να παίρνει την Ελλάδα στα σοβαρά ως μια ευρωπαϊκή χώρα με προβληματική κληρονομιά αλλά σύγχρονες δυνατότητες.